Στην «επί τόπου πεδινού» διδασκαλία του Χριστού, που μας παραδίδει ο ευαγγελιστής Λουκάς, ανεξάρτητα από το αν ταυτίζεται με την «επί του όρους» ομιλία που διασώζει ο ευαγγελιστής Ματθαίος, ακούμε μαθήματα για «προχωρημένους».
Ο Χριστός απευθύνεται βέβαια πρώτα προς τους μαθητές του, μέσω αυτών όμως διδάσκει όλους μας. Μην ξεχνάμε ότι κάποτε τους είπε: «ο ακούων υμών, εμού ακούει».
Από την ιδιοτέλεια στην ανιδιοτέλεια
Στους προηγούμενους στίχους μας έχει ζητήσει να αγαπάμε τους εχθρούς μας, να ευχόμαστε γι’ αυτούς που μας καταρώνται, να γυρίζουμε και το άλλο μάγουλο σ’ αυτούς που μας χαστουκίζουν, να δίνουμε και το πουκάμισό μας σ’ εκείνους που θέλουν να μας πάρουν το πανωφόρι μας και άλλα παρόμοια κάπως δύσκολα. Και επειδή, όπως επισημαίνει και ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, «είναι φυσικό ακόμη και οι άγιοι Απόστολοι να τα θεωρούν όλα αυτά δυσκατόρθωτα», προσπαθεί κατ’ αρχήν να μας βοηθήσει... χαιδεύοντας λίγο τον υγιή εγωισμό μας. Ναί, μας προτείνει το πιο εγωιστικό για εμάς βραβείο: την ικανοποίηση φιλαυτίας μας. «Βραβευτήν δέχεται τον εν ημίν φιλαυτίας νόμον». Με άλλα λόγια μας λέει: «Κάνετε ένα δώρο στον εαυτό σας: Αγαπήστε τους άλλους, όσο αγαπάτε τον εαυτό σας! θέλετε οι άλλοι να είναι αμνησίκακοι, μακρόθυμοι, πράοι, συμπάσχοντες με εσάς; Το ίδιο να είστε κι εσείς προς εκείνους».
Μετά όμως μας κεντρίζει το φιλότιμο λέγοντας: «Προφανώς δεν θα θέλατε να μείνετε μόνο σε ψευτοκατορθώματα, που και για τους αμαρτωλούς είναι αυτονόητα: Κι αυτοί αγαπούν αυτούς που τους αγαπούν, βοηθούν αυτούς που τους βοηθούν και δανείζουν σε εκείνους που ελπίζουν ότι θα τα πάρουν πίσω. Εγώ σας καλώ σε ψηλότερες κορυφές: Αγαπάτε κι αυτούς που όχι μόνο δεν σας αγαπούν, άλλα και σας μισούν. Αγαπάτε τους εχθρούς σας. Και κάνετε καλό και σ’ εκείνους, από τους οποίους δεν περιμένετε ούτε ένα ευχαριστώ».
Το αγώνισμα που θεοποιεί
Το βραβείο και η αμοιβή εδώ δεν θα είναι απλώς μία φίλαυτη χαρά και ικανοποίηση αλλά κάτι ασύγκριτα ανώτερο: θα γίνετε υιοί του Υψίστου Πατέρα μου, «του εν ουρανοίς», που κι Εκείνος, όχι μόνο δεν μισεί αλλά και ευεργετεί εκείνους που τον υβρίζουν. θα του μοιάσετε τόσο πολύ, που θα σας αναγνωρίσει δικά του παιδιά, παρόλο που τα μεγέθη είναι ασύγκριτα: Εσείς περιφρονείσθε και αδικείσθε από ομόδουλους συνανθρώπους σας· Εκείνος όμως από τα κτίσματά του, τους ανθρώπους. Και φυσικά, δεν συγκρίνονται οι ευεργεσίες που Εκείνος κάνει σ’ εμάς, με αυτές που εσείς κάνετε στους συνανθρώπου σας.
