Μπορείτε να απαντήσετε σε μερικές απλές ερωτήσεις για την τρέχουσα κατάσταση του κόσμου μας; Ας πούμε:
Τι ποσοστό των κοριτσιών αποφοιτά από το Δημοτικό στις φτωχές χώρες του πλανήτη: α) 20%, β) 40% ή γ) 60%;
Ποιο είναι το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής σήμερα: Τα α) 50, β) 60 ή γ) 70 χρόνια;
Τι ποσοστό ανθρώπων παγκοσμίως έχει πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα: α) 20%, β) 50% ή γ) 80%;
Τα τελευταία 20 χρόνια, ο αριθμός των ατόμων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας: α) Διπλασιάστηκε, β) παρέμεινε ίδιος ή γ) μειώθηκε κατά το ήμισυ;
Εάν επιλέξατε σε όλες το (γ) συγχαρητήρια! Εάν όχι, μη στεναχωριέστε, δεν είστε η εξαίρεση. Σύμφωνα με τον Σουηδό γιατρό Χανς Ρόσλιγκ, ο οποίος έγραψε το σπουδαίο βιβλίο «Factfulness», στοχεύοντας στην καταπολέμηση της άγνοιας για τις παγκόσμιες τάσεις, μόνο μια μικρή μειοψηφία ανθρώπων στον δυτικό κόσμο απαντά σωστά στις παραπάνω, και σε άλλες παρόμοιες, ερωτήσεις. Οι άνθρωποι (ακόμη και οι πιο μορφωμένοι και ενημερωμένοι) έχουν μια περισσότερο αρνητική και απαισιόδοξη εικόνα για τον κόσμο συγκριτικά με το τι συμβαίνει.
Γενικότερα, είναι εμπεδωμένη σε πολλούς η πεποίθηση πως η ανθρωπότητα είναι σε κακή κατάσταση και βαδίζει προς το χειρότερο.
Η αλήθεια είναι ακριβώς η αντίθετη. Τα τελευταία εκατό χρόνια έχουν συμβεί σημαντικές αλλαγές και η πρόοδος που έχει συντελεστεί σε όλους τους τομείς είναι εντυπωσιακή. Οπως γράφει ο νομπελίστας οικονομολόγος Αγκους Ντίτον, στις μέρες μας, οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, είναι πλουσιότεροι και τα σώματά τους είναι ψηλότερα και δυνατότερα σε σύγκριση με το παρελθόν.
Μόλις πριν από έναν αιώνα, το 1900, το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ ήταν τα 47 χρόνια, χαμηλότερο και από τις τελευταίες σήμερα χώρες στη σχετική λίστα, τη Σιέρα Λεόνε (50 έτη) και την Ανγκόλα (52 έτη). Στα μέσα του 20ού αιώνα, σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, η οικονομική ανάπτυξη απάλλαξε από τη φτώχεια εκατομμύρια ανθρώπους και η επιστήμη συνέβαλε να γιατρευτούν ασθένειες επεκτείνοντας το προσδόκιμο ζωής.
Μετά το 1990, η ταχεία ανάπτυξη μεταφέρθηκε στην Ασία. Η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ, που διαθέτουν σχεδόν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, τρέχουν με σπουδαίους αναπτυξιακούς ρυθμούς. Η Αφρική, που έχει μείνει πίσω, θα είναι το επόμενο στοίχημα της παγκόσμιας ανάπτυξης.
Η ακραία φτώχεια περιορίστηκε. Ο αριθμός όσων ζουν με λιγότερο από 1,90 δολάριο ημερησίως μειώθηκε από 1,8 δισ. το 1990, σε 760 εκατομμύρια το 2013 (οι μισοί εκ των οποίων ζουν στην Υποσαχάρια Αφρική) και αυτό παρά την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού κατά 2 δισεκατομμύρια.
Οι φόβοι πως ο υπερπληθυσμός θα οδηγούσε σε μεγάλες δυστυχίες διαψεύστηκαν. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, που οφείλεται κυρίως στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας και στην αντιμετώπιση των ασθενειών, είναι αντιμετωπίσιμη. Επιπλέον, παρά την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, ο αριθμός παιδιών ανά οικογένεια μειώθηκε. Οι γυναίκες του αναπτυσσόμενου κόσμου κάνουν λιγότερα παιδιά κερδίζοντας έτσι χρόνο για τον εαυτό τους.
Οι φτωχές εισοδηματικά χώρες είναι περισσότερο ανεπτυγμένες από όσο νομίζουμε. Οπως υπογραμμίζει ο Ρόσλιγκ, η εικόνα ενός κόσμου χωρισμένου στα δύο με τη μεγάλη πλειοψηφία να ζει στη μιζέρια, τη στέρηση και τη βαρβαρότητα είναι ψευδαίσθηση. Δυστυχώς, αυτή η ψευδαίσθηση μαζί με ένα κάρο άλλες ανυπόστατες φοβίες οδηγεί τους πολίτες των δυτικών κοινωνιών σε προβληματικές πολιτικές επιλογές και συμπεριφορές.
Από ιδεολογικής πλευράς, οι παγκόσμιες εξελίξεις των τελευταίων 25 χρόνων αντιμετωπίστηκαν και αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και εχθρότητα από δύο εκ διαμέτρου αντίθετα ρεύματα: την αντικαπιταλιστική αριστερά και τη λαϊκιστική άκρα και νέα δεξιά. Οι πρώτοι βλέπουν την παγκοσμιοποίηση ως τη βασιλεία των πολυεθνικών, που γεννάει μόνο εκμετάλλευση, ανισότητες και περιβαλλοντικές καταστροφές. Οι δεύτεροι, πιο απειλητικοί στις μέρες μας, ζητούν επιστροφή στην εποχή των κλειστών συνόρων και των εθνικισμών. Και οι μεν και οι δε δομούν τη ρητορική τους πάνω σε εσφαλμένα δεδομένα και εκμεταλλεύονται την άγνοια προκειμένου να μεταλαμπαδεύσουν φόβο. Και οι μεν και οι δε θυμίζουν τους ψευδοπροφήτες, που σε κάθε ευκαιρία προειδοποιούν: «Μετανοείτε έρχεται το τέλος του κόσμου»!
Ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος που έχει γνωρίσει μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα. Η παραδοχή της προόδου που συντελέστηκε όλα αυτά τα χρόνια, δεν υπονοεί βέβαια πως τα προβλήματα εξαφανίστηκαν και δεν χρειάζεται εγρήγορση σε ζητήματα όπως είναι οι πόλεμοι, η ακραία φτώχεια, οι κοινωνικές ανισότητες, οι διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων ή η κλιματική αλλαγή. Κάθε άλλο! Ούτε βεβαίως πως η μετατόπιση πλούτου και κατ’ επέκταση ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή θα είναι χωρίς συνέπειες. Απλώς, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε σοβαρά για τα προβλήματα, πρέπει να έχουμε γνώση της πραγματικότητας και να μην είμαστε έρμαια φοβιών, στερεοτύπων και μύθων.
***
Νίκος Μαραντζίδης
καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης
στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο
του Καρόλου στην Πράγα.
