Αρκετοί άνθρωποι έχουν τέτοια υπερβολική αυτοπεποίθηση, ώστε να πιστεύουν πως αν οι ίδιοι δεν μπορούν να εξηγήσουν κάτι, τότε αυτό θα πρέπει να μην επιδέχεται καμία εξήγηση και ως εκ τούτου να αποτελεί ένα πραγματικό παραφυσικό μυστήριο. Ένας ερασιτέχνης αρχαιολόγος ανακοινώνει ότι, αφού ο ίδιος δεν μπορεί να εξηγήσει πως χτίστηκαν οι πυραμίδες, θα πρέπει να έχουν χτιστεί από εξωγήινους. Ακόμα και ορισμένοι πιο λογικοί πιστεύουν ότι εφόσον και οι ειδικοί δεν μπορούν να εξηγήσουν κάτι, αυτό τουλάχιστον θα πρέπει να μην έχει εξήγηση. Διάφορα φαινόμενα, όπως είναι το λύγισμα κουταλιών, η πυροβασία ή η τηλεπάθεια, συχνά θεωρούνται πως είναι παραφυσικής ή μυστικιστικής υφής, διότι ο περισσότερος κόσμος δεν μπορεί να τα εξηγήσει. ...
Η πυροβασία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο πολύς κόσμος προσπαθεί να την εξηγήσει με διάφορους τρόπους: με υπερφυσικές δυνάμεις που εκμηδενίζουν τον πόνο και τη θερμότητα ή με μυστηριώδεις ουσίες που εκκρίνει ο εγκέφαλος, οι οποίες μπλοκάρουν τον πόνο και αποτρέπουν το κάψιμο. Η εξήγηση είναι απλή: το κάρβουνο, που είναι ελαφρύ και μαλακό, έχει πολύ μικρή θερμοχωρητικότητα, ενώ η θερμική αγωγιμότητα ανάμεσα στο κάρβουνο και στα πόδια του πυροβάτη είναι πολύ μικρή. Όσο δεν στέκεται κανείς ακίνητος πάνω στα κάρβουνα, δεν καίγεται. (Σκεφτείτε ένα κέικ μέσα στον φούρνο, στους 230ο C. Ο αέρας, το κέικ και το ταψί έχουν όλα θερμοκρασία 230ο C, αλλά μόνο το μεταλλικό ταψί θα σας κάψει το χέρι, αν το πιάσετε. Ο αέρας έχει πολύ χαμηλή θερμοχωρητικότητα, αλλά και χαμηλή θερμική αγωγιμότητα, συνεπώς έχετε αρκετό χρόνο για να βάλετε το χέρι σας στον φούρνο και να αγγίξετε το κέικ. Η θερμοχωρητικότητα του κέικ είναι πολύ υψηλότερη απ’ ό,τι του αέρα, αλλά επειδή η αγωγιμότητα του είναι χαμηλή μπορείτε να το αγγίξετε φευγαλέα χωρίς να καείτε. Το μεταλλικό ταψί έχει θερμοχωρητικότητα παραπλήσια με του κέικ, αλλά επιπλέον και υψηλή αγωγιμότητα. Αν το αγγίξετε, θα καείτε αμέσως.) Αυτός είναι ο λόγος που οι ταχυδακτυλουργοί δεν αποκαλύπτουν τα μυστικά τους. Τα περισσότερα από τα κόλπα τους είναι πολύ απλά· αν ξέρεις πως γίνονται, δεν σε μαγεύουν πια.
Υπάρχουν πολλά ανεπίλυτα μυστήρια στο σύμπαν και δεν θα έπρεπε να δυσκολευόμαστε να το αναγνωρίσουμε και να πούμε: «Ακόμα δεν γνωρίζουμε, αλλά μια μέρα δεν αποκλείεται να μάθουμε». Το πρόβλημα είναι πως οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε πιο βολική τη βεβαιότητα, έστω και την πρόωρη, παρά να το ζούμε με ανεπίλυτα και ανεξήγητα μυστήρια.
