Καμιά αντίληψη δεν είναι πιο εμπεδωμένη από εκείνη που θεωρεί το ψεύδος μια αναγκαιότητα υπό τις συνθήκες που ζούμε – το συμπέρασμα, λοιπόν, ότι είναι Αρετή είναι αυταπόδεικτο.
Καμιά αρετή δεν μπορεί να φθάσει στο υπέρτατο ύψος και στην ύψιστη χρησιμότητά της χωρίς προσεκτική και επιμελή καλλιέργεια – ως εκ τούτου, αναμφίλεκτα, η αρετή του ψεύδους θα έπρεπε να διδάσκεται μέσω των σχολείων, της οικογενειακής εστίας, ακόμη και των εφημερίδων.
Τι πιθανότητες έχει ο αδαής, ακαλλιέργητος ψεύτης έναντι του εκπαιδευμένου ειδικού;
Τι πιθανότητες έχω εγώ έναντι του κυρίου Περ..., έναντι ενός δικηγόρου;
Το συνετό ψεύδος είναι αυτό που χρειάζεται ο κόσμος.
Μερικές φορές σκέφτομαι ότι είναι καλύτερο και ασφαλέστερο να μην ψεύδεσαι καθόλου παρά να ψεύδεσαι ασύνετα.
Ένα αδέξιο, μη επιστημονικό ψεύδος είναι εξίσου αναποτελεσματικό, όσο και η αλήθεια.
Και τώρα ας δούμε τι λένε οι φιλόσοφοι.
Προσέξτε εκείνη την τόσο διαδεδομένη παροιμία: «Από μικρό κι από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια».
Το συμπέρασμα είναι απλό και ολοκάθαρο: οι ενήλικοι και οι πνευματικά υγιείς ποτέ δεν λένε αλήθεια.
Ο Πάρκμαν, ο ιστορικός, επισημαίνει: «Η αρχή της αληθείας ενδέχεται να καταλήξει σε παραλογισμό».
Σε ένα άλλο σημείο, στο ίδιο κεφάλαιο, τονίζει: «Το απόφθεγμα είναι πολύ παλιό: η αλήθεια δεν πρέπει να λέγεται όλες τις φορές∙ και εκείνοι, τους οποίους ενοχλεί μια ασθενής συνείδηση, ωθώντας τους σε μια καθ’ έξιν παράβαση του ανωτέρου γνωμικού, είναι ηλίθιοι και κοινωνικές μάστιγες».
Σκληρή γλώσσα, κι όμως απολύτως αληθινή.
Κανένας από μας δεν θα μπορούσε να ζήσει πλάι σε έναν καθ’ έξιν φιλαλήθη∙ όμως, δόξα τω Θεώ, κανένας από μας δεν είναι υποχρεωμένος να το κάνει.
Ένας καθ’ έξιν ειλικρινής απλούστατα είναι ένα πλάσμα της φαντασίας.
Δεν υπάρχει και δεν έχει υπάρξει ποτέ.
Φυσικά, υπάρχουν άνθρωποι που νομίζουν ότι ποτέ δεν ψεύδονται, όμως δεν είναι έτσι – και αυτή ακριβώς η άγνοια είναι ένα από τα πράγματα που ντροπιάζουν τον λεγόμενο «πολιτισμό» μας.
Όλοι ψεύδονται – κάθε μέρα και κάθε ώρα.
Στον ύπνο και στον ξύπνο τους.
Στα όνειρα, στη χαρά και στη λύπη τους.
Ακόμα κι αν συγκρατήσουν τη γλώσσα τους, τα χέρια τους, τα μάτια τους, η συμπεριφορά τους, όλα εκφράζουν εξαπάτηση – και μάλιστα σκόπιμη.
Ακόμη και στις θρησκευτικές τελετές... συγγνώμη, παραδέχομαι πως μόλις είπα μια κοινοτοπία.
[...]
Αυτό που με απελπίζει είναι η αυξανόμενη επικράτηση της ωμής αλήθειας.
Ας κάνουμε ό, τι μπορούμε για να την εξαλείψουμε.
Μια επιβλαβής αλήθεια δεν είναι καλύτερη από ένα επιβλαβές ψέμα.
Θα έπρεπε να αποφεύγονται και τα δύο.
Ο άνθρωπος που ξεφουρνίζει μια βλαβερή και δυσάρεστη αλήθεια, θεωρώντας ότι η ψυχή του δεν θα σωζόταν αν έπραττε διαφορετικά, ίσως πρέπει να αναρωτηθεί μήπως μια ψυχή σαν τη δική του δεν αξίζει απαρεγκλίτως να σωθεί.
Ο άνθρωπος που λέει ένα ψέμα για να βοηθήσει έναν φτωχοδιάβολο σε μια δύσκολη στιγμή, είναι εκείνος για τον οποίο οι άγγελοι αναμφίβολα αποφαίνονται: «Ιδού μια ηρωική ψυχή που δεν διστάζει να ζημιώσει την ευημερία της, προκειμένου να συμβάλει στην ευημερία του συνανθρώπου της∙ ας δοξολογήσουμε αυτόν τον μεγαλόψυχο ψεύτη».
Από την άλλη πλευρά, το επιβλαβές ψεύδος, δεν είναι αξιοσύστατο∙ εξίσου, όμως, και στον ίδιο βαθμό, μη αξιοσύστατη είναι και η επιβλαβής αλήθεια – γεγονός το οποίο αναγνωρίζεται και από τη νομοθεσία περί λιβέλλων.
Μεταξύ των άλλων κοινών ψευδών, έχουμε και το σιωπηλό ψεύδος – την εξαπάτηση που επιτελεί κάποιος απλώς σιωπώντας και αποκρύπτοντας την αλήθεια. Πολλοί πείσμονες αληθοκάπηλοι ενδίδουν σ’ αυτήν την αθλιότητα, πιστεύοντας πως, αν δεν ξεστομίσουν το ψεύδος, δεν ψεύδονται καθόλου.
[...]
Όμως, πέραν της πλάκας, πιστεύω ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη να διερευνήσουμε με σωφροσύνη ποια είδη ψεύδους είναι τα καλύτερα και ευεργετικότερα να καλλιεργηθούν (με δεδομένο ότι είμαστε υποχρεωμένοι να ψευδόμαστε και όντως ψευδόμαστε όλοι) και ποια είδη είναι προτιμότερο να αποφεύγονται.
Μαρκ Τουέιν «Η τέχνη του ψεύδους», εκδ. Ποταμός
