Ποιες είναι οι κύριες αξίες σας στη ζωή; Ίσως χρειαστείτε λίγα λεπτά για να απαντήσετε σε αυτήν την ερώτηση. Ωστόσο, αν σας ζητήσω να σκεφτείτε από πού προήλθαν οι αξίες και οι πεποιθήσεις σας, θα σας φανεί πιο δύσκολο να απαντήσετε;
Πώς αποκτάμε τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας και γιατί είναι τόσο δύσκολο να αλλάξουν από τη στιγμή που καθιερώνονται;
Δημιουργούμε τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας στην παιδική ηλικία
Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στην Ψυχολογία, για να καταλάβουμε πώς μαθαίνουμε να διαμορφώνουμε ορισμένες πεποιθήσεις, πρέπει να επιστρέψουμε στην παιδική μας ηλικία. Υπάρχουν μόνο δύο πράγματα που γεννιόμαστε να πιστεύουμε και αυτά είναι ο φόβος της πτώσης και οι δυνατοί θόρυβοι. Όλα τα υπόλοιπα τα μαθαίνουμε. Μαθαίνουμε παρατηρώντας, ακούγοντας και συμμετέχοντας στο περιβάλλον μας.
Ενώ μαθαίνουμε, ταυτόχρονα διαμορφώνουμε και πεποιθήσεις. Στην πραγματικότητα, διαμορφώνουμε πολλές από τις παλιότερες και πιο βασικές μας πεποιθήσεις χωρίς να γνωρίζουμε συνειδητά ότι το κάνουμε αυτό.
Οι εγκέφαλοί μας αναζητούν μοτίβα
Ο εγκέφαλός μας αναζητά μοτίβα στο περιβάλλον. Γιατί; Για να ομαδοποιήσουμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε ώστε να μπορούμε γρήγορα να αντιληφθούμε μια κατάσταση και να αποφασίσουμε τι πρέπει να κάνουμε.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα που χρησιμοποιώ πάντα. Αν ακούτε φτερουγίσματα έξω από το παράθυρο, ο εγκέφαλός σας γνωρίζει, χωρίς ωστόσο να έχει το οπτικό ερέθισμα, ότι αυτός ο ήχος είναι πιθανό να προέρχεται από ένα πτηνό, όχι από ένα ψάρι ή ένα σκύλο. Ο εγκέφαλος πρέπει να λειτουργήσει έτσι, διαφορετικά, θα χρειαζόταν να δαπανήσει πάρα πολλή ενέργεια και χρόνο ώστε να επανεκτιμήσει όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας.
Όταν προκύπτουν μοτίβα, διαμορφώνουμε αξίες και πεποιθήσεις
Ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας είναι μείζονος σημασίας για τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι πεποιθήσεις μας. Αυτό συμβαίνει γιατί, καθώς διαμορφώνουμε τα μοτίβα, αρχίζουμε να πιστεύουμε και αυτή η πίστη μας μετατρέπεται σε μια συγκεκριμένη αξία.
Ο Paul Zak είναι νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Claremont Graduate. Εξηγεί ότι τα παιδιά μαθαίνουν για πράγματα όπως η βαρύτητα από περίπου 3 μηνών.
Πιστεύουν ότι αν πέσει μια μπάλα, θα χτυπήσει το έδαφος. Έτσι, αν αφήσετε την μπάλα και η μπάλα αιωρείται στον αέρα, τα βρέφη θα σκεφτούν: «Πώς γίνεται αυτό»; Αυτό θα συμβεί διότι η αιωρούμενη μπάλα παραβιάζει αυτό το δόγμα που έχουν ήδη υιοθετήσει.
Έτσι, μαθαίνουμε τις πεποιθήσεις μας μέσω της παρατήρησης και του τρόπου που επεμβαίνουμε στο περιβάλλον μας.
Δημιουργούμε πρώτα τις πεποιθήσεις μας και, στη συνέχεια, αναζητούμε μοτίβα για να τα ταιριάξουμε σε αυτές
Ο Michael Shermer είναι καθηγητής ψυχολογίας, ο ιδρυτής του περιοδικού Skeptic και αρθρογράφος για την Scientific American. Ο Shermer λέει ότι μπορούμε πρώτα να διαμορφώσουμε τις πεποιθήσεις μας και στη συνέχεια να αναζητήσουμε μοτίβα για να τα ταιριάξουμε.
Εκτός από την αναζήτηση μοτίβων στην καθημερινότητά μας, οι εγκέφαλοί μας αναζητούν επίσης νόημα σε αυτά τα μοτίβα. Όταν έχουμε ήδη διαμορφώσει τις πεποιθήσεις μας, ο εγκέφαλος πρέπει στη συνέχεια να τις εκλογικεύσει και να τις δώσει νόημα. Χρειάζεται μια εξήγηση και θα την αναζητήσει σε μοτίβα που θα υποστηρίξουν αυτήν την εξήγηση. Όχι μόνο αυτό, αλλά ταυτόχρονα θα αγνοήσει τις αντικρουόμενες πληροφορίες.
