Από πολύ παλιά άρχισαν οι συζητήσεις γύρω από το θέμα των ανδρικών και των γυναικείων «αρετών», καθώς αναζητούσαν τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο φύλων.
Όμως υπήρξε και κάποιος που είχε αρχίσει ν’ αμφιβάλλει για τη βιολογική φύση της διαφοράς αυτής ή τουλάχιστον για το αν ήταν αποκλειστικά και μόνο βιολογική.
Και αυτός ο «κάποιος» υπήρξε ο Σωκράτης που, όπως μας λέει ο Ξενοφών στο Συμπόσιό του, βλέποντας την ικανότητα μιας ταχυδακτυλουργού, είπε ότι αυτά που ’κανε η κοπέλα αποτελούσαν απόδειξη μεταξύ πολλών άλλων ότι οι γυναίκες δεν ήταν εκ φύσεως κατώτερες από τους άντρες παρά μόνο γιατί τους έλειπε η μόρφωση και η δύναμη.
Επειδή λοιπόν δεν ήταν η φύση που καθιστούσε κατώτερες τις γυναίκες, αλλά κυρίως η έλλειψη εκπαίδευσης, ο Σωκράτης πίστευε ότι αποτελούσε καθήκον των αντρών τους να τις διδάσκουν πώς να είναι καλές σύντροφοι και πώς να πάψουν να είναι πρόσωπα με τα οποία οι σύζυγοι είχαν τον ελλιπέστερο διάλογο.
Επίσης να τις διδάσκουν πώς να συμβάλλουν, όπως ακριβώς και οι άντρες τους, στο καλό της οικογένειας.
Ο Σωκράτης ήταν ιδιαίτερα καλά διατεθειμένος απέναντι στις γυναίκες· αναγνώριζε τις ικανότητές τους, άκουγε τις συμβουλές τους, και έφτανε μέχρι το σημείο να δέχεται ότι μερικές απ’ αυτές είχαν σοφία μεγαλύτερη κι απ’ τη δική του, όπως ειδικότερα λέει για την Ασπασία, μια κάπως παράξενη γυναικεία μορφή στην οποία αξίζει τον κόπο να αφιερώσουμε λίγες, έστω ελάχιστες, γραμμές.
Θυγατέρα του Αξίοχου γεννήθηκε στη Μίλητο της Μικράς Ασίας. Η Ασπασία συνέζησε με τον Περικλή (μετά το διαζύγιό του από την πρώτη του γυναίκα από την οποία είχε αποκτήσει και δύο γιους) μέχρι την ώρα του θανάτου του.
Μετά απ’ αυτόν «παντρεύτηκε» ξανά μ’ έναν κάποιο Λυσικλή, άνθρωπο χοντρό και απαίδευτο που όμως χάρη στην επιρροή της έγινε κι αυτός μία από τις πρώτες προσωπικότητες της Αθήνας.
Παλλακίδα και όχι σύζυγος του Περικλή (δεδομένου ότι ήταν ξένη) η Ασπασία αγαπιόταν από τον τελευταίο αυτόν κατά τρόπο τόσο θερμό ώστε, όπως γράφει ο Διογένης Λαέρτιος έφτανε μέχρι του σημείου να τη φιλά καθημερινά όταν έβγαινε από το σπίτι ή όταν γύριζε σ’ αυτό από την αγορά!
Συνήθως, μέσα στα πλαίσια των μεταξύ των συζύγων σχέσεων, αποκλείονταν κατ’ έναν τρόπο όχι μόνο οι συχνές σεξουαλικές επαφές (γι’ αυτές υπήρχαν οι παλλακίδες) αλλά και αυτή ακόμα η αγάπη.
Όμως δεν είναι το τελευταίο αυτό που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα εδώ, όσο η βαθύτερη σχέση μεταξύ Ασπασίας και Σωκράτη. Κατά μερικούς μάλιστα ο Σωκράτης είχε από την Ασπασία διδαχθεί τη μέθοδό του, αυτήν που ονομάζουμε μαιευτική (μερικοί τη χαρακτηρίζουν και ως «σωκρατική»).
Φαίνεται ότι η Ασπασία ήταν κάτοχος της μεθόδου αυτής που τη χειριζόταν με σπάνια δεξιοτεχνία κατά τις συζητήσεις της.
Ο μαθητής του Σωκράτη Αισχίνης (ο Σφήττιος) έγραψε έναν διάλογο που του ’δωσε τον τίτλο Ασπασία. Σ’ αυτόν περιέλαβε και μια συζήτηση μεταξύ Ασπασίας, Ξενοφώντα και απάντηση της γυναίκας του.
