Οι καταστάσεις τον νου είναι πέντε. Μπορούν να γίνουν πηγή, είτε οδύνης είτε μη-οδύνης. Είναι: η ορθή γνώση, η εσφαλμένη γνώση, η φαντασία, ο ύπνος και η μνήμη.
Ο νους μπορεί να γίνει είτε πηγή σκλαβιάς είτε πηγή ελευθερίας. Ο νους γίνεται πύλη για τούτο τον κόσμο, είσοδος – μπορεί να γίνει κι έξοδος. Ο νους οδηγεί στην κόλαση, μπορεί να οδηγήσει και στον παράδεισο. Εξαρτάται πώς τον χρησιμοποιείς.
Η σωστή χρήση του νου οδηγεί στο διαλογισμό – η λανθασμένη χρήση στην τρέλα. Ο νους υπάρχει σε όλους μας. Έχει μέσα του τη δυνατότητα τόσο για το σκοτάδι, όσο και για το φως. Ο ίδιος ο νους δεν είναι ούτε εχθρός ούτε φίλος. Μπορείς να τον κάνεις φίλο σου, μπορείς να τον κάνεις εχθρό σου – εξαρτάται από σένα, από εκείνον που κρύβεται πίσω από το νου. Αν μπορέσεις να κάνεις το νου όργανο σου, υπηρέτη σου, ο νους γίνεται το πέρασμα που σε οδηγεί στο απόλυτο. Αν γίνεις εσύ υπηρέτης και επιτρέψεις στο νου να γίνει ο αφέντης, τότε ο νους θα σε οδηγήσει στην απόλυτη απόγνωση και στο σκοτάδι.
Όλες οι τεχνικές, όλες οι μέθοδοι, όλα τα μονοπάτια της Γιόγκα ασχολούνται στην πραγματικότητα με ένα και μόνο πρόβλημα: πώς να χρησιμοποιείς το νου. Με σωστή χρήση, ο νους φτάνει στο σημείο να γίνει μη-νους. Με λάθος χρήση, ο νους φτάνει στο σημείο να γίνει χάος, πολλές φωνές αλληλοσυγκρουόμενες, αντιφατικές, μπερδεμένες, παρανοϊκές.
Ο τρελός στο φρενοκομείο και ο Βούδας κάτω από το δέντρο μπόντι – και οι δυο χρησιμοποίησαν το νου. Και οι δύο πέρασαν μέσα του. Ο Βούδας έφτασε στο σημείο, όπου ο νους εξαφανίζεται. Με τη σωστή χρήση εξαφανίζεται όλο και περισσότερο κι έρχεται μια στιγμή που δεν υπάρχει πια. Και ο τρελός χρησιμοποίησε το νου. Με λάθος χρήση, ο νους διχάζεται. Με λάθος χρήση, ο νους γίνεται πλήθος. Καταλήγει να υπάρχει μόνο ο τρελός νους κι εσύ να είσαι απών.
Ο νους του Βούδα έχει εξαφανιστεί – κι ο Βούδας είναι παρών στην ολότητα του. Ο νους του τρελού τον έχει κυριεύσει ολοκληρωτικά – και ο ίδιος έχει εξαφανιστεί τελείως. Υπάρχουν δυο πόλοι, εσύ κι ο νους σου. Αν συνυπάρχουν, θα είσαι δυστυχής. Θα πρέπει να εξαφανιστεί ένας από τους δυο, είτε εσύ είτε ο νους σου. Αν εξαφανιστεί ο νους, φτάνεις στην αλήθεια. Αν εξαφανιστείς εσύ, φτάνεις στην τρέλα. Ιδού ο αγώνας: ποιος θα εξαφανιστεί; Θα εξαφανιστείς εσύ ή ο νους; Ιδού η σύγκρουση, η ρίζα κάθε αγώνα.
Οι σούτρες (κείμενα διδαχές) του Ινδού Πατάντζαλι θα σε οδηγήσουν βήμα-βήμα προς την κατανόηση του νου: τι είναι, τι μορφές παίρνει, τι λειτουργίες έχει, πώς μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις και να τον υπερβείς. Να θυμάσαι πως τώρα δεν έχεις τίποτε άλλο, παρά μόνο το νου. Πρέπει να τον χρησιμοποιήσεις. Αν τον χρησιμοποιήσεις λάθος, θα βυθίζεσαι όλο και περισσότερο στη δυστυχία.
Είσαι δυστυχισμένος. Αυτό συμβαίνει επειδή για πολλές ζωές χρησιμοποιούσες το νου σου με λάθος τρόπο και τώρα ο νους έχει γίνει αφέντης. Εσύ δεν είσαι παρά ένας σκλάβος, μια σκιά που ακολουθεί το νου. Δεν μπορείς να πεις στο νου σου: «Σταμάτα». Δεν μπορείς να επιβληθείς στον ίδιο σου το νου. Ο νους σου επιβάλλεται και αναγκάζεσαι να τον ακολουθείς. Το είναι σου έχει γίνει σκλάβος, σκιά, υποχείριο του νου.
Ο νους δεν είναι παρά ένα όργανο, όπως τα χέρια και τα πόδια σου. Τα χέρια και τα πόδια σου τα κινείς εκούσια, τα κατευθύνεις. Όταν τους λες να σταματήσουν, σταματάνε. Είσαι αφέντης. Αν θέλω να κινήσω το χέρι μου, το κινώ. Αν δεν θέλω να το κινήσω, δεν το κινώ. Το χέρι δεν μπορεί να μου πει: «Τώρα θέλω να κινηθώ». Το χέρι δεν μπορεί να μου πει: «Τώρα θα κινηθώ ό,τι κι αν κάνεις. Δεν θα σε υπακούσω». Αν το χέρι μου αρχίσει να κινείται παρά τη θέληση μου, θα δημιουργηθεί χάος στο σώμα.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το νου. Δεν θέλεις να σκέφτεσαι κι όμως ο νους σκέφτεται. Θέλεις να κοιμηθείς. Ξαπλώνεις στο κρεβάτι σου και στριφογυρίζεις. Θέλεις να κοιμηθείς, όμως ο νους συνεχίζει. Ο νους λέει: «Όχι, κάτι θα σκεφτώ». Του λες να σταματήσει κι αυτός δεν σε υπακούει και δεν μπορείς να του επιβληθείς.
Ο νους δεν είναι παρά ένα όργανο, αλλά του έχεις παραχω*ρήσει πολλή εξουσία. Έχει γίνει δικτάτορας και θα αντισταθεί σθεναρά, αν προσπαθήσεις να τον βάλεις στη θέση του.
Κι ο Βούδας χρησιμοποιεί το νου, όμως ο νους του είναι σαν τα δύο σου πόδια. Έρχονται διαρκώς και με ρωτάνε: «Τι συμβαίνει στο νου ενός φωτισμένου; Απλώς εξαφανίζεται; Δεν μπορεί να τον χρησιμοποιήσει πια;» Εξαφανίζεται ως αφέντης. Παραμένει ως υπηρέτης. Παραμένει ως παθητικό όργανο.
Όταν ο Βούδας θέλει να χρησιμοποιήσει το νου του, μπορεί να τον χρησιμοποιήσει. Όταν ο Βούδας μιλά, πρέπει να τον χρησιμοποιήσει, γιατί δεν υπάρχει ομιλία χωρίς το νου. Ο νους πρέπει να χρησιμοποιείται. Αν πας στον Βούδα και σε αναγνωρίσει, αν θυμηθεί ότι έχεις ξαναπάει, χρησιμοποιεί το νου. Χωρίς το νου δεν υπάρχει αναγνώριση. Χωρίς το νου δεν υπάρχει μνήμη. Να θυμάσαι όμως ότι εκείνος χρησιμοποιεί το νου, ενώ εσένα σε χρησιμοποιεί ο νους. Αυτή είναι η διαφορά. Όποτε ο Βούδας θέλει να χρησιμοποιήσει το νου του, το κάνει. Όταν δεν θέλει, δεν το κάνει. Είναι παθητικό όργανο. Δεν έχει εξουσία πάνω του.
Έτσι ο Βούδας παραμένει σαν καθρέφτης. Αν πας μπροστά στον καθρέφτη, βλέπεις το είδωλο σου. Όταν απομακρύνεσαι, το είδωλο χάνεται και ο καθρέφτης είναι κενός. Εσύ δεν είσαι σαν καθρέφτης. Εσύ βλέπεις κάποιον κι όταν αυτός φεύγει, η σκέψη συνεχίζεται, το είδωλο εξακολουθεί να υπάρχει. Συνεχίζεις να τον σκέφτεσαι. Ακόμη κι αν θέλεις να σταματήσεις, ο νους σου δεν υπακούει.
Γιόγκα είναι να εξουσιάζεις το νου. Όταν ο Πατάντζαλι μιλά για «σταμάτημα του νου», αυτό εννοεί: σταματά να είναι αφέντης. Ο νους σταματά να είναι αφέντης. Δεν είναι πια δραστήριος. Είναι παθητικό όργανο. Του λες να λειτουργήσει και το κάνει. Αν δεν του το πεις, δεν κάνει τίποτε. Απλώς περιμένει. Δεν μπορεί να επιβληθεί. Η επιβολή χάθηκε, η βία χάθηκε. Δεν επιχειρεί να σε ελέγξει. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί.
Πώς θα εξουσιάσεις το νου σου; Πώς θα βάλεις το νου σου στη θέση του, ώστε να μπορείς να τον χρησιμοποιείς – ώστε, αν δεν θέλεις να τον χρησιμοποιήσεις, να μπορείς να τον βάλεις στην άκρη και να παραμείνει σιωπηλός; Πρέπει λοιπόν να καταλάβεις ολόκληρο το μηχανισμό του νου.
Τώρα πρέπει να μπούμε στη σούτρα. Πρώτα:
Οι καταστάσεις του νου είναι πέντε:
Το πρώτο που πρέπει να καταλάβεις είναι ότι ο νους δεν διαφέρει από το σώμα. Να θυμάσαι: ο νους είναι μέρος του σώματος. Είναι σώμα, αλλά πολύ λεπτοφυές – μια κατάσταση του σώματος πολύ εκλεπτυσμένη, πολύ εξευγενισμένη. Δεν μπορείς να τον πιάσεις, μπορείς όμως να τον επηρεάσεις μέσω του σώματος. Αν πάρεις ένα ναρκωτικό, αν πάρεις LSD ή μαριχουάνα ή αλκοόλ ή κάτι άλλο, ξαφνικά ο νους επηρεάζεται. Το ναρκωτικό μπαίνει στο σώμα, όχι στο νου· όμως ο νους επηρεάζεται. Ο νους είναι το πιο λεπτοφυές μέρος του σώματος.
