Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός μπορεί τώρα να κυβερνήσει με άξονα έκτακτα διατάγματα. Στη Βρετανία, οι υπουργοί έχουν αποκτήσει πλέον τρομακτική εξουσία ώστε να ελέγχουν τους πολίτες και να κρατήσουν κλειστά τα σύνορα. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έχει κλείσει τα δικαστήρια ξεκινώντας μια εξίσου τρομακτική επιτήρηση των πολιτών. Στη Χιλή, ο στρατός έχει ξεχυθεί στις πλατείες, ώστε να μην τολμήσει κανένας να κατέβει για διαμαρτυρία. Η Βολιβία έχει αναβάλει τις εκλογές.
Καθώς η πανδημία του κοροναϊού φέρνει τον -αγχωμένο- κόσμο αντιμέτωπο με ένα γενικό lockdown, υποχρεώνοντάς τον να υπακούσει σε σχεδόν «απολυταρχικά» μέτρα, οι ηγέτες του κόσμου επικαλούνται εκτελεστικές εξουσίες υιοθετώντας κατ’ ουσίαν δικτατορικές τακτικές με μηδενική αντίσταση.
Κυβερνήσεις και ομάδες υπέρ των δικαιωμάτων συμφωνούν ότι τέτοιοι πρωτοφανείς καιροί απαιτούν και πρωτοφανή μέτρα. Οι πολιτείες είναι αναγκαίο να κλείσουν τα σύνορά τους, να επιβάλουν αυστηρά μέτρα καραντίνας και να απομονώσουν πλήρως τους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί από τον ιό. Μάλιστα πολλά από αυτά τα μέτρα έχουν τεθεί υπό την προστασία διεθνών νόμων, αναφέρουν δικηγόροι βάσει Συνταγματικού Δικαίου.
Από την άλλη, επικριτές υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν ως πρόφαση την υγειονομική κρίση κάνοντας κατάχρηση εξουσίας, ώστε να περάσουν αυστηρά μέτρα που θα καθιερωθούν με τον καιρό και τα οποία δεν έχουν σχέση με την έξαρση του ιού.
Οι κυβερνήσεις αμφιταλαντεύονται γύρω από μια παγκόσμια γκάμα πολιτικών συστημάτων, όπως ένα απολυταρχικό καθεστώς σαν της Ιορδανίας, ένα κολακευτικό δημοκρατικό σύστημα σαν της Ουγγαρίας, αλλά και η κατεξοχήν παραδοσιακή δημοκρατία της Βρετανίας. Ωστόσο υπάρχουν και προβλέψεις που θεωρούν ότι τέτοια απολυταρχικά καθεστώτα δεν θα καθιερωθούν, αντίθετα μόλις ο ιός εξαλειφθεί θα φθάσουν στο τέλος τους…
«Θα μπορούσαμε να έχουμε μια παράλληλη έξαρση απολυταρχικών και κατασταλτικών μέτρων με την πανδημία να ακολουθεί» είπε η Fionnuala Ni Aolain, ειδική εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών.
Καθώς οι νέοι αυστηροί κανόνες διευρύνονται, δίνουν τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να ελέγχουν τους πολίτες κυριολεκτικά και να επεμβαίνουν πάνω στα όρια του τι τελικά σημαίνει ελευθερία και τι όχι, ενώ δεν αποκλείεται να διαμορφώσουν την καθημερινότητα, την πολιτική και την οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες, υποστηρίζει δημοσίευμα των New York Times.
Η πανδημία ήδη επαναπροσδιορίζει πρότυπα. Επεμβατικά συστήματα επιτήρησης στη Νότια Κορέα και τη Σιγκαπούρη, που θα μπορούσαν να έχουν δεχτεί έντονη κριτική υπό κανονικές συνθήκες, αντίθετα εκθειάζονται ώστε να μειωθούν τα κρούσματα. Οι κυβερνήσεις που ουσιαστικά κριτίκαραν την Κίνα για τα αυστηρά μέτρα καραντίνας που επέβαλε υιοθετούν πλέον ακριβώς το ίδιο μοτίβο.
Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Benjamin Netanyahu, έχει εξουσιοδοτήσει την εσωτερική ασφάλεια της χώρας να παρακολουθεί τους πολίτες με ένα μυστικό σύστημα δεδομένων διά μέσου των κινητών τους τηλεφώνων, το οποίο είχε αναπτυχθεί για να καταστείλει τρομοκρατικές ενέργειες. Έτσι, ιχνηλατώντας τις κινήσεις των πολιτών, η κυβέρνηση θα τιμωρεί με έναν έως και έξι μήνες φυλάκιση αυτούς που αψηφούν τα μέτρα.
Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, οι νέοι νόμοι έκτακτης ανάγκης αναβιώνουν τους παλιούς φόβους του στρατιωτικού νόμου. Το Κογκρέσο των Φιλιππίνων ψήφισε την περασμένη εβδομάδα νομοθεσία που έδωσε στον πρόεδρο Rodrigo Duterte εξουσίες έκτακτης ανάγκης και 5,4 δισεκατομμύρια δολάρια για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι νομοθέτες κατέστρεψαν ένα προηγούμενο νομοσχέδιο που θα επέτρεπε στον πρόεδρο να αναλάβει ιδιωτικές επιχειρήσεις.