«Αν η γειτόνισσά σου είχε χρυσάφι καθαρότερο απ’ το δικό σου», ρώτησε η Ασπασία τη γυναίκα του Ξενοφώντα, «θα προτιμούσες τον δικό της χρυσό ή τον δικό σου;».«Τον δικό της», απάντησε.«Κι αν είχε φορέματα και κοσμήματα πλουσιότερα;».«Θα προτιμούσα τα δικά της».«Κι αν είχε σύζυγο καλύτερο απ’ τον δικό σου;».Εμπρός στην αμήχανη σιωπή της γυναίκας η Ασπασία άρχισε να ρωτά τον άντρα της, κάνοντάς του τις ίδιες ερωτήσεις μόνο βάζοντας στις ερωτήσεις της άλογα αντί των κοσμημάτων και αγρούς αντί των φορεμάτων.
Τελικά έκανε και σ’ αυτόν την ερώτηση αν θα προτιμούσε τη γυναίκα του γείτονά του αν ήταν καλύτερη από τη δική του.
Εμπρός, τέλος και στου Ξενοφώντα τη σιωπή και τρόπον τινά ερμηνεύοντας τις σκέψεις αυτών που μεταξύ τους συζητούσε, τους είπε «Καθένας από εσάς θα ήθελε σύζυγο καλύτερο: και επειδή καθένας από τους δυο σας δεν έφτασε την τελειότητα, καθένας σας δεν θα πάψει να αναζητά τον ιδανικό του τύπο».
Ανεξάρτητα από τη «μαιευτική» ικανότητα που εμφανίζεται να έχει η Ασπασία στον παραπάνω διάλογο, είναι φανερό ότι η τελευταία αυτή είχε μιαν ιδέα για τον γάμο πολύ διαφορετική από εκείνη που είχαν οι Αθηναίοι.
Ο γάμος γι’ αυτήν ήταν μια συνάντηση δύο προσώπων που το καθένας τους κατείχε μια ισότιμη θέση μέσα στα πλαίσιά του –στα πλαίσια του γάμου τους– και που όφειλαν ο καθένας τους να προσαρμόζεται και στις ανάγκες και απαιτήσεις του άλλου.
Ο Σωκράτης θαύμαζε τις ιδέες της και τη σοφία της, μέχρι του σημείου ώστε όταν κάποτε ρωτήθηκε «αν όταν κάποιος εμφανίζεται να έχει καλή σύζυγο, θα πρέπει να πιστεύουμε ότι είναι αυτός ο ίδιος που την έκανε τέτοια», ο Σωκράτης τους συνέστησε να απευθυνθούν, για να πάρουν απάντηση, στην Ασπασία, γιατί αυτή «γνώριζε πολύ περισσότερα απ’ αυτόν»!
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το ότι οι Αθηναίοι αντιπαθούσαν την Ασπασία. Ήταν διαφορετική από τις γυναίκες τους, ήταν ένας πνευματικός άνθρωπος για την οποία τέσσερις μαθητές του Σωκράτη μιλούν στα έργα τους: ο Αισχίνης (ο Σφήττιος) όπως είδαμε, ο Αντισθένης, ο Ξενοφών και ο ίδιος ο Πλάτων, ο οποίος στον Μενέξενό του γράφει ότι ο Σωκράτης έλεγε ότι ο γνωστός επικήδειος λόγος για τους πεσόντες κατά το πρώτο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, που εξεφώνησε ο Περικλής, είχε συνταχθεί από την ίδια την Ασπασία.
Εξάλλου, όπως είδαμε η Ασπασία είχε απόψεις για τον ρόλο των γυναικών και τις σχέσεις των δύο φύλων που κάθε άλλο παρά συμμερίζονταν οι Αθηναίοι.
Καθόλου παράδοξο, επομένως, ότι γι’ αυτήν ακούγονταν πολλά μειωτικά πράγματα, όπως λ.χ. ότι ήταν εταίρα ή ότι διευκόλυνε τις σεξουαλικές ανάγκες του Περικλή οργανώνοντας για χάρη του συναντήσεις με νέες και όμορφες κοπέλες.
Το μίσος των Αθηναίων για την Ασπασία έφτασε στο αποκορύφωμά του όταν την κατηγόρησαν για «ασέβεια». Η άσκηση της ενδείξεως αυτής μπορεί βέβαια να θεωρηθεί ως προσπάθεια να πληγεί εμμέσως ο Περικλής ως πολιτικός άντρας, όπως εξάλλου προσπάθειες στρεφόμενες εμμέσως και αυτές κατά του Περικλή υπήρξαν και οι επιθέσεις κατά του Αναξαγόρα και κατά του Φειδία που ήταν συνδεδεμένοι με τον μεγάλο πολιτικό με στενή φιλία.
Βέβαια δεν πρέπει να αποκλείουμε ότι στην αύξηση αυτής της αντιπάθειας των Αθηναίων συντελούσε και η προσωπικότητα της εξαιρετικής αυτής γυναίκας και οι ιδέες της που κάθε άλλο παρά αποδεχόταν ο πολύς λαός.
Απόσπασμα από το βιβλίο
Οι Γυναίκες της Αρχαίας Ελλάδας,
Eva Cantarella,
εκδόσεις Παπαδήμα