Ισχύει και το αντίστροφο. Αν επηρεάσεις το νου, επηρεάζεται το σώμα. Αυτό γίνεται με την ύπνωση. Κάποιος που δεν μπορεί να περπατήσει, κάποιος που λέει πως είναι παράλυτος, μερικές φορές περπατάει σε κατάσταση ύπνωσης. Ή και αντίστροφα, μπορεί να μην είσαι παράλυτος, αν όμως υπνωτιστείς και σου πουν: «Το σώμα σου είναι παράλυτο, δεν μπορείς να περπατήσεις», δεν θα μπορείς να περπατήσεις. Έχει συμβεί να περπατήσουν παράλυτοι άνθρωποι σε κατάσταση ύπνωσης. Τι συμβαίνει; Η ύπνωση επηρεάζει το νου, η υποβολή πηγαίνει στο νου. Τότε το σώμα ακολουθεί.
Αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να καταλάβεις: νους και σώμα δεν είναι δυο πράγματα. Αυτή είναι μία από τις βαθύτερες ανακαλύψεις. Η σύγχρονη επιστήμη τώρα το παραδέχεται. Στη Δύση είναι πολύ πρόσφατο. Λένε τώρα ότι δεν είναι σωστό να μιλάμε για το νου και το σώμα σαν να είναι ξεχωριστά. Μιλάνε τώρα για «ψυχόσωμα», για σώμα-νου. Αυτοί οι δυο όροι είναι δυο λειτουργίες του ίδιου φαινομένου. Ο ένας πόλος είναι ο νους, ο άλλος πόλος είναι το σώμα, επομένως μπορείς να δουλέψεις με τον ένα και να αλλάξεις τον άλλο.
Το σώμα έχει πέντε όργανα δραστηριότητας, πέντε εργαλεία δραστηριότητας. Ο νους έχει πέντε καταστάσεις, πέντε τρόπους λειτουργίας. Νους και σώμα είναι ένα. Το σώμα χωρίζεται σε πέντε λειτουργίες και ο νους επίσης χωρίζεται σε πέντε λειτουργίες. Θα εξετάσουμε λεπτομερώς κάθε λειτουργία.
Το δεύτερο μέρος αυτής της σούτρας είναι:
Μπορούν να γίνουν πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.
Αυτές οι πέντε καταστάσεις του νου, αυτή η ολότητα του νου, μπορεί να σε οδηγήσει σε βαθιά οδύνη, αυτό που ο Βούδας ονομάζει ντούκα, δυστυχία. Ή, αν χρησιμοποιείς σωστά το νου και τις λειτουργίες του, μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία. Η λέξη αυτή, μη-δυστυχία, έχει μεγάλη σημασία. Ο Πατάντζαλι δεν λέει ότι θα σε οδηγήσει στην ανάντα, στην ευδαιμονία.
Όχι. Ο νους μπορεί να σε οδηγήσει στη δυστυχία, αν τον χρησιμοποιήσεις λάθος, αν γίνεις σκλάβος του. Αν γίνεις εσύ αφέντης, ο νους μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία – όχι στην ευδαιμονία, γιατί η ευδαιμονία είναι η φύση σου. Ο νους δεν μπορεί να σε οδηγήσει εκεί. Αν όμως απουσιάζει η δυστυχία, η εσωτερική ευδαιμονία αρχίζει να ρέει.
Η ευδαιμονία υπάρχει πάντα μέσα σου. Είναι κομμάτι της φύσης σου. Δεν είναι κάτι που θα πετύχεις ή θα κατακτήσεις. Δεν είναι κάτι που θα φτάσεις. Γεννιέσαι μ’ αυτήν. Την έχεις ήδη. Βρίσκεται ήδη μέσα σου. Γι’ αυτό ο Πατάντζαλι δεν λέει ότι ο νους μπορεί να σε οδηγήσει είτε στη δυστυχία είτε στην ευδαιμονία. Όχι. Είναι πολύ επιστημονικός, πολύ ακριβής. Δεν χρησιμοποιεί ούτε μία λέξη που να δίνει λάθος πληροφορίες. Λέει απλώς είτε δυστυχία, είτε μη-δυστυχία.
Και ο Βούδας το λέει αυτό πολλές φορές, όποτε πηγαίνουν σ’ αυτόν οι αναζητητές -αναζητούν την ευδαιμονία, γι’ αυτό ρωτούν τον Βούδα: «Πώς μπορούμε να φτάσουμε την απόλυτη ευδαιμονία;» Εκείνος λέει «Δεν ξέρω. Μπορώ να σας δείξω το μονοπάτι που οδηγεί στη μη-δυστυχία, στην απουσία δυστυχίας. Δεν λέω τίποτε για τη θετική ευδαιμονία, μόνο για την αρνητική. Μπορώ να σας δείξω πώς θα μπείτε στον κόσμο της μη-δυστυχίας».
Αυτό μόνο μπορούν να κάνουν οι μέθοδοι. Μόλις βρεθείς στην κατάσταση της μη-δυστυχίας, η εσωτερική ευδαιμονία αρχίζει να ρέει. Αυτή όμως δεν προέρχεται από το νου· προέρχεται από το εσώτερο είναι σου. Ο νους λοιπόν δεν έχει καμιά σχέση μαζί της. Ο νους δεν μπορεί να τη δημιουργήσει. Αν ο νους είναι δυστυχισμένος, τότε γίνεται εμπόδιο. Αν ο νους δεν είναι δυστυχισμένος, τότε γίνεται άνοιγμα. Αλλά δεν είναι δημιουργός, δεν κάνει κάτι που να δημιουργεί την ευδαιμονία. Ανοίγεις το παράθυρο και μπαίνουν οι ακτίνες του ήλιου. Δεν δημιουργείς τον ήλιο ανοίγοντας το παράθυρο. Ο ήλιος βρίσκεται ήδη εκεί. Αν δεν βρισκόταν εκεί, δεν θα έμπαινε φως μόνο με το άνοιγμα ενός παραθύρου. Το παράθυρο μπορεί να γίνει εμπόδιο – οι ακτίνες του ήλιου μπορεί να λάμπουν έξω και το παράθυρο να είναι κλειστό. Το παράθυρο μπορεί να τις εμποδίσει ή να τις αφήσει να περάσουν. Μπορεί να γίνει πέρασμα, αλλά δεν μπορεί να γίνει δημιουργός. Δεν μπορεί να δημιουργήσει τις ακτίνες. Οι ακτίνες βρίσκονται ήδη εκεί.
Ο νους σου, αν είναι δυστυχισμένος, κλείνει. Να θυμάσαι ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της δυστυχίας είναι το κλείσιμο. Όποτε νιώθεις δυστυχία, κλείνεις. Παρατήρησε: όποτε νιώθεις απελπισία, είσαι κλειστός για τον κόσμο. Ακόμη και για τους καλυτέρους φίλους σου είσαι κλειστός. Ακόμη και για τη γυναίκα σου, τα παιδιά σου, τους αγαπημένους σου, όταν είσαι δυστυχισμένος είσαι κλειστός, επειδή η δυστυχία σε συρρικνώνει εσωτερικά. Συρρικνώνεσαι. Έχεις κλείσει όλες σου τις πόρτες. Γι’ αυτό όταν είναι δυστυχισμένοι, οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται την αυτοκτονία. Η αυτοκτονία είναι το απόλυτο κλείσιμο – καμία δυνατότητα επικοινωνίας, καμία δυνατότητα ανοίγματος. Μια πόρτα, ακόμη και κλειστή είναι επικίνδυνη. Μπορεί κάποιος να την ανοίξει, επομένως πρέπει να καταστραφούν οι πόρτες, να καταστραφεί κάθε δυνατότητα. Αυτοκτονία σημαίνει: «Καταστρέφω κάθε δυνατότητα ανοίγματος. Τώρα κλείνω ολοκληρωτικά».
Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την αυτοκτονία. Όταν είσαι ευτυχισμένος, δεν μπορείς να σκεφτείς την αυτοκτονία, δεν μπορείς να τη διανοηθείς. Δεν μπορείς ούτε καν να φανταστείς γιατί αυτοκτονούν οι άνθρωποι – η ζωή είναι γεμάτη χαρά, η ζωή είναι γεμάτη μουσική, γιατί να καταστρέψεις τη ζωή; Μοιάζει αδύνατον. Γιατί μοιάζει αδύνατον, όταν είσαι ευτυχισμένος; Επειδή είσαι ανοιχτός. Η ζωή ρέει μέσα σου. Όταν είσαι ευτυχισμένος, η ψυχή σου είναι μεγαλύτερη, έχει μεγαλύτερη έκταση. Όταν είσαι δυστυχισμένος, η ψυχή σου είναι μικρότερη, συρρικνωμένη.
Αν αγγίξεις κάποιον που είναι δυστυχισμένος, αν πιάσεις το χέρι του, θα νιώσεις το χέρι του νεκρό. Τίποτε δεν ρέει μέσα του – ούτε αγάπη, ούτε θαλπωρή. Είναι παγωμένο, λες κι ανήκει σε πτώμα. Αν αγγίξεις το χέρι ενός ευτυχισμένου ανθρώπου, νιώθεις επικοινωνία. Η ενέργεια ρέει. Το χέρι του δεν είναι νεκρό, το χέρι του είναι μια γέφυρα. Μέσα από το χέρι του παίρνεις μηνύματα, επικοινωνείς, σχετίζεσαι. Ρέει θαλπωρή. Προσπαθεί να σε φτάσει, προσπαθεί να αφήσει την ενέργεια να κυλήσει μέσα σου και επιτρέπει στη δική σου ενέργεια να κυλήσει μέσα του.