«Αυτή η απεριόριστη κατάχρηση εξουσίας ισοδυναμεί με απολυταρχία» δήλωσε η ομάδα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Φιλιππίνων, η οποία αποτελείται κατά βάση από δικηγόρους. Μάλιστα, τα μέλη της ανέφεραν ότι ο κύριος Duterte είχε κάποτε συγκρίνει το Σύνταγμα της χώρας με ένα «παλιό χαρτί υγείας».
Στην Ιορδανία, μετά από έναν «αμυντικό νόμο» έκτακτης ανάγκης, ο πρωθυπουργός Omar Razzaz δήλωσε ότι η κυβέρνησή του θα «χειριστεί ιδιαιτέρως» όποιον διαδίδει «φήμες και κατασκευάζει ψευδείς ειδήσεις που σπέρνουν τον πανικό».
Ο πρωθυπουργός της Ταϊλάνδης , Prayuth Chan-ocha, έχει ήδη επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας, ενώ παράλληλα ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης. Οι δημοσιογράφοι μάλιστα έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού και μηνύσεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδουν την αντίδραση της κυβέρνησης απέναντι στην πανδημία.
Παράλληλα, ενώ ο ιός μπορεί να έχει «παγώσει» τη θέληση των διαδηλωτών να γεμίζουν τις δημόσιες πλατείες, η δημοκρατική αντιπολίτευση της Χιλής κάνει λόγο για μια «καταστροφική κατάσταση», όπου η παρουσία του στρατού στους δρόμους έχει καταστείλει κάθε αντίδραση και κάθε ενέργεια διαμαρτυρίας όπως εκείνες που συνηθίσαμε να παρακολουθούμε για μήνες στη χώρα αυτή…
Η πανδημία έχει επίσης διαταράξει τις προγραμματισμένες εκλογές. Αυτόν τον μήνα η Βολιβία ανέστειλε τις πολυαναμενόμενες προεδρικές εκλογές, που είχαν οριστεί για τις αρχές Μαΐου. Μια αμφισβητούμενη εκλογή πέρυσι προκάλεσε βίαιες διαμαρτυρίες και ανάγκασε τον πρόεδρο Evo Morales να παραιτηθεί.
H προσωρινή πρόεδρος, η οποία υποσχέθηκε να υπηρετήσει μόνο ως υπηρεσιακή βοηθός, ελέγχει από τότε την εξουσία, ενώ ανακοίνωσε το σχέδιό της το οποίο θα εφαρμοστεί για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Το εκλογικό δικαστήριο της χώρας δήλωσε την Πέμπτη ότι θα διεξαγάγει τις εκλογές κάποια στιγμή μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε από το Κογκρέσο να επιβάλει νέα μέτρα, συμπεριλαμβανομένου ενός σχεδίου για την εξάλειψη των νομικών προστασιών για τους αιτούντες άσυλο και την κράτηση ανθρώπων επ’ αόριστον χωρίς δίκη. Αφού οι Ρεπουμπλικάνοι και οι Δημοκρατικοί διαφώνησαν, το Υπουργείο Δικαιοσύνης υποχώρησε και υπέβαλε μια πιο μετριοπαθή πρόταση.
Οι ομάδες προστασίας πολιτικών δικαιωμάτων αναφέρουν ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να συνεχίσουν να αποκτούν ακόμα περισσότερη δύναμη και εξουσία, ενώ οι πολίτες έχουν την προσοχή στραμμένη στην πανδημία. Ανησυχούν μάλιστα, θεωρώντας ότι σε λίγο καιρό οι άνθρωποι δεν θα μπορούν καν να αναγνωρίσουν τα δικαιώματά τους, πόσο μάλλον να τα διεκδικήσουν.
Ορισμένοι «νόμοι έκτακτης ανάγκης» δημιουργήθηκαν τόσο γρήγορα, ώστε οι νομοθέτες και οι ομάδες δικαιωμάτων δεν είχαν χρόνο καν να αντιδράσουν, πόσο μάλλον να συζητήσουν την αναγκαιότητά τους. Οι υποστηρικτές των δικαιωμάτων αμφισβήτησαν επίσης την ταχύτητα με την οποία τα κράτη έχουν συντάξει τέτοια νομοθεσία.
Ορισμένες κυβερνήσεις έχουν μια σειρά από επιθυμητές εξουσίες «έτοιμες να εφαρμοστούν» σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή κρίσης, δήλωσε η κ. Aolain, ειδικός εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών. Σχεδιάζουν εκ των προτέρων νόμους και περιμένουν «με την ευκαιρία της κρίσης να εφαρμοστούν» είπε το στέλεχος του ΟΗΕ.
Δεν είναι καθόλου σαφές τι θα γίνει με τους νόμους έκτακτης ανάγκης όταν ξεπεραστεί η κρίση. Στο παρελθόν, νόμοι που θεσπίστηκαν εν μια νυκτί, όπως ο νόμος Patriot για τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, έχουν ξεπεράσει τις κρίσεις που προορίζονταν να αντιμετωπίσουν.