Εδώ, σίγουρα, δεν έχουμε να κάνουμε με μία ηθική βελτίωση του ανθρώπου, που απλώς λύνει κάποια κοινωνικά προβλήματα συνύπαρξης με τους άλλους. Εδώ ο Θεός μας χαρίζει μία οντολογική μεταμόρφωση, την κατά χάριν ομοίωση με Εκείνον, τη θέωση. Και υπέροχα επισημαίνει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Δεν είπε ο Χριστός, αν νηστεύετε, παρθενεύετε η προσεύχεσθε θα γίνετε όμοιοι με τον επουράνιο Πατέρα· αλλά αν γίνετε οικτίρμονες και ελεήμονες ακόμη και προς τους εχθρούς σας». Αυτά τα λέει ένα κορυφαίο πρότυπο νηστείας, παρθενίας και προσευχής, ο ιερός Χρυσόστομος, όχι για να υποτιμήσει τις θεοποιούς αυτές αρετές, αλλά για να τονίσει ότι οι ηθικές αρετές δεν είναι αυτοσκοπός αλλά απαραίτητα σκαλοπάτια, για να φτάσουμε στην κορυφή της αγάπης: Της αγάπης και για τους εχθρούς.
Η στρατηγική της τέλειας αγάπης
Ο Μάρτιν Νιμέλερ, ένας από τους εθνικούς ήρωες της Γερμανίας, διακριθείς ως διοικητής υποβρυχίου στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1924 άφησε τη στρατιωτική του καριέρα και έγινε ιεροκήρυκας. Ήταν από τους πρώτους που κατήγγειλε τις αντιχριστιανικές αρχές του εθνικοσοσιαλισμού και αυτό το «πλήρωσε» με εγκλεισμό στο φρικτό Νταχάου μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Μιλώντας για την εμπειρία της φυλακής του, είπε: «Δεν φοβόμουν τόσο ότι κάποια μέρα θα με κρεμούσαν στην αγχόνη που είχαν στήσει στο προαύλιο της φυλακής μας. Περισσότερο φοβόμουν μήπως αντιδρούσα λέγοντας: «Υπάρχει Θεός και Αυτός θα σας δείξει!». Όμως, αν ο Χριστός πέθαινε έτσι, χωρίς να συγχωρήσει τους σταυρωτές του, δεν θα υπήρχε για εμάς σωτηρία, ούτε τρόπος να καταλάβουμε ότι ο Θεός μας αγαπάει. Δεν θα είχαμε ελπίδα Ανάστασης! Γι’ αυτό και η δική μας σωτηρία προϋποθέτει το ότι και εμείς πρέπει να συγχωρούμε τους εχθρούς μας».
O άγιος Παίσιος Βελιτσκόφσκι μας στηρίζει σ’ αυτό το σωτήριο αγώνισμα με τις πρακτικές συμβουλές του: «Άρχισε να προσεύχεσαι για εκείνον που σε στενοχώρησε με όλη την καρδιά σου· πήγαινε μόνος σου να τον βρείς, όταν δείς ότι ξεθύμανε ο θυμός του· δώσε του και κάποιο δωράκι· φέρσου του φιλόφρονα. Τότε μίλησέ του για συγχώρηση. Δείξε του όσο πιο πολλή αγάπη μπορείς. Τίποτε δεν φέρνει τον άνθρωπο σε συναίσθηση τόσο, όσο το να μιλάς γι’ αυτόν με καλοσύνη και ταπείνωση. Και τίποτε δεν τον εξοργίζει τόσο, όσο το να τον κατηγορείς ότι σε πίκρανε, να τον αποφεύγει και να τον κακολογείς σε άλλους. Μην το ξεχνάς, ότι εκείνος που σε ακούει, θα του τα μεταφέρει. Αυτό είναι μεγάλο κακό. Και ισχύει ακόμα και για τους λεγόμενους "πνευματικούς ανθρώπους". Όμως αληθινά "πνευματικός άνθρωπος" είναι εκείνος που αγωνίζεται να σώσει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και τον εχθρό του· αυτός είναι ο αληθινά σοφός· ο τέλειος αγωνιστής».