Όταν δυο άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι, γίνονται ένα. Γι’ αυτό στον έρωτα υπάρχει ενότητα. Οι εραστές νιώθουν πως είναι ένα. Είναι δύο, αλλά νιώθουν σαν να είναι ένα, γιατί είναι τόσο ευτυχισμένοι στον έρωτά τους, ώστε ενώνονται. Λιώνουν και ρέουν ο ένας μέσα στον άλλον. Τα σύνορα εξαφανίζονται, τα όρια συγχέονται, δεν ξέρουν πού τελειώνει ο ένας και που αρχίζει ο άλλος. Εκείνη τη στιγμή γίνονται ένα. Όταν είσαι ευτυχισμένος, μπορείς να ενωθείς με τους άλλους και να τους επιτρέψεις να ενωθούν μαζί σου. Αυτό σημαίνει γιορτή. Όταν επιτρέπεις σε όλους να ενωθούν μαζί σου κι εσύ ενώνεσαι με όλους, γιορτάζεις τη ζωή. Αυτή η γιορτή είναι η μεγαλύτερη προσευχή, η υψηλότερη κορυφή του διαλογισμού.
Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την αυτοκτονία. Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την καταστροφή. Η δυστυχία είναι ο αντίθετος πόλος της γιορτής. Κατηγορείς· δεν μπορείς να γιορτάσεις. Τα βάζεις με όλα. Όλα είναι λάθος, είσαι αρνητικός, δεν μπορείς να ενωθείς, δεν μπορείς να σχετιστείς, δεν μπορείς να αφήσεις την ενέργεια να κυλήσει μέσα σου. Έχεις γίνει νησί, τελείως αποκλεισμένος. Είσαι ζωντανός νεκρός. Είσαι ζωντανός, μόνον όταν είσαι ανοιχτός και ρέει ενέργεια· όταν είσαι άφοβος, ανοιχτός, ατρόμητος, ευάλωτος, όταν γιορτάζεις.
Ο Πατάντζαλι λέει ότι ο νους μπορεί να κάνει δυο πράγματα. Μπορεί να δημιουργήσει δυστυχία ή μη-δυστυχία. Μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις με τέτοιο τρόπο που να γίνεις δυστυχισμένος – και πράγματι έτσι τον χρησιμοποιείς, είσαι αυθεντία σ’ αυτό. Δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε πολύ, ξέρεις πώς γίνεται. Ξέρεις την τέχνη της πρόκλησης δυστυχίας. Ίσως δεν το έχεις συνειδητοποιήσει, αλλά το κάνεις συνεχώς. Οτιδήποτε αγγίζεις, γίνεται πηγή δυστυχίας – επαναλαμβάνω: οτιδήποτε!
Βλέπω φτωχούς ανθρώπους. Είναι δυστυχισμένοι, προφανώς. Είναι φτωχοί, δεν ικανοποιούνται οι βασικές τους ανάγκες διαβίωσης. Βλέπω όμως και πλούσιους που είναι κι αυτοί δυστυχισμένοι. Αυτοί οι πλούσιοι νομίζουν ότι ο πλούτος δεν οδηγεί πουθενά. Δεν έχουν δίκιο. Ο πλούτος μπορεί να οδηγήσει στη γιορτή, αλλά δεν έχουν κέφι για γιορτές. Αν λοιπόν είσαι φτωχός είσαι δυστυχισμένος, ενώ αν είσαι πλούσιος είσαι πιο δυστυχισμένος. Μόλις αγγίξεις τα πλούτη, τα καταστρέφεις.
Έχεις ακούσει τον μύθο του Βασιλιά Μίδα; Ό,τι άγγιζε γινόταν χρυσάφι. Εσύ αγγίζεις χρυσάφι κι αμέσως γίνεται λάσπη. Γίνεται χώμα και μετά νομίζεις πως τίποτε στον κόσμο δεν αξίζει, πως ακόμη και τα πλούτη είναι άχρηστα. Δεν είναι! Όμως ο νους σου δεν μπορεί να γιορτάσει, ο νους σου δεν μπορεί να συμμετέχει στη μη-δυστυχία. Αν σε προσκαλέσουν στον παράδεισο, θα πας και δεν θα τον βρεις. Θα δημιουργήσεις μια κόλαση στη θέση του. Έτσι όπως είσαι, όπου κι αν πας θα κουβαλάς μαζί σου τη δική σου κόλαση.
Μια αραβική παροιμία λέει ότι η κόλαση και ο παράδεισος δεν είναι τόποι, αλλά στάσεις ζωής. Κανείς δεν μπαίνει στην κόλαση ούτε στον παράδεισο έτσι απλά· μπαίνει μαζί με την κόλαση ή τον παράδεισο. Όπου πηγαίνεις, φέρεις την προβολή της κόλασης ή του παραδείσου μαζί σου. Έχεις έναν προβολέα μέσα σου και προβάλλεις συνεχώς.
Όμως ο Πατάντζαλι είναι προσεκτικός. Μιλάει για δυστυχία και για «μη-δυστυχία», για θετική δυστυχία ή αρνητική δυστυχία, όχι όμως για «ευδαιμονία». Ο νους δεν μπορεί να σου δώσει την ευδαιμονία. Κανείς δεν μπορεί να σου τη δώσει. Είναι κρυμμένη μέσα σου κι όταν ο νους είναι σε κατάσταση μη-δυστυχίας, η ευδαιμονία αυτή αρχίζει να ρέει. Δεν πηγάζει από το νου· πηγάζει πέρα από το νου. Γι αυτό ο Πατάντζαλι λέει ότι ο νους μπορεί να είναι πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.
Οι καταστάσεις τον νου είναι πέντε. Είναι η ορθή γνώση, η εσφαλμένη γνώση, η φαντασία, ο ύπνος και η μνήμη.
Η πρώτη κατάσταση του νου είναι η πραμάνα, η ορθή γνώση. Η σανσκριτική λέξη πραμάνα έχει πολύ βαθύ νόημα και δεν μπορεί να μεταφραστεί πραγματικά. Οι λέξεις «ορθή γνώση» δεν είναι παρά μια σκιά· δεν είναι το αληθινό της νόημα, γιατί δεν υπάρχει λέξη αντίστοιχη με την πραμάνα. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να καταλάβεις για τη λέξη αυτή.
Ο Πατάντζαλι λέει πως ο νους έχει τη δυνατότητα να κατευθυνθεί σωστά, οπότε οτιδήποτε γνωρίζεις είναι ορθή γνώση. Είναι αυταπόδεικτα σωστό. Δεν έχουμε επίγνωση αυτής της δυνατότητας, επειδή δεν την έχουμε χρησιμοποιήσει ποτέ. Παραμένει σε αχρησία. Μοιάζει με ένα σκοτεινό δωμάτιο. Αν μπεις μέσα κρατώντας ένα φακό, αλλά δεν τον χρησιμοποιήσεις, το δωμάτιο παραμένει σκοτεινό. Σκοντάφτεις στο τραπέζι, στην καρέκλα, ενώ κρατάς στα χέρια σου το φως! Όμως το φως πρέπει να ανάψει. Μόλις ανάψεις το φακό, αμέσως το σκοτάδι εξαφανίζεται. Όπου στρέψεις το φως βλέπεις, γνωρίζεις. Εκείνο το σημείο γίνεται γνωστό, σαφές και προφανές.
Ο νους έχει τη δυνατότητα της πραμάνα, της ορθής γνώσης, της σοφίας. Μόλις μάθεις πώς να τον ανάβεις, όπου κι αν στρέψεις το φως του, αποκαλύπτεται ορθή γνώση. Όσο δεν ξέρεις να ανάψεις το φως, οτιδήποτε γνωρίζεις θα είναι λάθος.
Ο νους έχει επίσης τη δυνατότητα της εσφαλμένης γνώσης. Στα σανσκριτικά η εσφαλμένη γνώση λέγεται βιπαρνάγια – ψεύτικη.Έχεις κι αυτή τη δυνατότητα. Όταν καταναλώνεις αλκοόλ, τι συμβαίνει; Όλος ο κόσμος γίνεται βιπαρνάγια, όλος ο κόσμος γίνεται ψεύτικος. Αρχίζεις να βλέπεις πράγματα που δεν υπάρχουν. Τι έχει συμβεί; Το αλκοόλ δεν μπορεί να δημιουργήσει αυτά τα πράγματα. Το αλκοόλ επηρεάζει το σώμα και το νου σου. Το αλκοόλ αρχίζει να ενεργεί στο κέντρο που ο Πατάντζαλι ονομάζει βιπαρνάγια. Ο νους έχει ένα κέντρο που διαστρεβλώνει τα πάντα. Μόλις αρχίσει να λειτουργεί αυτό το κέντρο, τα πάντα διαστρεβλώνονται.
Κάποτε ο Νασραντίν μάθαινε στο γιο του πώς να πίνει. Ο γιος του είχε απορίες. Ρώτησε: «Πότε πρέπει να σταματώ;» Ο Νασραντίν είπε: «Κοίτα εκείνο το τραπέζι. Εκεί κάθονται τέσσερις άνθρωποι. Όταν αρχίσεις να βλέπεις οκτώ, σταμάτα!»
Το αγόρι του είπε: «Μα πατέρα, εγώ βλέπω μόνο δυο!»
Ο νους έχει μία δυνατότητα που ενεργοποιείται, όταν βρίσκεσαι υπό την επήρεια ενός ναρκωτικού. Αυτήν τη δυνατότητα ο Πατάντζαλι την ονομάζει βιπαρνάγια, εσφαλμένη γνώση, κέντρο της διαστρέβλωσης. Στον αντίθετο πόλο βρίσκεται ένα κέντρο που δεν γνωρίζεις. Στον αντίθετο πόλο βρίσκεται ένα κέντρο κι αν διαλογιστείς βαθιά, σιωπηλά, αυτό το άλλο κέντρο θα αρχίσει να λειτουργεί. Αυτό το κέντρο λέγεται πραμάνα, ορθή γνώση. Μέσω της λειτουργίας αυτού του κέντρου, οτιδήποτε γνωρίζεις είναι σωστό.
Το ζήτημα δεν είναι τι γνωρίζεις. Το ζήτημα είναι από που το γνωρίζεις.
Γι’ αυτό όλες οι θρησκείες είναι κατά του αλκοόλ. Δεν το κάνουν για ηθικούς λόγους, όχι. Το κάνουν επειδή το αλκοόλ επηρεάζει το κέντρο της διαστρέβλωσης. Όλες οι θρησκείες είναι υπέρ του διαλογισμού, επειδή ο διαλογισμός σημαίνει δημιουργία όλο και μεγαλύτερης ηρεμίας, όλο και περισσότερης σιωπής. Το αλκοόλ κάνει ακριβώς το αντίθετο: σε κάνει όλο και πιο ταραγμένο, διεγερμένο, αναστατωμένο. Μέσα σου αρχίζεις να τρέμεις. Ο μέθυσος δεν μπορεί ούτε καν να περπατήσει ίσια. Έχει χάσει την ισορροπία του. Η ισορροπία χάνεται όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στο νου.