Οι οικογένειές μας διαμορφώνουν τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας
Οι γονείς χρησιμοποίησαν ιστορίες για να μάθουν, να φοβίσουν, να εκπαιδεύσουν και να μεταδώσουν σημαντικές πληροφορίες στα παιδιά τους. Ομοίως, στις μέρες μας, μαθαίνουμε μέσω ιστοριών για τη ζωή μας, την κοινωνία και τη χώρα μας.
Όλα αυτά θέτουν τα θεμέλια για το πώς μεγαλώνουμε και βλέπουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Ως αποτέλεσμα, διαμορφώνουμε τις δικές μας θεωρίες και πεποιθήσεις και δημιουργούμε τα δικά μας συστήματα αξιών. Ωστόσο, ως ανθρώπινα όντα που είμαστε, μας αρέσει να ανήκουμε σε μια ομάδα. Σε κανέναν δεν αρέσει να είναι εκτός του συνόλου. Επομένως, αυτές οι ομαδικές ταυτότητες καταλήγουν στο μυαλό μας να γίνονται οι πεποιθήσεις μας.
Ο Jonas Kaplan, καθηγητής ψυχολογίας στο Ινστιτούτο Εγκεφάλου και Δημιουργικότητας της USC ισχυρίζεται ότι:
"Τα συστήματα στον εγκέφαλο που ενεργοποιούνται όταν έχουμε πρόσβαση στις πεποιθήσεις μας είναι τα ίδια συστήματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε ιστορίες".
Τι συμβαίνει όταν αμφισβητούνται οι αξίες και οι πεποιθήσεις μας; Γιατί το βρίσκουμε τόσο δύσκολο να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις μας;
Τα συναισθήματα συνδέονται με τις πεποιθήσεις μας. Ως εκ τούτου, η αλλαγή των πεποιθήσεων και των αξιών μας είναι σχεδόν αδύνατη. Η εξελικτική ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί τα συναισθήματα διαδραματίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στις πεποιθήσεις και στις αξίες.
Πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, αν οι πρόγονοί μας άκουγαν κάτι να κινείται στα χορτάρια, θα ήταν είτε μια απειλή ενός άγριου ζώου είτε ο άνεμος. Αυτοί που θα συσχέτιζαν τους θορύβους αυτούς με ένα ζώο, πιθανότατα θα επιβίωναν. Αλλά εκείνοι που νόμιζαν ότι ήταν ο άνεμος μάλλον θα πέθαιναν.
Ωστόσο, αυτός ο τρόπος σκέψης είχε νόημα στην εποχή των σπηλαίων, όχι όμως στον σύγχρονο κόσμο.
"Είναι ένα παλιό, σοφό, βιολογικό σύστημα που είναι εκεί για να μας βοηθήσει αρκετές φορές, αλλά δεν είναι πάντα αποτελεσματικό στη σύγχρονη ζωή". Kaplan
Οι πεποιθήσεις μας συνδέονται με τα συναισθήματά μας. Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος τα αποθηκεύει σε διαφορετικό μέρος, ώστε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες γρήγορα όποτε χρειάζεται. Αυτές οι πεποιθήσεις συνδέονται με ιδιαίτερα επιζήμια συναισθηματικά γεγονότα. Το πιο βασικό όργανο του εγκεφάλου μας - η αμυγδαλή, μπαίνει σε λειτουργία όταν αυτές οι μνήμες ενεργοποιούνται. Είναι το σημείο του εγκεφάλου μας που δεν τίθεται υπό τον έλεγχό μας.
Ο Kaplan αποκαλεί αυτές τις «ιερές αξίες», τις αξίες και τις πεποιθήσεις που είναι μόνιμες στο μυαλό μας. Το πρόβλημα προκύπτει όταν μια καθιερωμένη πεποίθηση είναι ψευδής. Τότε, μπορεί να εξαπλωθεί και να προκαλέσει βλάβη σε ένα ευρύτερο σύστημα πληροφοριών. Τι μπορούν, λοιπόν, να κάνουν οι άνθρωποι;
Όλοι πρέπει να πιστεύουμε και να έχουμε αξίες. Ο Kaplan συνιστά να περνάμε χρόνο κάνοντας και πράγματα που είναι έξω από τα στεγανά μας, να μην πιστεύουμε ό, τι διαβάζουμε και να έχουμε ανοιχτό το μυαλό μας για να ακούσουμε και να αποδεχτούμε τις απόψεις των άλλων ανθρώπων.