Με την πάροδο του χρόνου, τα διατάγματα έκτακτης ανάγκης διαπερνούν τις νομικές δομές και εφαρμόζονται κανονικά, δήλωσε ο Douglas Rutzen, πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου μη κερδοσκοπικού δικαίου στην Ουάσινγκτον, η οποία εξετάζει τη νέα νομοθεσία και έκτακτα διατάγματα κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
«Είναι πολύ εύκολο να κατασκευάσουμε εξουσίες έκτακτης ανάγκης» δήλωσε ο κ. Rutzen, ενώ από την άλλη πρόσθεσε ότι «είναι πραγματικά δύσκολο να τις αποδομήσουμε».
«Μια πραγματική δικτατορία»
Στην Ουγγαρία, ένας νέος νόμος έχει δώσει στον πρωθυπουργό Viktor Orban την εξουσία να παρακάμπτει το Κοινοβούλιο και να αναστέλλει τους υφιστάμενους νόμους. Ο κ. Orban, ο οποίος κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης αυτόν τον μήνα, έχει τώρα τη μόνη εξουσία να τερματίσει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το Κοινοβούλιο, όπου τα δύο τρίτα των εδρών ελέγχεται από το κόμμα του, ενέκρινε τη νομοθεσία τη Δευτέρα.
Οι επικριτές αναφέρουν ότι η νέα νομοθεσία θα μπορούσε να επιτρέψει στην κυβέρνηση Orban να αλλάξει περαιτέρω τους δημοκρατικούς θεσμούς και να διώξει δημοσιογράφους και μέλη της αντιπολίτευσης. Ο νόμος θα τροποποιήσει μόνιμα δύο άρθρα του ποινικού κώδικα που θα περιορίσουν περαιτέρω την ελευθερία της έκφρασης και θα τιμωρήσουν τους ανθρώπους για παραβίαση μέτρων. Θα αναστείλει επίσης όλες τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα.
Κάτω από αυτό το μέτρο, οποιοσδήποτε διαδίδει πληροφορίες που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την απάντηση της κυβέρνησης στην επιδημία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μέχρι πέντε χρόνια φυλάκισης. Η νομοθεσία παρέχει μεγάλο περιθώριο στον εισαγγελέα να καθορίσει τι εστί τελικά παραπληροφόρηση και ποιες είναι οι ψευδείς πληροφορίες.
«Το νομοσχέδιο είναι ανησυχητικό» δήλωσε ο Daniel Karsai, δικηγόρος στη Βουδαπέστη, ο οποίος ανέφερε ότι η νέα νομοθεσία είχε δημιουργήσει «μεγάλο φόβο» στους Ούγγρους ότι «η διοίκηση του Orban θα είναι μια πραγματική δικτατορία».
Πρωτοφανείς εξουσίες και μέτρα που… τρομάζουν
Η Βρετανία έχει μια μακρά ιστορία δημοκρατίας. Παρ ‘όλα αυτά, ένα νομοσχέδιο για τον κορωνοϊό δίνει στα κυβερνητικά υπουργεία την εξουσία να κρατούν και να απομονώνουν απεριόριστα τους ανθρώπους, να απαγορεύουν δημόσιες συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένων διαμαρτυριών, να κλείνουν τα λιμάνια και τα αεροδρόμια, όλα με ελάχιστη συνταγματική εποπτεία.
Παρουσιάζοντας το νομοσχέδιο στο Κοινοβούλιο, ο υπουργός Υγείας Matt Hancock το χαρακτήρισε απλώς «μια απόκλιση από τον τρόπο που κάνουμε τα πράγματα σε καιρό ειρήνης». Είπε μάλιστα ότι τα μέτρα θα είναι «προσωρινώς αυστηρά και ανάλογα με την απειλή που αντιμετωπίζουμε».
Ωστόσο, μερικές από τις διατάξεις -οι οποίες αποκαλούνται εξουσίες του Ερρίκου Α’, του περίφημου μονάρχη του 16ου αιώνα- θα δώσουν στην κυβέρνηση ανεξέλεγκτο έλεγχο.
«Κάθε ρήτρα θα μπορούσε να έχει μήνες συζητήσεων και, αντίθετα, όλα συζητιούνται σε λίγες μέρες» δήλωσε ο Adam Wagner, δικηγόρος που συμβουλεύει κοινοβουλευτική επιτροπή για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Όλοι προσπαθούν απλώς να το διαβάσουν, πόσο μάλλον να το επικρίνουν σωστά» είπε για τη νομοθεσία, η οποία εκτείνεται σε 340 σελίδες.
Τέλος, η κ. Carlo φοβάται ότι η Βρετανία θα «ταλαντεύεται από κρίση σε κρίση και στη συνέχεια θα διαπιστώσει ότι δυστυχώς έχασε το στοίχημα». «Διακινδυνεύουμε να βρεθούμε σε μια αέναη κατάσταση έκτακτης ανάγκης» είπε χαρακτηριστικά.
Της Selam Gebrekidan