Διαλογισμός σημαίνει κατάκτηση της εσώτερης ισορροπίας. Όταν αποκτήσεις εσωτερική ισορροπία και δεν τρέμεις, όταν ολόκληρο το σώμα-νους είναι σε ηρεμία, τότε αρχίζει να λειτουργεί το κέντρο της ορθής γνώσης. Οτιδήποτε μάθεις μέσω αυτού του κέντρου είναι σωστό.
Που βρίσκεσαι; Δεν είσαι θύμα του αλκοόλ, δεν είσαι ασκούμενος στον διαλογισμό, άρα βρίσκεσαι κάπου ανάμεσα. Δεν είσαι σε κανένα από τα δυο κέντρα. Είσαι μεταξύ του κέντρου της εσφαλμένης γνώσης και του κέντρου της ορθής γνώσης. Γι’ αυτό είσαι συγχυσμένος.
Μερικές φορές έχεις αναλαμπές. Γέρνεις λίγο προς το κέντρο της ορθής γνώσης και έχεις αναλαμπές. Γέρνεις προς το άλλο κέντρο, το κέντρο της διαστρέβλωσης, και όλα διαστρεβλώνονται. Όλα συγχέονται. Βρίσκεσαι στο χάος. Γι’ αυτό πρέπει είτε να ασκηθείς στον διαλογισμό είτε να γίνεις αλκοολικός, επειδή η σύγχυση είναι τεράστια.
Υπάρχουν δυο δρόμοι. Αν βυθιστείς στο μεθύσι, είσαι χαλαρός. Τουλάχιστον έχεις φτάσει σε ένα κέντρο, έστω και της εσφαλμένης γνώσης. Τουλάχιστον είσαι κεντραρισμένος. Όλος ο κόσμος θα λέει πως είσαι λάθος. Εσύ όμως δεν συμφωνείς. Εσύ πιστεύεις πως όλος ο κόσμος είναι λάθος. Τουλάχιστον αυτές τις στιγμές της ασυνειδησίας είσαι κεντραρισμένος. Κεντραρισμένος σε λάθος κέντρο, αλλά ευτυχισμένος, γιατί το κεντράρισμα, ακόμη και σε λάθος κέντρο, χαρίζει μια κάποια ευτυχία. Το απολαμβάνεις. Γι’ αυτό και το αλκοόλ έχει τόση πέραση.
Οι κυβερνήσεις πολεμούν το αλκοόλ και τα ναρκωτικά εδώ κι αιώνες. Περνούν νόμοι, γίνονται απαγορεύσεις, μα τίποτε δεν πιάνει. Αν η ανθρωπότητα δεν μάθει να διαλογίζεται, δεν θα γίνει τίποτε. Ο κόσμος θα συνεχίσει, θα βρει καινούργιους τρόπους να μεθάει. Δεν μπορείς να τους εμποδίσεις κι όσο περισσότερο προσπαθείς, τόσο πιο ελκυστικό γίνεται το μεθύσι. Η Αμερική το έκανε κι αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Προσπάθησαν πολύ- όταν όμως απαγορεύτηκε το αλκοόλ, ο κόσμος κατανάλωνε ακόμη περισσότερο. Προσπάθησαν κι απέτυχαν. Και στην Ινδία προσπάθησαν, μετά την ανεξαρτησία, και απέτυχαν. Μοιάζει μάταιο.
Αν οι άνθρωποι δεν αλλάξουν εσωτερικά, δεν μπορεί να επιβληθεί καμία απαγόρευση. Είναι αδύνατον οι άνθρωποι θα τρελαθούν. Είναι ο δρόμος που επιλέγουν για να μην τρελαθούν. Για λίγες ώρες ζαλίζονται, «φτιάχνονται», και μετά είναι εντάξει. Εκείνη την ώρα δεν υπάρχει δυστυχία, δεν υπάρχει οδύνη. Η δυστυχία θα έρθει, η οδύνη θα έρθει, τουλάχιστον όμως αναβάλλεται για λίγο. Αύριο το πρωί η δυστυχία θα είναι εκεί, η οδύνη θα είναι εκεί και θα πρέπει να την αντιμετωπίσουν. Το βράδυ όμως ελπίζουν πάλι – θα πιουν ένα ποτό και θα χαλαρώσουν.
Υπάρχουν δυο εναλλακτικές λύσεις. Αν δεν είσαι ασκούμενος στον διαλογισμό, τότε αργά ή γρήγορα θα βρεις κάποιο ναρκωτικό. Υπάρχουν ύπουλα ναρκωτικά. Το αλκοόλ δεν είναι πολύ κομψό· είναι χυδαίο. Υπάρχουν άλλα πιο εξευγενισμένα. Το σεξ μπορεί να γίνει ναρκωτικό και μέσω του σεξ μπορείς να χάνεις τη συνειδητότητά σου. Κάθε τι μπορεί να γίνει ναρκωτικό.
Μόνον ο διαλογισμός βοηθάει. Γιατί; Γιατί ο διαλογισμός σε κεντράρει στο κέντρο που ο Πατάντζαλι ονομάζει πραμάνα. Γιατί όλες οι ανατολικές θρησκείες δίνουν τόση έμφαση στο διαλογισμό; Ο διαλογισμός συντελεί ένα εσωτερικό θαύμα. Ιδού το θαύμα: ο διαλογισμός σε βοηθά να ανάψεις το φως της ορθής γνώσης. Έτσι, όπου κι αν στραφείς, όπου κι αν εστιάσεις την προσοχή σου, οτιδήποτε γνωρίζεις είναι αλήθεια. Ο Βούδας έχει ακούσει χιλιάδες ερωτήσεις. Μια μέρα κάποιος τον ρώτησε: «Ερχόμαστε με νέες ερωτήσεις. Πριν καλά-καλά τελειώσουμε την ερώτηση, αρχίζεις να απαντάς. Ποτέ δεν σκέφτεσαι. Πώς γίνεται αυτό;» Ο Βούδας είπε: «Δεν είναι θέμα σκέψης. Κάνετε την ερώτηση, εγώ απλώς την κοιτάζω κι αποκαλύπτεται οτιδήποτε είναι αληθινό. Δεν είναι θέμα σκέψης και συλλογισμού. Η απάντηση δεν έρχεται ως αποτέλεσμα λογικών συλλογισμών. Είναι θέμα εστίασης στο σωστό κέντρο».
Ο Βούδας είναι σαν φακός. Όπου στραφεί ο φακός, αποκαλύπτει – όποια κι αν είναι η ερώτηση. Δεν είναι εκεί το θέμα. Ο Βούδας έχει το φως κι όποτε το φως αυτό φωτίσει μια ερώτηση, αποκαλύπτεται η απάντηση. Η απάντηση θα προέλθει από εκείνο το φως. Είναι ένα απλό φαινόμενο, μια αποκάλυψη.
Όταν κάποιος σου κάνει μια ερώτηση, πρέπει να τη σκεφτείς. Πώς όμως να σκεφτείς, αν δεν γνωρίζεις; Αν γνωρίζεις, δεν χρειάζεται σκέψη. Αν δεν γνωρίζεις, τι μπορείς να κάνεις; Ψάχνεις τη μνήμη σου, βρίσκεις ενδείξεις. Κάνεις απλώς μία συρραφή. Δεν ξέρεις τίποτε πραγματικά· διαφορετικά η απάντηση θα ερχόταν αμέσως.
Άκουσα αυτήν την ιστορία για μια δασκάλα:
Μια δασκάλα στο δημοτικό σχολείο ρώτησε τα παιδιά: «Έχετε καμιά απορία;»
Ένα αγοράκι σηκώθηκε και είπε: «Έχω μια απορία και περίμενα για να την πω: πόσο ζυγίζει ολόκληρη η Γη;» Η δασκάλα αναστατώθηκε γιατί ποτέ της δεν το είχε σκεφτεί, ποτέ της δεν το είχε διαβάσει. Πόσο ζυγίζει ολόκληρη η Γη; Έτσι έκανε ένα κόλπο που κάνουν οι δάσκαλοι -πρέπει να κάνουν πολλά κόλπα- και είπε: «Πολύ σπουδαία απορία. Αύριο λοιπόν όλοι πρέπει να βρείτε την απάντηση». Χρειαζόταν χρόνο. «Αύριο θα κάνω την ερώτηση. Όποιος ξέρει τη σωστή απάντηση, θα πάρει ένα βραβείο». Τα παιδιά έψαξαν πολύ, αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν την απάντηση. Η δασκάλα έτρεξε στη βιβλιοθήκη. Όλη νύχτα έψαχνε και τα χαράματα κατάφερε να βρει το βάρος της Γης. Χάρηκε πολύ. Γύρισε στο σχολείο και βρήκε τα παιδιά εξαντλημένα. Είπαν ότι δεν είχαν βρει την απάντηση: «Ρωτήσαμε τη μαμά, ρωτήσαμε τον μπαμπά, τους ρωτήσαμε όλους. Κανείς δεν ξέρει. Αυτή η ερώτηση είναι πολύ δύσκολη». Η δασκάλα γέλασε και είπε: «Δεν είναι δύσκολη. Ήξερα την απάντηση, αλλά ήθελα να δω αν θα μπορέσετε να τη βρείτε». Και τους είπε πόσο ζυγίζει η Γη… Το παιδάκι που είχε την απορία σηκώθηκε πάλι και είπε: «Με ανθρώπους ή χωρίς;» Τώρα η ίδια κατάσταση…
Δεν μπορείς να βάλεις τον Βούδα σε μία τέτοια κατάσταση. Το θέμα δεν είναι να βρεις κάπου την απάντηση. Το θέμα δεν είναι να σου δώσει μια απάντηση. Η ερώτηση σου είναι μια δικαιολογία. Όταν κάνεις μια ερώτηση, εκείνος στρέφει το φως του στην ερώτηση αυτή και αποκαλύπτεται οτιδήποτε υπάρχει. Απαντάει σ’ εσένα. Δίνει μια βαθιά απάντηση από το σωστό κέντρο, από την πραμάνα.
