Λυπάμαι που θα σε απογοητεύσω μα δεν έχεις κάποιο χάρισμα, ούτε ιδιαίτερες ικανότητες σε αυτή την περίπτωση. Ούτε ξέρεις από πριν. Προσδοκίες έχεις και φροντίζεις εσύ να βγουν αληθινές. Πρόκειται για «προβλέψεις» που «εξαναγκάζονται» από εσένα τον ίδιο να γίνουν πραγματικότητα.
Αυτοεκπληρούμενες προφητείες και προσδοκίες
Ναι, για τις περίφημες αυτοεκπληρούμενες προφητείες μιλώ και πριν απογοητευτείς σκέψου. Τις «προβλέψεις» δεν τις ορίζεις. Τις προσδοκίες, όμως, τις ορίζεις εσύ. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως εδώ έχεις δύναμη στο αποτέλεσμα σε αντίθεση με το απλό «χάρισμα». Έχεις ένα ακόμα ένα πολύτιμο «εργαλείο» στο «ντουλάπι» σου που μπορείς να χρησιμοποιήσεις.
Οι προσδοκίες και οι πεποιθήσεις σου επηρεάζουν τις πράξεις σου, τις συμπεριφορές σου, κάθε κοινωνική αλληλεπίδραση στη ζωή σου, κάθε ενδοπροσωπική επικοινωνία και έχουν τη δύναμη να δημιουργήσουν την πραγματικότητά σου.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό κοινωνιολόγο Robert Merton που πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο, ένας λανθασμένος ορισμός μιας κατάστασης προκαλεί μια συμπεριφορά που κάνει την αρχική ιδέα να γίνει πραγματικότητα.
Οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες συμβαίνουν όταν οι προσδοκίες σου επηρεάζουν τις πράξεις σου ή ακόμα και την συμπεριφορά σου. Να θυμάσαι, ακόμα, το φαινόμενο του πυγμαλίωνα που δηλώνει πως ο τρόπος που εσύ με αντιμετωπίζεις έχει άμεσο αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο εγώ ενεργώ.
Το φαινόμενο του πυγμαλίωνα
Χαρακτηριστική είναι η μελέτη των Rosenthal και Jacobson το 1968 που έγινε στους δασκάλους μιας τάξης. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς οι εκπαιδευτές παρέλαβαν έναν κατάλογο με τα ονόματα των μαθητών τους. Δίπλα από κάποια από αυτά υπήρχαν σύμβολα που υποδείκνυαν πως επρόκειτο για χαρισματικούς μαθητές ή ακριβώς το αντίθετο.
Στην πραγματικότητα ο διαμοιρασμός των συμβόλων ήταν εντελώς τυχαίος.
Ωστόσο, η πληροφορία που έλαβαν οι δάσκαλοι ήταν πως στα τμήματά τους υπήρχαν κάποια χαρισματικά και μη παιδιά σύμφωνα με την αξιολόγηση ενός μεγάλου πανεπιστημίου.
Στο τέλος της χρονιάς οι επιδόσεις των μαθητών που είχαν σύμβολα εξαιρετικών ικανοτήτων δίπλα από τα ονόματά τους ήταν φανερά υψηλότερες από αυτές εκείνων που δεν είχαν κάποιο σύμβολο σχετικό με τις ικανότητές τους και φυσικά εκείνων που θεωρούνταν γνωστικά και διανοητικά κατώτεροι.
Πώς έγινε, λοιπόν, τα παιδιά που χαρακτηρίστηκαν ως χαρισματικά εντελώς τυχαία να είχαν πραγματικά καλύτερες επιδόσεις;
Πώς οι προσδοκίες αλλάζουν την αλληλεπίδραση;
Οι δάσκαλοι ξεκίνησαν τη σχολική χρονιά περιμένοντας πως κάποια παιδιά θα είχαν υψηλότερες επιδόσεις. Αυτή η προσδοκία ήταν ικανή να αλλάξει την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Έτσι, οι δάσκαλοι πιστεύοντας πως κάποιοι μαθητές θα είχαν υψηλό μέσο όρο επίδοσης στο τέλος της χρονιάς, επένδυσαν περισσότερο χρόνο σε εκείνους ενισχύοντας την πεποίθησή τους και λιγότερο χρόνο σε κάποιους άλλους που πίστευαν πως είναι λιγότερο ικανοί.
Έδωσαν υποσυνείδητα σε κάποιους μαθητές περισσότερες ευκαιρίες από άλλους βασιζόμενοι σε μια λανθασμένη προσδοκία. Ενισχύθηκε περισσότερο η ανάπτυξη των ψευδώς χαρισματικών και τελικά στα τεστ οι μαθητές που είχαν περισσότερες ευκαιρίες τα πήγαν καλύτερα. Και όλα αυτά μόνο από μια προσδοκία βασισμένη σε τυχαία και αναληθή στοιχεία!
Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στην εργασία
Παρόμοια ο Aarson το 2005 παρατήρησε πως τα άτομα που αντιμετωπίζονται στον εργασιακό χώρο ως ικανά και εργατικά έχουν την τάση να εργάζονται σκληρά και να πιστεύουν στις δικές τους ικανότητες. Αντίθετα τα άτομα που αντιμετωπίζονται ως διανοητικά κατώτερα ή εχθρικά, είναι πιθανότερο να ενεργήσουν με εχθρικό τρόπο, να αμφισβητήσουν τη νοημοσύνη τους και να υιοθετήσουν παρόμοιες πεποιθήσεις αποδυναμώνοντας την αυτοεκτίμησή τους.