Στον κόσμο των παραφυσικών φαινομένων, συχνά θεωρείται πως οι συμπτώσεις έχουν βαρύνουσα σημασία. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται επίκληση της «συγχρονικότητας», ωσάν να έχει δράσει υπογείως κάποια μυστηριώδης δύναμη. …Δύο άνθρωποι σε ένα δωμάτιο με 30 άτομα ανακαλύπτουν πως έχουν γενέθλια την ίδια μέρα και συμπεραίνουν ότι συμβαίνει κάτι μυστηριώδες. Πηγαίνεις στο τηλέφωνο να πάρεις τον φίλο σου τον Γιώργο. Πριν σηκώσεις το ακουστικό, όμως, το τηλέφωνο χτυπά και είναι ο Γιώργος! Τότε αναρωτιέσαι: «Τι πιθανότητες υπήρχαν να συμβεί τυχαία αυτό; Δεν μπορεί να ήταν απλή σύμπτωση. Ίσως ο Γιώργος και εγώ επικοινωνούσαμε τηλεπαθητικά». Στην πραγματικότητα, καμία από τις συμπτώσεις αυτές δεν είναι σύμπτωση σύμφωνα με τους νόμους των πιθανοτήτων. … Η πιθανότητα, μέσα σε ένα δωμάτιο με 30 άτομα, δύο από αυτά να έχουν γενέθλια την ίδια μέρα είναι 71%. Ο Γιώργος σου έχει τηλεφωνήσει πάμπολλες φορές χωρίς να σου περάσει από το μυαλό η ιδέα να του τηλεφωνήσεις εσύ, άλλες φορές πήγες να τον πάρεις τηλέφωνο και σου τηλεφώνησε κάποιος τρίτος, πολλές φορές σκέφθηκες να τον πάρεις και δεν σου τηλεφώνησε κ.ο.κ. Όπως έδειξε με εργαστηριακά πειράματα ο Μπ. Φ. Σκίνερ, ψυχολόγος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, το ανθρώπινο μυαλό αναζητά συσχετίσεις μεταξύ γεγονότων και συχνά βρίσκει ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν. Οι «κουλοχέρηδες» των καζίνων βασίζονται στην αρχή του Σκίνερ περί «περιοδικής ενθαρρύνσεως». Ο χαζός άνθρωπος, όπως και το χαζό ποντίκι, απλώς χρειάζεται να κερδίζει που και που για να συνεχίσει να τραβά τον μοχλό. Το μυαλό θα κάνει τα υπόλοιπα.
Όπως είπε και ο Αριστοτέλης, «το άθροισμα των συμπτώσεων ισούται με βεβαιότητα». Ξεχνούμε τις περισσότερες ασήμαντες συμπτώσεις και θυμόμαστε αυτές που μπορεί να έχουν σημασία. Στην τάση μας να θυμόμαστε τις επιτυχίες και να ξεχνούμε τις αποτυχίες οφείλεται η άνθηση των παραψυχιστών, των προφητών και των κάθε λογής μάντεων που κάνουν εκατοντάδες προβλέψεις στην αρχή κάθε χρονιάς. Πρώτα αυξάνουν τις πιθανότητες επιτυχίας τους προβλέποντας κυρίως γενικές βεβαιότητες, όπως λ.χ. ότι «θα γίνει σεισμός στην Καλιφόρνια» ή ότι «η βασιλική οικογένεια της Αγγλίας θα αντιμετωπίσει προβλήματα». Ύστερα, τον επόμενο Ιανουάριο, δημοσιοποιούν τις επιτυχίες και αποσιωπούν τις αποτυχίες τους, ελπίζοντας ότι κανένας δεν έχει μπει στον κόπο να τις ελέγξει.
Θα πρέπει να έχουμε πάντοτε κατά νου το γενικότερο περιβάλλον μέσα στο οποίο συμβαίνει ένα φαινομενικά ασυνήθιστο γεγονός. Θα πρέπει επίσης να αναλύουμε πάντοτε τα ασυνήθιστα γεγονότα ως προς το κατά πόσον είναι αντιπροσωπευτικά της τάξης φαινομένων στα οποία ανήκουν. Στην περίπτωση του «Τριγώνου των Βερμούδων», μιας περιοχής του Ατλαντικού Ωκεανού όπου πλοία και αεροπλάνα εξαφανίζονται «μυστηριωδώς», υποτίθεται πως συμβαίνει κάτι το παράξενο ή το εξωγήινο. Θα πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας το πόσο αντιπροσωπευτικά είναι τέτοια γεγονότα στην εν λόγω περιοχή. Πολύ περισσότερα πλοία διαπλέουν το Τρίγωνο των Βερμούδων από όσα τις γύρω θαλάσσιες περιοχές, συνεπώς είναι λογικό να συμβαίνουν εκεί περισσότερα ατυχήματα, δυστυχήματα και εξαφανίσεις. Στην πραγματικότητα, η συχνότητα ατυχημάτων είναι μικρότερη στο Τρίγωνο των Βερμούδων απ’ ότι στις γειτονικές θαλάσσιες περιοχές. …
Μία καλή συμβουλή: πριν αρχίσει κανείς να ψάχνει για υπερκόσμιες εξηγήσεις, καλά θα κάνει να έχει ψάξει διεξοδικά για πιθανές εγκόσμιες.
Michael Shermer, Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα;
(ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, 2004, σελ. 64-67)