Ο Πατάντζαλι λέει ότι υπάρχουν πέντε καταστάσεις του νου. Η μία είναι η ορθή γνώση. Αν το κέντρο της ορθής γνώσης αρχίσει να λειτουργεί μέσα σου, θα γίνεις σοφός, άγιος. Θα γίνεις πνευματικός άνθρωπος. Πριν συμβεί αυτό, δεν μπορείς να γίνεις πνευματικός άνθρωπος.
Γι’ αυτό ο Ιησούς και ο Μωάμεθ φαίνονται τρελοί – γιατί δεν επιχειρηματολογούν, δεν στηρίζονται σε λογικούς συλλογισμούς. Απλώς δηλώνουν. Ρωτάς τον Ιησού: «Είσαι όντως ο μοναδικός γιος του Θεού;» Απαντά: «Ναι». Αν του ζητήσεις να το αποδείξει, θα γελάσει. Θα πει: «Δεν χρειάζεται να αποδείξω τίποτε. Ξέρω πως έτσι είναι. Είναι αυταπόδεικτο». Σε εμάς φαίνεται παράλογο. Αυτός ο άνθρωπος φαίνεται τρελός, ισχυρίζεται κάτι που δεν μπορεί να αποδείξει. Αν αρχίσει να λειτουργεί η πραμάνα, αν αρχίσει να λειτουργεί αυτό το κέντρο της ορθής γνώσης, θα γίνεις ίδιος μ’ αυτούς! Θα μπορείς να δηλώσεις, αλλά δεν θα μπορείς να αποδείξεις.
Πώς να αποδείξεις; Αν είσαι ερωτευμένος, πώς μπορείς να το αποδείξεις; Μπορείς απλώς να το δηλώσεις. Όταν πονά το πόδι σου, πώς μπορείς να αποδείξεις ότι πονάς; Απλώς δηλώνεις: «Πονάω». Κάπου μέσα σου το ξέρεις. Αυτή η γνώση αρκεί.
Έτσι ο Ραμακρίσνα και ο Ιησούς φαίνονται τρελοί. Ισχυρίζονται κάποια πράγματα χωρίς αποδείξεις. Στην πραγματικότητα όμως δεν ισχυρίζονται· δεν ισχυρίζονται τίποτε. Κάποια πράγματα τους έχουν αποκαλυφθεί, γιατί λειτουργεί μέσα τους ένα καινούργιο κέντρο, που δεν λειτουργεί σ’ εσένα. Κι επειδή δεν λειτουργεί σ’ εσένα, ζητάς αποδείξεις.
Το γεγονός ότι ζητάς αποδείξεις δείχνει πως δεν έχεις εσωτερική αντίληψη για οτιδήποτε – για όλα ζητάς αποδείξεις, ακόμη και για την αγάπη ζητάς αποδείξεις. Έτσι κάνουν όλοι… Ξέρω πολλά ζευγάρια. Ο άντρας αποδεικνύει διαρκώς ότι αγαπά τη γυναίκα, αλλά δεν την πείθει, και η γυναίκα αποδεικνύει διαρκώς ότι τον αγαπά κι όμως δεν τον πείθει. Δεν πείθονται ποτέ, η σύγκρουση συνεχίζει να υπάρχει και νιώθουν ότι ο άλλος δεν έχει αποδείξει την αγάπη του. Οι εραστές ζητούν συνεχώς αποδείξεις. Δημιουργούν καταστάσεις όπου ο άλλος πρέπει να αποδείξει ότι αγαπά. Και με τον καιρό βαριούνται και οι δύο αυτήν τη μάταιη προσπάθεια να αποδείξουν κάτι που δεν μπορεί να αποδειχθεί. Πώς να αποδείξεις την αγάπη; Μπορείς να κάνεις δώρα, αλλά δεν αποδεικνύουν τίποτε. Μπορείς να φιλάς και να αγκαλιάζεις, μπορείς να τραγουδάς, μπορείς να χορεύεις, αλλά δεν αποδεικνύεις τίποτε. Μπορεί απλώς να προσποιείσαι.
Η πρώτη κατάσταση του νου είναι η ορθή γνώση. Ο διαλογισμός οδηγεί στην κατάσταση αυτή. Όταν μπορείς να γνωρίζεις σωστά, δεν χρειάζονται αποδείξεις. Μόνον τότε μπορείς να αφήσεις το νου – όχι πιο πριν. Όταν δεν έχεις πια ανάγκη τις αποδείξεις, ο νους δεν χρειάζεται, γιατί ο νους είναι ένα λογικό όργανο. Πρέπει να σκεφτείς, να ανακαλύψεις το σωστό και το λάθος. Κάθε στιγμή υπάρχουν επιλογές κι εναλλακτικές λύσεις. Πρέπει να επιλέξεις. Μόνον όταν λειτουργεί η πραμάνα, όταν λειτουργεί η ορθή γνώση, μπορείς να αφήσεις το νου, γιατί η επιλογή δεν έχει πια νόημα. Κινείσαι χωρίς να επιλέγεις και το σωστό σου αποκαλύπτεται.
Ο ορισμός του σοφού είναι: ο άνθρωπος που δεν επιλέγει ποτέ. Ποτέ δεν επιλέγει το καλό, αντί για το κακό. Απλώς κινείται προς την κατεύθυνση του καλού. Μοιάζει με ηλιοτρόπιο. Όταν ο ήλιος είναι στην ανατολή, το λουλούδι στρέφεται ανατολικά. Δεν επιλέγει. Όταν ο ήλιος είναι στη δύση, το λουλούδι στρέφεται δυτικά. Ακολουθεί τον ήλιο. Δεν επιλέγει να στραφεί. Δεν αποφασίζει, δεν παίρνει μια απόφαση, δεν σκέφτεται: «Τώρα πρέπει να στραφώ, γιατί ο ήλιος πήγε στη δύση».
Ο σοφός είναι σαν ηλιοτρόπιο. Κινείται απλώς προς την κατεύθυνση του καλού. Έτσι, οτιδήποτε κάνει είναι καλό. Οι Ουπανισάδες λένε: «Μην κρίνετε τους σοφούς. Τα κοινά μέτρα δεν τους ταιριάζουν». Εσύ κάνεις το καλό σε αντίθεση με το κακό. Ο σοφός δεν επιλέγει. Απλώς κινείται. Δεν μπορείς να τον αλλάξεις, γιατί δεν είναι θέμα εναλλακτικών λύσεων. Αν του πεις: «Αυτό είναι κακό», θα σου πει: «Εντάξει, ίσως είναι κακό, αλλά εγώ έτσι κινούμαι. Το είναι μου ρέει προς τα ‘κει».
Όσοι γνωρίζουν -και τον καιρό των Ουπανισάδων οι άνθρωποι γνώριζαν- πήραν μια απόφαση: «Δεν θα κρίνουμε τους σοφούς. Όταν κάποιος έχει φτάσει στο σημείο να κεντραριστεί μέσα του, όταν κάποιος έχει πετύχει το διαλογισμό, όταν κάποιος έχει γίνει σιωπηλός και ο νους του έχει εξαφανιστεί, βρίσκεται πέρα από την ηθική μας, πέρα από την παράδοση. Βρίσκεται πέρα από περιορισμούς. Αν μπορούμε να τον ακολουθήσουμε, τον ακολουθούμε. Αν δεν μπορούμε, είμαστε ανή*μποροι. Όμως δεν γίνεται τίποτε και δεν πρέπει να κρίνουμε».
Αν λειτουργεί η ορθή γνώση, αν ο νους σου βρίσκεται στην κατάσταση της ορθής γνώσης, γίνεσαι πνευματικός άνθρωπος.
Πρόσεξε, είναι τελείως διαφορετικό. Ο Πατάντζαλι δεν λέει να πας στο τζαμί, στο ναό, να κάνεις κάποια τελετή, να προσευχηθείς… Όχι, αυτά δεν είναι θρησκεία. Πρέπει να κάνεις το κέντρο της ορθής γνώσης να λειτουργήσει. Είτε πηγαίνεις στο ναό είτε όχι, δεν έχει σημασία. Αν λειτουργεί το κέντρο της ορθής γνώσης, οτιδήποτε κάνεις είναι προσευχή, οπουδήποτε πηγαίνεις είναι ναός. Ο Καμπίρ είπε: «Όπου κι αν πάω, βρίσκω εσένα, Θεέ μου. Όπου κι αν κινηθώ, κινούμαι προς τα σε, σκοντάφτω πάνω σου. Ό,τι κι αν κάνω, ακόμη και το περπάτημα και το φαγητό, είναι προσευχή». Ο Καμπίρ λέει: «Αυτός ο αυθορμητισμός είναι το σαμάντι μου. Απλώς το να είμαι αυθόρμητος είναι ο διαλογισμός μου».
Η δεύτερη κατάσταση του νου είναι η εσφαλμένη γνώση. Αν λειτουργεί το κέντρο της εσφαλμένης γνώσης, οτιδήποτε κάνεις θα το κάνεις λάθος κι οτιδήποτε επιλέγεις θα είναι λάθος. Οτιδήποτε αποφασίζεις θα είναι λάθος, επειδή δεν αποφασίζεις εσύ· αποφασίζει το λάθος κέντρο.
Υπάρχουν άνθρωποι που αισθάνονται πολύ άτυχοι, γιατί όλα τους πάνε στραβά. Και προσπαθούν να μην ξανακάνουν λάθος, αλλά δεν τα καταφέρνουν, γιατί πρέπει να αλλάξει το κέντρο τους. Ο νους τους λειτουργεί με λάθος τρόπο. Μπορεί να νομίζουν ότι κάνουν το καλό, αλλά κάνουν το κακό. Παρ’ όλες τις καλές τους προθέσεις, δεν μπορούν να βοηθήσουν. Είναι ανήμποροι.
