Δεν υπάρχει καμία δραστηριότητα και κανένα εγχείρημα, το οποίο να ξεκινά με τέτοιες τεράστιες ελπίδες και προσδοκίες και παρόλα αυτά να αποτυγχάνει τόσο τακτικά, όσο η αγάπη.
Αν αγαπάμε χωρίς να ξέρουμε τον τρόπο να αγαπάμε, πληγώνουμε τον άνθρωπο που αγαπάμε, συμβουλεύει ο μεγάλος δάσκαλος του Zen, Thich Nhat Hahn, με την καταπληκτική του πραγματεία για το πώς να αγαπάμε - ένα συναίσθημα βαθύτατα δυσάρεστο στο πλαίσιο των πολιτιστικών μας μύθων, που παρουσιάζουν την αγάπη ως κάτι που συμβαίνει σε εμάς παθητικά και τυχαία, κάτι το οποίο μας συλλαμβάνει προ εκπλήξεως και που μας χτυπάει σαν βέλος, παρά ως μια δεξιότητα που επιτυγχάνεται με την ίδια εμπρόθετη πρακτική όπως οποιαδήποτε άλλη επιδίωξη των ανθρώπινων επιτευγμάτων.
Η αποτυχία μας να αναγνωρίσουμε αυτή την πτυχή της ικανότητας του να αγαπάμε, είναι ίσως ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο η αγάπη είναι τόσο αλληλένδετη με την απογοήτευση.
Αυτό εξετάζει στο αριστούργημα του 1956 «Η Τέχνη της Αγάπης» ο μεγάλος Γερμανός κοινωνικός ψυχολόγος, ψυχαναλυτής και φιλόσοφος Έριχ Φρομ (23 Μαρτίου 1900-18 Μαρτίου 1980), μια μελέτη της αγάπης η οποία παρουσιάζεται ως δεξιότητα που πρέπει να καλλιεργηθεί, όπως καλλιεργούν οι μαθητές τις δεξιότητές τους για να γίνουν άριστοι καλιτέχνες, απαιτώντας έτσι από τον ασκούμενο τόσο γνώση όσο και προσπάθεια.
Ο Φρομ γράφει:
Αυτό το βιβλίο... θέλει να δείξει ότι η αγάπη δεν είναι ένα συναίσθημα στο οποίο μπορεί αληθινά να παραδοθεί ο καθένας, ανεξάρτητα από το επίπεδο ωριμότητάς του. Θέλει να πείσει τον αναγνώστη ότι όλες οι προσπάθειές του για αγάπη είναι στα όρια της αποτυχίας, εκτός αν προσπαθήσει να αναπτύξει πιο ενεργά και τη συνολική του προσωπικότητα, ώστε να επιτύχει έναν ουσιαστικό προσανατολισμό.
Η ικανοποίηση στην ατομική αγάπη, δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ικανότητα του ατόμου να αγαπάει και το διπλανό του και βέβαια, δεν μπορεί να επιτευχθεί και χωρίς αληθινή ταπεινοφροσύνη, θάρρος, πίστη και πειθαρχία. Σε μια κουλτούρα που τα χαρακτηριστικά αυτά είναι σπάνια, η επίτευξη της ικανότητας για αγάπη παραμένει σπάνιο επίτευγμα.
Ο Φρομ θεωρεί στρεβλωμένη την αντίληψή μας για την αγάπη:
Οι περισσότεροι άνθρωποι εστιάζουν στο πρόβλημα της αγάπης κυρίως ως το πώς να αγαπηθούν, αντί να εστιάζουν στο πώς να αγαπούν οι ίδιοι, δηλαδή στις ικανότητές τους να αγαπούν. Ως εκ τούτου, το πρόβλημα τίθεται ως προς το πώς να αγαπηθούν, πώς να γίνουν αξιαγάπητοι.
Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η αγάπη είναι εύκολη, αλλά στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να βρούμε το σωστό αντικείμενο της αγάπης ή να αγαπηθούμε από αυτό. Η δυσκολία αυτής της θέσης οφείλεται σε διάφορους λόγους, οι οποίοι βασίζονται στην ανάπτυξη της σύγχρονης κοινωνίας. Ένας λόγος είναι η τεράστια αλλαγή που συνέβη στον 20ο αιώνα όσο αφορά στο σεβασμό για την επιλογή του αντικειμένου της αγάπης.
Η εμμονή μας για την επιλογή του αντικειμένου αγάπης, υποστηρίζει ο Fromm, έχει προκαλέσει ένα είδος σύγχυσης μεταξύ της αρχικής εμπειρίας του έρωτα και της μόνιμης κατάστασης της αγάπης ή αλλιώς θα μπορούσαμε να πούμε στην παγίωση της αγάπης, κάτι που ο Στένταλ έλεγε πριν από έναν αιώνα περίπου στη θεωρία του για την «κρυστάλλωση» του έρωτα. Ο Φρομ μιλά για τον κίνδυνο να κάνουμε λάθος όταν θεωρούμε ότι ο ενθουσιασμός του έρωτα, είναι η ουσία της αγάπης:
Δύο άνθρωποι που ήταν ξένοι, όπως όλοι μας, έριξαν ξαφνικά τον τοίχο ανάμεσά τους και ένιωσαν κοντά, ένιωσαν να γίνονται ένα, έζησαν αυτή τη στιγμή της "συνάντησης", η οποία είναι μία από τις πιο αναζωογονητικές και συναρπαστικές εμπειρίες στη ζωή.