Βλέπεις τώρα πως «δουλεύει» η αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Έχεις μια πεποίθηση για κάποιο άτομο. Αυτή η πεποίθηση καθορίζει τη συμπεριφορά σου αλλά και την ανταπόκριση του ατόμου σε αυτήν. Επιπλέον ενισχύεται η αντίληψή σου στα προσδοκώμενα και τελικά η προφητεία επαληθεύεται από εσένα.
Οι προσδοκίες στην έλξη
Σε μια άλλη μελέτη των Snyder, Tanke και Berscheid το 1977 φαίνεται ξεκάθαρα η λειτουργία της, υποσυνείδητα αυτοκαθοδηγούμενης αλληλεπίδρασης.
Η μελέτη τους βασίστηκε στο στερεότυπο της φυσικής έλξης.
Επρόκειτο για τη διεξαγωγή μιας τηλεφωνικής συνομιλίας. Στη μελέτη οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τρία γκρουπ. Στο πρώτο ήταν μόνο άντρες, στο δεύτερο γυναίκες και στο τρίτο υπήρχαν άτομα και από τα δύο φύλα. Ο κάθε άνδρας από την πρώτη ομάδα έλαβε μια φωτογραφία της γυναίκας με την οποία θα συνομιλούσε. Στις φωτογραφίες που μοιράστηκαν απεικονίζονταν γυναίκες ιδιαίτερα ελκυστικές και το αντίθετο. Στην πραγματικότητα δε θα συνομιλούσαν με τη γυναίκα που απεικονίζονταν στη φωτογραφία. Ουσιαστικά αυτό που τους δόθηκε ήταν μια προσδοκία.
Τελικά αποδείχθηκε πως η προσδοκία αυτη άλλαξε τη δυναμική της συνομιλίας.
Οι γυναίκες συμμετέχουσες δε γνώριζαν για τις φωτογραφίες και απλά έλαβαν μέρος στις συνομιλίες φυσικά. Οι μελετητές μαγνητοφώνησαν τις συνομιλίες ξεχωριστά για άνδρες και γυναίκες. Έτσι υπήρχε μια μαγνητοφώνηση μόνο για έναν άνδρα ή μόνο για μια γυναίκα.
Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες από το τρίτο γκρουπ που δεν είχαν ιδέα για τα προηγούμενα βήματα, βαθμολόγησαν το κατά πόσο ήταν φιλικοί τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες.
Μπορείς να φανταστείς τα αποτελέσματα! Οι άνδρες που πίστευαν πως είχαν να κάνουν με μια ελκυστική γυναίκα θεώρησαν τη συνομιλήτρια περισσότερο φιλική, ήταν οι ίδιοι περισσότερο φιλικοί και είχαν παρόμοια ανταπόκριση.
Φαινόμενο placebo
Τέλος να σου αναφέρω το φαινόμενο placebo που σίγουρα γνωρίζεις. Είναι εκπληκτικό το πως βιώνεις τα ευεργετικά αποτελέσματα μιας ανενεργής ουσίας ή θεραπείας. Ο κατάλογος των μελετών και των παραδειγμάτων είναι μακρύς και οι δρόμοι ανοιχτοί.
Σκέψου, πόσα μπορείς να κάνεις!
Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί να λειτουργήσει κατά σου αλλά και υπέρ σου σε κάθε περίπτωση. Θα πρότεινα να κρατήσεις το «υπέρ σου». Μπορεί να αυξήσει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή σου.
Οι πεποιθήσεις για τον εαυτό και η επιρροή τους
Έχεις μια πεποίθηση για τον εαυτό σου. Η πεποίθηση αυτή επηρεάζει τις πράξεις και τις συμπεριφορές σου. Οι δικές σου πράξεις που είναι το αποτέλεσμα των πεποιθήσεών σου δημιουργούν πεποιθήσεις για εσένα και στους άλλους.
Με άλλα λόγια, αν θεωρείς πως είσαι ένας υπέροχος άνθρωπος, φέρεσαι ως υπέροχος άνθρωπος και οι άλλοι βλέπουν και πιστεύουν πως είσαι ένας υπέροχος άνθρωπος.
Κάτι τέτοιο με τη σειρά σε ωθεί να αναπτυχθείς περισσότερο και ο κύκλος συνεχίζεται.
Αν πιστεύεις πως είναι σίγουρο ότι θα πάρεις εκείνη τη δουλειά, κινείσαι εκ του ασφαλούς και με άλλον αέρα. Οι συμπεριφορές σου και οι πράξεις σου έχουν επίδραση στους ανθρώπους που μπορούν να σε βοηθήσουν. Εκείνοι είναι σίγουροι για εσένα και σε εμπιστεύονται ανεπιφύλακτα. Εσύ πιστεύεις όλο και περισσότερο σε εσένα και ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Εδώ θα σου θυμίσω το fake it till you make it.
Υπάρχουν τόσα σενάρια και καταστάσεις που ο κύκλος αυτός μπορεί να εμφανιστεί, όσα δεν μπορείς να φανταστείς.
Είναι στο χέρι σου λοιπόν και όπως πολύ σοφά είπε ο Henry Ford, είτε πιστεύεις πως μπορείς, είτε όχι, έχεις δίκιο!
Σύμβουλος Ψ.Υγείας