Ο Νασραντίν συνήθιζε να επισκέπτεται έναν άγιο. Πήγε και ξαναπήγε πάρα πολλές φορές. Ο άγιος ήταν σιωπη*λός. Δεν μιλούσε. Στο τέλος, ο Νασραντίν δεν άντεξε. Ήθελε να πει κάτι. Είπε λοιπόν: «Έχω έρθει πολλές φορές, περιμένω να πεις κάτι κι εσΰ δεν λες τίποτε. Αν δεν μιλήσεις, δεν μπορώ να καταλάβω. Δώσε μου μόνο ένα μήνυμα για τη ζωή μου, μια κατεύθυνση για να κινηθώ». Έτσι λοιπόν, ο σοφός εκείνος σούφι είπε: «Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο πηγάδι». Είναι μία από τις παλιότερες σούφικες παροιμίες. Σημαίνει να κάνεις το καλό και να το ξεχάσεις αμέσως, να μην κουβαλάς τη σκέψη: «Έκανα κάτι καλό».
Την άλλη μέρα λοιπόν ο Νασραντίν βοήθησε μια γριά να περάσει το δρόμο… και μετά την πέταξε μέσα στο πηγάδι! «Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο πηγάδι».
Αν λειτουργεί το λάθος κέντρο σου, οτιδήποτε κι αν κάνεις… Μπορείς να διαβάσεις το Κοράνι, να διαβάσεις την Γκιτά, και θα βρεις νοήματα – ο Κρίσνα θα ξαφνιαζόταν πολύ, ο Μωάμεθ θα ξαφνιαζόταν πολύ, αν ήξεραν τι νοήματα βρίσκεις εκεί μέσα.
Αν λειτουργεί το λάθος κέντρο, δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Ό,τι κι αν κάνεις, ό,τι κι αν διαβάζεις, όπως και να φέρεσαι, θα είναι λάθος, θα κινείσαι σε λάθος κατεύθυνση, γιατί έχεις ένα κέντρο που σε αναγκάζει να κινείσαι λάθος. Μπορεί να πας στον Βούδα, αλλά θα του βρεις κάποιο ψεγάδι. Αμέσως! Δεν μπορείς να συναντήσεις τον Βούδα. Αμέσως θα του βρεις κάποιο ελάττωμα. Εστιάζεις στο λάθος, έχεις μια βαθιά παρόρμηση να βρίσκεις το λάθος παντού και πάντα.
Αυτή την κατάσταση του νου ο Πατάντζαλι την ονομάζει βι-παρνάγια, που σημαίνει «διαστρέβλωση». Διαστρεβλώνεις τα πάντα. Τα ερμηνεύεις όλα με τέτοιον τρόπο που διαστρεβλώνονται.
Ο Ομάρ Καγιάμ γράφει: «Άκουσα πως ο Θεός είναι συμπόνια». Αυτό είναι πολύ όμορφο. Οι Μωαμεθανοί επαναλαμβάνουν συνέχεια: «Ο Θεός είναι ρεχμάν, συμπόνια· ραχίμ, συμπόνια». Το επαναλαμβάνουν διαρκώς. Λέει λοιπόν ο Ομάρ Καγιάμ: «Αν είναι όντως συμπονετικός, αν είναι συμπόνια, δεν χρειάζεται να φοβάμαι. Μπορώ να συνεχίσω να αμαρτάνω. Αν ο Θεός είναι συμπόνια, τι έχω να φοβηθώ; Μπορώ να κάνω ό,τι θέλω κι, όταν σταθώ μπροστά του, αφού Εκείνος είναι συμπόνια, θα του πω Ραχίμ, ρεχμάν: Ω, Θεέ της συμπόνιας, αμάρτησα, αλλά εσύ είσαι συμπονετικός. Αν είσαι πράγματι συμπονετικός, δείξε συμπόνια και σ’ εμένα». Έτσι συνεχίζει να πίνει, συνεχίζει να κάνει όποια αμαρτία θέλει. Ερμηνεύει με διεστραμμένο τρόπο.
Σε όλον τον κόσμο συμβαίνει το ίδιο. Στην Ινδία λέμε: «Αν πας στον Γάγγη, αν πλυθείς στον Γάγγη, οι αμαρτίες σου θα ξεπλυθούν». Είναι μια πολύ όμορφη ιδέα. Δείχνει πολλά πράγματα. Δείχνει πως η αμαρτία δεν είναι κάτι πολύ βαθύ, πως είναι σαν τη σκόνη. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας γίνεται έμμονη ιδέα, δεν πρέπει να νιώθουμε ενοχές. Είναι σαν σκόνη· μέσα σου παραμένεις αγνός. Με ένα μπάνιο στον Γάγγη καθαρίζεις.
Σκοπός είναι να καταλάβεις ότι η αμαρτία δεν πρέπει να σου γίνεται έμμονη ιδέα, όπως στον Χριστιανισμό. Η ενοχή έχει γίνει αβάσταχτη. Κάνε ένα μπάνιο στον Γάγγη για να ξαλαφρώσεις. Μη φοβάσαι τόσο. Πώς όμως το ερμηνεύουμε εμείς; Λέμε: «Δεν τρέχει τίποτε. Συνέχισε να αμαρτάνεις. Μετά από λίγο, όταν νιώσεις ότι έκανες πολλές αμαρτίες, δώσε στον Γάγγη την ευκαιρία να σε εξαγνίσει. Ύστερα γύρνα πίσω και κάνε κι άλλες αμαρτίες». Αυτό είναι το κέντρο της διαστρέβλωσης.
Η τρίτη κατάσταση του νου είναι η φαντασία. Ο νους έχει τη δυνατότητα να φαντάζεται. Αυτό είναι καλό, είναι πολύ όμορφο. Όλη η ομορφιά προέρχεται από τη φαντασία. Τέχνη, χορός, μουσική – κάθε τι όμορφο προέρχεται από τη φαντασία. Και κάθε τι άσχημο προέρχεται επίσης από τη φαντασία. Ο Χίτλερ, ο Μάο, ο Μουσολίνι – όλοι χρησιμοποίησαν τη φαντασία.
Ο Χίτλερ φαντάστηκε έναν κόσμο υπεράνθρωπων και πίστεψε τον Φρειδερίκο Νίτσε που είπε: «Καταστρέψτε όλους τους αδύναμους. Καταστρέψτε όλους όσους δεν είναι ανώτεροι. Αφήστε μόνον τους υπεράνθρωπους πάνω στη γη». Έτσι λοιπόν ο Χίτλερ σκότωσε πολλούς ανθρώπους. Ήταν σκέτη φαντασία, σκέτη ουτοπία – νόμιζε ότι καταστρέφοντας τους αδύναμους, καταστρέφοντας τους άσχημους, καταστρέφοντας τους σωματικά ανάπηρους, θα δημιουργήσει έναν όμορφο κόσμο. Όμως η πράξη της καταστροφής είναι το πιο άσχημο πράγμα στον κόσμο – η ίδια η καταστροφή.
Ωστόσο, δούλευε με τη φαντασία του. Είχε μια φαντασίωση, μια ουτοπική φαντασίωση – πολύ ευφάνταστος άνθρωπος! Ο Χίτλερ ήταν από τους πιο ευφάνταστους ανθρώπους και η φαντασίωση του κατέληξε να γίνει τόσο τρελή και απίθανη, ώστε για να πετύχει τον φανταστικό κόσμο του, προσπάθησε να καταστρέψει ολοκληρωτικά τον αληθινό. Η φαντασία του είχε τρελαθεί.
Η φαντασία μπορεί να σου χαρίσει ποίηση, μουσική, τέχνες. Η φαντασία μπορεί να σε οδηγήσει και στην τρέλα. Εξαρτάται πώς τη χρησιμοποιείς. Όλες οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν μέσω της φαντασίας – από ανθρώπους που φαντάζονταν, που οραματίζονταν το αδύνατον. Μπορούμε να πετάξουμε στον αέρα, μπορούμε να πάμε στο φεγγάρι. Αυτές είναι μεγάλες φαντασιώσεις. Ο άνθρωπος φανταζόταν για αιώνες, χιλιετίες, ότι θα πετάξει, ότι θα πάει στο φεγγάρι. Κάθε παιδί γεννιέται με τον πόθο να ταξιδέψει στο φεγγάρι, να πιάσει το φεγγάρι. Κι εμείς το φτάσαμε! Μέσω της φαντασίας γεννιέται η δημιουργικότητα, αλλά μέσω της φαντασίας γεννιέται και η καταστροφικότητα.
Ο Πατάντζαλι λέει πως η φαντασία είναι η τρίτη κατάσταση του νου. Αν τη χρησιμοποιήσεις με λάθος τρόπο, θα σε καταστρέψει. Αν τη χρησιμοποιήσεις με το σωστό τρόπο, μπορείς να δώσεις τεράστια ώθηση στον διαλογισμό σου. Ξεκινάς με τη φαντασία, σιγά-σιγά όμως η φαντασία σβήνει όλο και περισσότερο. Στο τέλος η φαντασία εξαφανίζεται και βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την αλήθεια. Όλοι οι χριστιανικοί και οι μωαμεθανικοί διαλογισμοί γίνονται βασικά μέσω της φαντασίας. Πρώτα πρέπει να φανταστείς κάτι. Μετά συνεχίζεις να το φαντάζεσαι και μέσω της φαντασίας δημιουργείς μια ατμόσφαιρα γύρω σου. Δοκίμασε το, να δεις τι μπορείς να πετύχεις με τη φαντασία. Κάνει τα αδύνατα δυνατά.
Αν πιστεύεις ότι είσαι όμορφος, αν φαντάζεσαι ότι είσαι όμορφος, το σώμα σου θα αρχίσει να εμφανίζει ομορφιά. Κάθε φορά που ένας άντρας λέει σε μια γυναίκα: «Είσαι όμορφη», η γυναίκα αμέσως αλλάζει. Μπορεί να μην ήταν όμορφη πριν από εκείνη τη στιγμή – μπορεί να ήταν απλώς συμπαθητική, συνηθισμένη. Όμως αυτός ο άντρας της έκανε το δώρο της φαντασίας. Κάθε γυναίκα που αγαπιέται γίνεται ομορφότερη, κάθε άντρας που αγαπιέται γίνεται ομορφότερος. Ένας άνθρωπος που δεν αγαπιέται μπορεί να είναι όμορφος, αλλά γίνεται άσχημος, γιατί δεν μπορεί να φανταστεί. Και όταν λείπει η φαντασία, συρρικνώνεσαι.