Είναι ακόμα πιο υπέροχο και αξιοθαύμαστο για τα πρόσωπα που έχουν μείνει απομονωμένα στη ζωή τους, χωρίς αγάπη. Αυτό το θαύμα της ξαφνικής οικειότητας, συχνά διευκολύνεται αν συνδυάζεται με ή προκαλείται από σεξουαλική έλξη και ολοκλήρωση.
Ωστόσο, αυτός ο τύπος αγάπης, από τη φύση του δεν διαρκεί. Τα δύο πρόσωπα αρχίζουν να γνωρίζονται καλά, η οικειότητα τους φθείρει το μαγικό χαρακτήρα του έρωτα, μέχρι που φτάνουν στον ανταγωνισμό, τις απογοητεύσεις, την αμοιβαία πλήξη η οποία και σκοτώνει ό,τι έχει απομείνει από τον αρχικό ενθουσιασμό.
Ωστόσο, στην αρχή του έρωτα τους δεν τα γνωρίζουν όλα αυτά: στην πραγματικότητα, θεωρούν την μαγεία του παραμυθιού, τη στιγμή που είναι «τρελοί» ο ένας για τον άλλον, σαν την απόδειξη της έντασης της αγάπης τους, ενώ κάτι τέτοιο στο τέλος μπορεί να αποδείξει το βαθμό της προηγούμενης μοναξιάς τους.
Δεν υπάρχει σχεδόν καμία δραστηριότητα και κανένα εγχείρημα, το οποίο να ξεκινά με τέτοιες τεράστιες ελπίδες και προσδοκίες και όμως, να αποτυγχάνει τόσο τακτικά όσο η αγάπη
Ο μόνος τρόπος να μειώσουμε το ιστορικό της αποτυχίας, υποστηρίζει ο Φρομ, είναι να εξετάσουμε τους λόγους που μας οδήγησαν στην παρέκκλιση των πεποιθήσεών μας για την αγάπη και της πραγματικότητας όταν αγαπήσαμε. Αυτή η εξέταση, πρέπει να περιλαμβάνει την αναγνώριση της αγάπης ως μια πρακτική και όχι ως μια αδικαιολόγητη χάρη. Ο Φρομ γράφει:
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η αγάπη είναι τέχνη, όπως και η ζωή είναι τέχνη. Αν θέλουμε να μάθουμε πώς να αγαπάμε, πρέπει να προχωρήσουμε με τον ίδιο τρόπο που πρέπει να προχωρήσουμε αν θέλουμε να μάθουμε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, όπως μουσική, ζωγραφική, ξυλουργική ή την τέχνη της ιατρικής ή της μηχανικής.
Ποια είναι τα απαραίτητα βήματα για την εκμάθηση οποιασδήποτε τέχνης; Η διαδικασία εκμάθησης μιας τέχνης μπορεί να χωριστεί σε δύο μέρη: το ένα μέρος είναι η κατάκτηση της θεωρίας και το άλλο η κατάκτηση της πρακτικής. Αν θέλω να μάθω την τέχνη της ιατρικής, πρέπει πρώτα να γνωρίζω τις αρχές του ανθρώπινου σώματος και για τις διάφορες ασθένειες.
Όταν όμως έχω, μόνο αυτή τη θεωρητική γνώση, δεν είμαι καθόλου ικανός στην τέχνη της ιατρικής. Θα γίνω δάσκαλος σε αυτή την τέχνη μόνο μετά από μια σπουδαία πρακτική, μέχρι τη στιγμή που τα αποτελέσματα της θεωρητικής μου γνώσης και τα αποτελέσματα της πρακτικής μου να μεταβολίζονται σε ένα: στη διαίσθησή μου, στην ουσία της κατάκτησης οποιασδήποτε τέχνης.
Αλλά, εκτός από την εκμάθηση της θεωρίας και της πρακτικής, υπάρχει ένας τρίτος παράγοντας απαραίτητος για να κατακτήσει κανείς οποιαδήποτε τέχνη: η κατάκτηση της τέχνης πρέπει να είναι ένα ζήτημα απολύτου ενδιαφέροντος. Δεν πρέπει να υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο πιο σημαντικό από την τέχνη που σας αφορά. Αυτό ισχύει για τη μουσική, την ιατρική, την ξυλουργική και για την αγάπη.
Και ίσως εδώ βρίσκεται η απάντηση στο ερώτημα του γιατί οι άνθρωποι στην κοινωνία μας προσπαθούν τόσο σπάνια να μάθουν αυτή την τέχνη, παρά τις προφανείς αποτυχίες και προσπάθειές τους. Παρά τη βαθιά επιθυμία για αγάπη, όλα σχεδόν τα άλλα θεωρούνται πιο σημαντικά από την αγάπη: η επιτυχία, το κύρος, τα χρήματα, η εξουσία... σχεδόν όλη η ενέργεια μας χρησιμοποιείται για την εκμάθηση του τρόπου επίτευξης αυτών των στόχων και σχεδόν κανένας δεν προσπαθεί για να μάθει την τέχνη της αγάπης.
Στο υπόλοιπο βιβλίο της διαχρονικά εξαιρετικής «Τέχνης της Αγάπης», ο Φρομ συνεχίζει να διερευνά τις παρανοήσεις και τα πολιτιστικά ψεύδη που μας κρατούν μακριά από την κατοχή αυτής της υπέρτατης ανθρώπινης ικανότητας, περιγράφοντας τόσο τη θεωρία όσο και την πρακτική της, με εξαιρετική εμβάθυνση στην πολυπλοκότητα της καρδιάς του ανθρώπου.
