Η εικόνα του κόσμου εξαρτάται απ’ τη φύση του νου μας και δεν είναι πραγματικός αλλά φαινομενικός
- Καντ
Λίγοι φιλόσοφοι θα διαφωνήσουν ότι οι άνθρωποι είμαστε, σε μεγάλο βαθμό, ιστορικές οντότητες, με την έννοια ότι κληρονομούμε πράγματα από το παρελθόν, τα αλλάζουμε, και έπειτα τα κληροδοτούμε στις μελλοντικές γενιές. Η γλώσσα, για παράδειγμα, είναι κάτι που μαθαίνουμε και αλλάζουμε καθώς το χρησιμοποιούμε, ενώ το ίδιο ισχύει και για την επιστήμη -οι επιστήμονες ξεκινούν με μια θεωρία, και στη συνέχεια είτε την επαληθεύουν είτε τη διαψεύδουν. Το ίδιο ισχύει για τους κοινωνικούς θεσμούς, όπως είναι η οικογένεια, το κράτος, οι τράπεζες, οι εκκλησίες, και ούτω καθεξής, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι τροποποιημένες μορφές προγενέστερων πρακτικών ή θεσμών. Συνεπώς, η ύπαρξη των ανθρώπινων όντων ποτέ δεν ξεκινά από το μηδέν, αλλά πάντοτε εντός κάποιου πλαισίου -το οποίο μερικές φορές μεταβάλλεται έτσι ριζικά κατά τη διάρκεια μίας μόνο γενιάς. Ωστόσο, μερικά πράγματα, δεν φαίνεται να έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή να υπόκεινται σε αλλαγές.
Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας οντότητας είναι η συνείδηση. Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι όλα αυτά που συνειδητοποιούμε θα αλλάξουν, αλλά τείνουμε να πιστεύουμε ότι η σημασία της συνείδησης-τι σημαίνει να είμαι σε εγρήγορση, να έχω επίγνωση, να μπορώ να σκέφτομαι και να αποφασίζω- ήταν πάντοτε ίδια για όλους. Παρομοίως, είναι εύλογο να ισχυριστούμε ότι οι συλλογιστικές δομές δεν έχουν ιστορικό χαρακτήρα -ότι η συλλογιστική δραστηριότητα, και οι διανοητικές λειτουργίες στις οποίες βασίζεται (μνήμη, αντίληψη, κατανόηση, και ούτω καθεξής), ήταν πάντοτε ίδιες για όλους τους ανθρώπους, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Αυτά πίστευε και δίδασκε ο μεγάλος ιδεαλιστής Ιμάνουελ Καντ .
Οι κατηγορίες του Καντ
Σύμφωνα με τον Καντ, οι θεμελιώδεις τρόποι λειτουργίας της σκέψης, και οι βασικές δομές της συνείδησης, είναι a priori -δηλαδή, υφίστανται πριν από την εμπειρία (και, άρα, δεν προκύπτουν από αυτήν). Αυτό σημαίνει ότι υφίστανται ανεξάρτητα από οτιδήποτε σκεφτόμαστε ή συνειδητοποιούμε, αλλά και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ιστορική επίδραση ή εξέλιξη.
Ονομάζει αυτές τις νοητικές δομές «κατηγορίες», και σε αυτές περιλαμβάνονται οι έννοιες της «αιτίας», της «ουσίας», της «ύπαρξης», και της «πραγματικότητας».
Για παράδειγμα, η εμπειρία μας παρέχει γνώσεις για τον εξωτερικό κόσμο, αλλά δεν μπορεί να μας διδάξει ότι ο εξωτερικός κόσμος περιλαμβάνει, για παράδειγμα, αιτίες και αποτελέσματα.
Η γνώση της φυσικής δομής του εξωτερικού κόσμου είναι a priori.
Αυτό συμβαίνει επειδή όλοι γεννιόμαστε με ορισμένες έμφυτες κατηγορίες, οι οποίες παρέχουν το πλαίσιο που καθιστά δυνατή την εμπειρία -ένα μέρος του οποίου είναι η υπόθεση ότι υπάρχει εξωτερικός κόσμος. Ωστόσο, η ύπαρξη, αυτού του «a priori» πλαισίου σημαίνει ότι η εικόνα του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε εξαρτάται απ’ τη φύση του νου μας, και δεν αντιπροσωπεύει τον πραγματικό κόσμο- δηλαδή τον κόσμο «αυτόν καθ’ εαυτόν».
Ο κόσμος «αυτός καθεαυτόν» -τον οποίο ονομάζει «νοητό κόσμο»-είναι ακατάληπτος.
Οι μόνες γνώσεις που μπορούμε να απoκομίσουμε είναι αυτές για τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε μέσω του πλαισίου των κατηγοριών -αυτός ο αντιληπτός κόσμος είναι ο κόσμος που βιώνουμε καθημερινά και που ονομάζεται «φαινομενικός».
Εν ολίγοις, η μορφή του όμορφου εμφανίζεται δίπλα στο όμορφο αντικείμενο (έτσι βλέπουμε όχι μόνο το όμορφο πράγμα, αλλά την ίδια την ομορφιά) και μας επιτρέπει να κάνουμε τη μετάβαση από τον φαινομενικό στον πραγματικό κόσμο.
Για τον Καντ, γίνεται διάκριση μεταξύ των φαινομένων και των νοουμένων.
Ο Καντ θέτει τη διάκριση για να διατηρήσει το βασίλειο όπου είναι δυνατή η «ελευθερία» (ελευθερία βούλησης, επιλογή).
Γιατί εάν δεν υπάρχει διάκριση, τότε ο φαινομενικός κόσμος θα είναι και ο πραγματικός κόσμος, που σημαίνει ότι ο κόσμος που διέπεται από τους νόμους της μηχανιστικής αιτιότητας είναι ο πραγματικός κόσμος.
Επομένως η «θέληση» υπόκειται σε εξωτερικές δυνάμεις και δεν κινείται από ελεύθερη βούληση (από δική της επιλογή).
Με άλλα λόγια, η διάκριση τίθεται από τον Καντ για να έχει τόσο τη δυνατότητα ελευθερίας όσο και τον κόσμο της Νευτώνειας μηχανικής.