Ο Εμίλ Κουέ, ένας από τους μεγαλύτερους ψυχολόγους της Δύσης, βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους να θεραπευτούν από πάρα πολλές ασθένειες απλώς μέσω της φαντασίας. Η μέθοδος του ήταν πολύ απλή. Έλεγε: «Άρχισε να νιώθεις πως είσαι καλά. Επαναλάμβανε το συνέχεια μέσα σου: “Είμαι όλο και καλύτερα. Κάθε μέρα γίνομαι καλύτερα”. Τη νύχτα, όταν πέφτεις για ύπνο, να σκέφτεσαι συνέχεια ότι είσαι υγιής, ότι γίνεσαι όλο και πιο υγιής, και το πρωί θα είσαι ο υγιέστερος άνθρωπος του κόσμου. Να φαντάζεσαι διαρκώς». Βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμη και ανίατες ασθένειες θεραπεύτηκαν. Έμοιαζε με θαύμα, αλλά δεν είναι. Είναι μια βασική αρχή: ο νους ακολουθεί τη φαντασία.
Σήμερα οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν πως, αν λες στα παιδιά ότι είναι αργόστροφα, ότι είναι χαζά, γίνονται χαζά. Τους επιβάλλεις να είναι χαζά. Υποβάλλεις στη φαντασία τους την ιδέα ότι είναι χαζά. Έχουν γίνει πολλά πειράματα. Πες σ’ ένα παιδί: «Είσαι χαζό. Είσαι ανίκανο. Δεν μπορείς να λύσεις αυτό το μαθηματικό πρόβλημα». Δώσε του το πρόβλημα και πες του: «Για δοκίμασε». Δεν θα καταφέρει να το λύσει. Έχεις κλείσει την πόρτα. Αν όμως πεις στο παιδί: «Είσαι έξυπνο, δεν έχω δει πιο έξυπνο παιδί. Είσαι πολύ έξυπνο για την ηλικία σου. Έχεις πολλές δυνατότητες, μπορείς να λύσεις όλα τα προβλήματα. Για δοκίμασε…» Τότε θα καταφέρει να το λύσει. Του έχεις χαρίσει τη φαντασία.
Υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις, επιστημονικές ανακαλύψεις που δείχνουν πως ό,τι “πέσει” στη φαντασία γίνεται σπόρος. Ολόκληρες γενιές άλλαξαν, ολόκληρες εποχές, ολόκληρες χώρες άλλαξαν μόνο με τη φαντασία.
Ο Πατάντζαλι λέει ότι η φαντασία είναι η τρίτη λειτουργία του νου. Φαντάζεσαι διαρκώς κι αν φαντάζεσαι λάθος πράγματα, μπορείς να δημιουργήσεις ψευδαισθήσεις γύρω σου, παραισθήσεις, οράματα – μπορεί να χαθείς μέσα τους. Το LSD και άλλα ναρκωτικά επιδρούν σε αυτό το κέντρο. Έτσι το LSD απλά σε βοηθά να φέρεις στην επιφάνεια το εσωτερικό δυναμικό που ήδη έχεις. Τίποτε δεν είναι σίγουρο. Αν έχεις χαρούμενη φαντασία, θα έχεις ένα ευχάριστο ταξίδι· θα σε ανεβάσει. Αν έχεις φαντασία θλιβερή, εφιαλτική, τότε το ταξίδι σου θα είναι δυσάρεστο.
Γι’ αυτό υπάρχουν τόσο αντιφατικές αναφορές. Ο Χάξλεϊ λέει πως το LSD μπορεί να γίνει κλειδί για την πύλη του παραδείσου, ενώ ο Ράινερ λέει πως είναι η απόλυτη κόλαση. Εξαρτάται από σένα. Το LSD δεν κάνει τίποτε. Απλώς πηγαίνει στο κέντρο της φαντασίας σου και πυροδοτεί χημικά τη λειτουργία του. Αν έχεις φαντασία γεμάτη εφιάλτες, θα λειτουργήσει αυτή και θα βρεθείς στην κόλαση. Αν όμως είσαι γεμάτος όμορφα όνειρα, μπορεί να φτάσεις στον παράδεισο. Η φαντασία σου μπορεί να γίνει είτε κόλαση είτε παράδεισος. Μπορεί και να σε κάνει να τρελαθείς τελείως.
Τι συνέβη στους τρελούς του ψυχιατρείου; Χρησιμοποίησαν τη φαντασία τους με τέτοιον τρόπο που τους κατάπιε. Ο τρελός μπορεί να κάθεται μόνος του, αλλά μιλά με κάποιον. Όχι μόνο μιλά, αλλά απαντά κιόλας. Ρωτά, απαντά, μιλά για λογαριασμό του άλλου, που δεν υπάρχει. Τον θεωρείς τρελό κι όμως μιλά σε έναν πραγματικό άνθρωπο. Στη φαντασία του, ο άλλος είναι αληθινός και δεν μπορεί να διακρίνει το φανταστικό από το πραγματικό.
Τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν αυτήν τη διάκριση. Πολλές φορές μπορεί να χάσουν ένα παιχνίδι στο όνειρο τους και το πρωί να κλαίνε λέγοντας: «Πού είναι το παιχνίδι μου;» Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι το όνειρο είναι όνειρο και η πραγματικότητα είναι πραγματικότητα. Δεν έχουν χάσει τίποτε, ήταν μόνο ένα όνειρο. Τα όρια συγχέονται, δεν ξέρουν πού τελειώνει το όνειρο και πού αρχίζει η πραγματικότητα. Και ο τρελός έχει την ίδια σύγχυση. Δεν ξέρει τι είναι πραγματικό και τι δεν είναι.
Αν χρησιμοποιείς σωστά τη φαντασία, θα ξέρεις ότι είναι φαντασία και θα παραμένεις σε εγρήγορση. Μπορεί να την απολαμβάνεις, αλλά θα ξέρεις ότι δεν είναι αληθινή. Όταν κάνεις διαλογισμό, μπορεί να συμβούν πολλά μέσω της φαντασίας. Πολλοί βλέπουν φώτα, χρώματα, οράματα, μιλούν με τον ίδιο τον Θεό, περπατούν με τον Ιησού ή χορεύουν με τον Κρίσνα. Αυτά είναι πράγματα της φαντασίας. Ο ασκούμενος στον διαλογισμό πρέπει να θυμάται ότι αυτά είναι λειτουργίες της φαντασίας. Μπορείς να τα απολαύσεις. Δεν είναι κάτι κακό· είναι διασκεδαστικό. Μόνο μην τα πάρεις για αληθινά.
Να θυμάσαι ότι μόνο η συνειδητότητα που παρατηρεί είναι αληθινή – τίποτε άλλο. Οτιδήποτε άλλο συμβεί μπορεί να είναι πανέμορφο, απολαυστικό – απόλαυσε το. Είναι όμορφο να χορεύεις με τον Κρίσνα, δεν είναι διόλου κακό. Χόρεψε! Απόλαυσε! Να θυμάσαι όμως διαρκώς ότι είναι φαντασία, ένα όμορφο όνειρο. Μη χαθείς μέσα του. Αν χαθείς, τότε η φαντασία γίνεται επικίνδυνη. Πολλοί θρησκόληπτοι ζουν μέσα στη φαντασία. Χάνονται στη φαντασία και χαραμίζουν τη ζωή τους.
Η τέταρτη κατάσταση του νου είναι ο ύπνος. Ύπνος σημαίνει απουσία συνειδητότητας, με την έννοια που αυτή έχει όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση εγρήγορσης. Η συνειδητότητα έχει στραφεί βαθιά μέσα της. Η δραστηριότητα έχει σταματήσει. Η συνειδητή δραστηριότητα έχει σταματήσει. Ο νους δεν λειτουργεί. Ο ύπνος είναι σταμάτημα της λειτουργίας του νου. Αν ονειρεύεσαι, δεν είσαι στην κατάσταση του ύπνου. Βρίσκεσαι στη μέση, μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Έχεις αφήσει την κατάσταση της εγρήγορσης, αλλά δεν έχεις βυθιστεί στον ύπνο. Είσαι κάπου ανάμεσα.
Ύπνος σημαίνει μια κατάσταση χωρίς κανένα περιεχόμενο – καμία δραστηριότητα, καμία κίνηση στο νου. Ο νους είναι τελείως απορροφημένος, χαμένος. Αυτός ο ύπνος είναι όμορφος· δίνει ζωή. Μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις. Αν ξέρεις πώς να χρησιμοποιήσεις αυτόν τον ύπνο, μπορεί να γίνει σαμάντι, γιατί το σαμάντι και ο ύπνος δεν διαφέρουν και πολύ. Η μόνη διαφορά είναι ότι στο σαμάντι έχεις απόλυτη επίγνωση της κατάστασης σου. Όλα τα άλλα είναι ίδια. Στον ύπνο όλα είναι ίδια, μόνο που δεν έχεις επίγνωση. Βρίσκεσαι στην ίδια κατάσταση ευδαιμονίας που βρέθηκε ο Βούδας, που ζουν ο Ραμακρίσνα και ο Ιησούς. Στον βαθύ ύπνο βρίσκεσαι στην ίδια κατάσταση ευδαιμονίας, μόνο που δεν το συνειδητοποιείς. Το πρωί νιώθεις ότι η νύχτα ήταν καλή. Το πρωί νιώθεις φρέσκος, αναζωογονημένος, αναγεννημένος. Το πρωί νιώθεις ότι η νύχτα ήταν πολύ ωραία – αυτό όμως δεν είναι παρά ό,τι απέμεινε. Δεν ξέρεις τι συνέβη, τι πραγματικά συνέβη. Δεν είχες επίγνωση της κατάστασης σου.
Ο ύπνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δυο τρόπους. Ο ένας είναι ως φυσική ξεκούραση – αλλά κι αυτό ακόμη το έχεις χάσει. Οι άνθρωποι δεν κοιμούνται πραγματικά. Ονειρεύονται συνέχεια. Μερικές φορές αγγίζουν τον ύπνο μόνο για ελάχιστα δευτερόλεπτα. Τον αγγίζουν κι αρχίζουν ξανά να ονειρεύονται.
Η σιωπή του ύπνου, η ευδαιμονική μελωδία του ύπνου τους είναι άγνωστη. Την έχουν καταστρέψει. Ακόμη κι ο φυσικός ύπνος έχει χαθεί. Έχουν τόση αναστάτωση και υπερδιέγερση, ώστε ο νους δεν μπορεί να βυθιστεί ολοκληρωτικά στη λήθη.
Ο Πατάντζαλι όμως λέει ότιο φυσικός ύπνος είναι καλός για την υγεία του σώματος και, αν μπορέσεις να γίνεις συνειδητός στον ύπνο σου, μπορεί να γίνει σαμάντι, μπορεί να γίνει πνευματικό φαινόμενο. Υπάρχουν τεχνικές για να μπορέσει ο ύπνος να μετατραπεί σε πνευματική αφύπνιση. Η Μπαγκαβάντ Γκιτά λέει πως ο γιόγκι δεν κοιμάται ούτε όταν κοιμάται. Παραμένει σε εγρήγορση· κάτι μέσα του συνεχίζει να είναι συνειδητό. Ολόκληρο το σώμα κοιμάται, ο νους κοιμάται, αλλά ο παρατηρητής παραμένει σε εγρήγορση. Κάποιος παρατηρεί -υπάρχει σκοπιά στον πύργο- και τότε ο ύπνος γίνεται σαμάντι. Γίνεται η υπέρτατη έκσταση.
Η μνήμη είναι η πέμπτη -και τελευταία- κατάσταση του νου. Αυτή μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σωστά ή λάθος. Αν χρησιμοποιηθεί λάθος, δημιουργεί σύγχυση. Μπορεί, πράγματι, να θυμάσαι κάτι, αλλά δεν μπορείς να είσαι σίγουρος αν πράγματι συνέβη έτσι. Η μνήμη σου δεν είναι αξιόπιστη. Μπορεί να προσθέσεις πολλά, μπορεί να παρεισφρήσει η φαντασία. Μπορεί να σβήσεις κάτι. Πολλά μπορείς να κάνεις. Όταν λες: «Αυτό θυμάμαι», είναι κάτι επεξεργασμένο και αλλοιωμένο. Δεν είναι αληθινό.
Όλοι λένε: «Η παιδική μου ηλικία ήταν υπέροχη». Για κοιτάξτε τα παιδιά! Αυτά τα ίδια παιδιά που αργότερα θα λένε τι ωραία που ήταν η παιδική τους ηλικία, αυτήν τη στιγμή υποφέρουν. Κάθε παιδί λαχταρά να μεγαλώσει γρήγορα, να γίνει ενήλικας. Κάθε παιδί νομίζει πως οι ενήλικες απολαμβάνουν όλα τα καλά της ζωής. Έχουν εξουσία, μπορούν να κάνουν τα πάντα, ενώ το παιδί είναι ανήμπορο. Τα παιδιά νομίζουν πως υποφέρουν. Όμως αυτά τα παιδιά θα μεγαλώσουν, όπως μεγάλωσες κι εσύ, κι αργότερα θα λένε ότι η παιδική τους ηλικία ήταν πανέμορφη, υπέροχη.
Δεν μπορείς να βασιστείς στη μνήμη σου. Είναι φαντασία. Δημιουργείς το παρελθόν σου, δεν του είσαι πιστός. Απορρίπτεις πολλά πράγματα – κάθε τι άσχημο, κάθε τι θλιβερό, κάθε τι οδυνηρό το απορρίπτεις. Κρατάς μόνο ό,τι ήταν όμορφο. Θυμάσαι όλα όσα υποστηρίζουν το εγώ σου και όσα δεν το υποστηρίζουν τα απορρίπτεις, τα ξεχνάς. Όλοι έχουν μια τεράστια αποθήκη αναμνήσεων που απορρίφθηκαν. Ό,τι κι αν πεις, δεν είναι αλήθεια. Δεν θυμάσαι αληθινά. Όλα σου τα κέντρα βρίσκονται σε σύγχυση, μπλέκονται το ένα με το άλλο και τα κάνουν θάλασσα.
Υπάρχει η ορθή μνήμη – ο Βούδας χρησιμοποίησε την έκφραση «ορθή μνήμη» για το διαλογισμό. Ο Πατάντζαλι λέει ότι η μνήμη είναι σωστή, όταν είσαι απόλυτα ειλικρινής με τον εαυτό σου. Τότε και μόνο τότε μπορεί η μνήμη σου να είναι σωστή. Ό,τι κι αν έχει συμβεί, κακό ή καλό, μην το αλλάζεις. Γνώρισε το έτσι όπως είναι. Είναι πολύ δύσκολο, πολύ επίπονο! Ξεδιαλέγεις και αλλάζεις τις αναμνήσεις. Αν γνωρίσεις το παρελθόν σου έτσι όπως είναι, θα αλλάξει ολόκληρη η ζωή σου. Αν γνωρίσεις πραγματικά το παρελθόν σου όπως είναι, δεν θα θέλεις να το επαναλάβεις στο μέλλον.
Αυτήν τη στιγμή όλοι σκέφτονται πώς να επαναλάβουν το παρελθόν κάπως τροποποιημένο – αν όμως γνωρίσεις το παρελθόν σου ακριβώς όπως ήταν, δεν θα θέλεις να το επαναλάβεις. Η ορθή μνήμη θα σου δώσει το έναυσμα να ελευθερωθείς από όλες τις ζωές σου. Αν η μνήμη είναι σωστή, μπορείς να φτάσεις και στις προηγούμενες ζωές σου. Αν είσαι ειλικρινής, μπορείς να πας στις προηγούμενες ζωές – και τότε θα έχεις μόνο μία επιθυμία: να μάθεις πώς θα υπερβείς όλες αυτές τις ανοησίες.
Νομίζεις πως το παρελθόν ήταν ωραίο και πως το μέλλον θα είναι ωραίο. Νομίζεις πως μόνο το παρόν είναι λάθος. Ό*μως το παρελθόν ήταν παρόν πριν από λίγες μέρες και το μέλ*λον θα γίνει παρόν σε λίγες μέρες. Κάθε φορά, κάθε παρόν είναι λάθος, ενώ όλο το παρελθόν είναι ωραίο και όλο το μέλλον είναι ωραίο; Αυτή είναι η εσφαλμένη μνήμη. Κοίταζε σωστά. Μην αλλάζεις τίποτε. Κοίτα το παρελθόν, έτσι όπως ήταν.
Όμως είμαστε ανειλικρινείς. Όλοι οι άντρες μισούν τον πατέρα τους. Αν όμως ρωτήσεις κάποιον, θα σου πει: «Αγαπώ τον πατέρα μου. Τιμώ τον πατέρα μου πάρα πολύ». Όλες οι γυναίκες μισούν τη μητέρα τους. Αν όμως τις ρωτήσεις, όλες λένε: «Η μητέρα μου είναι υπέροχη». Αυτή είναι η εσφαλμένη μνήμη.
Ο Χαλίλ Γκιμπράν διηγείται μια ιστορία. Λέει πως κάποια νύχτα, μια μητέρα και η κόρη της ξύπνησαν από έναν ξαφνι*κό θόρυβο. Ήταν και οι δύο υπνοβάτιδες κι όταν ακούστηκε ο θόρυβος στη γειτονιά, περπατούσαν και οι δυο στον κήπο κοιμισμένες. Υπνοβατούσαν. Στον ύπνο της, η μητέρα έλεγε στην κόρη: «Εξαιτίας σου, σκύλα… εξαιτίας σου έχασα τα νιάτα μου. Με κατέστρεψες. Και τώρα όποιος έρχεται στο σπίτι κοιτάζει εσένα. Κανείς δεν κοιτάζει εμένα». Αυτή η βαθιά ζήλια γεννιέται σε όλες τις μητέρες, όταν οι κόρες τους είναι νέες κι όμορφες – συμβαίνει σε όλες τις μητέρες, αλλά είναι βαθιά κρυμμένη.
Και η κόρη έλεγε: «Παλιόγρια… Εξαιτίας σου δεν μπορώ να χαρώ τη ζωή. Εσύ μ’ εμποδίζεις. Παντού σε βρίσκω μπροστά μου εμπόδιο. Δεν μπορώ ν’ αγαπήσω, δεν μπορώ ν’ απολαύσω…» Και ξαφνικά ξύπνησαν κι οι δύο απ’ το θόρυβο. Η γριά είπε: «Παιδί μου, τι κάνεις εδώ; Θα κρυολογήσεις. Έλα μέσα». Και η κόρη είπε: «Κι εσύ τι κάνεις εδώ; Δεν ένιωθες καλά εχτές κι απόψε κάνει κρύο. Έλα, μητέρα. Πήγαινε να ξαπλώσεις».
Ο πρώτος διάλογος πήγαζε από το υποσυνείδητο. Τώρα που ξύπνησαν, προσποιούνται πάλι. Το υποσυνείδητο έχει υποχωρήσει. Έχει έρθει στην επιφάνεια το συνειδητό. Υποκρίνονται.
Το συνειδητό σου είναι υποκρισία. Για να είσαι πράγματι ειλικρινής με τις αναμνήσεις σου, πρέπει να καταβάλεις επίπονη προσπάθεια. Πρέπει να είσαι αληθινός, με κάθε τίμημα. Πρέπει να γυμνωθείς τελείως – πρέπει να ξέρεις τι πραγματικά σκέφτεσαι για τον πατέρα σου, για τη μητέρα σου, για τον αδερφό σου, για την αδερφή σου. Πραγματικά. Και οτιδήποτε κι αν υπάρχει στο παρελθόν σου, μην το ανακατεύεις, μην το αλλάζεις, μην το στολίζεις. Άφησε το όπως είναι. Αν συμβεί αυτό, λέει ο Πατάντζαλι, θα ελευθερωθείς. Θα τα αφήσεις όλα πίσω σου. Όλα είναι ανοησίες και δεν θα θέλεις να τα προβάλεις ξανά στο μέλλον.
Και τότε δεν θα είσαι υποκριτής. Θα είσαι αληθινός, πραγματικός, ειλικρινής – θα γίνεις αυθεντικός. Κι όταν γίνεις αυθεντικός, γίνεσαι σαν βράχος. Τίποτε δεν μπορεί να σε αλλάξει. Τίποτε δεν μπορεί να σου δημιουργήσει σύγχυση. Γίνεσαι σαν ξίφος. Πάντα θα μπορείς να διαπεράσεις κάθε λάθος, θα μπορείς να διαχωρίσεις το σωστό από το λάθος. Τότε κατακτάς τη διαύγεια του νου. Αυτή η διαύγεια μπορεί να σε οδηγήσει στο διαλογισμό. Αυτή η διαύγεια μπορεί να γίνει η βάση για την υπέρβαση.
Osho “O Δρόμος της Yoga”
