Εν ολίγοις, η αυτοεκτίμηση είναι ανεξάρτητη από την πραγματικότητα, επειδή η δεύτερη δεν επηρεάζει καθόλου το πώς αισθάνεται κάποιος για τον εαυτό του. Αληθεύει εξίσου, όμως, και το γεγονός ότι η αυτοεκτίμηση συσχετίζεται απόλυτα με τον τρόπο, που κάποιος βιώνει την πραγματικότητα, άσχετα από το αληθές ή ψευδές των αντιλήψεών του.
Τα εξωτερικά αδιαμφισβήτητα γεγονότα λίγη επίδραση έχουν στην αυτοαξιολόγησή τους. Όλα φανερώνουν ότι μια εσωτερική δυναμική εξιλεώνει τα μειονεκτήματα, πολλαπλασιάζει τα προτερήματα και τους κάνει να μην παραιτούνται, ακόμα και αν μια υπόθεση είναι χαμένη . Πηγή της αυτοεκτίμησης είναι η ίδια η αυτοεκτίμηση.
Η αυτοεκτίμηση δρα ως παραισθησιογόνος ουσία, σε όσους την διαθέτουν σε υπερτροφική μορφή. Οι αποτυχίες δεν τους πτοούν, γιατί είναι ανήμπορες να επηρεάσουν την ήδη δημιουργημένη αυτοεικόνα. Η παρακαταθήκη των δικαιολογιών ανεξάντλητη και επιστρατεύεται για την προστασία του απειλουμένου. Κάθε στόχος, που δεν επιτυγχάνεται είτε παρακάμπτεται είτε επαναπροσδιορίζεται Τα πάντα υποθάλπουν και συνηγορούν στην σταθερότητα του εγώ.
Οι τελευταίοι είναι ανίκανοι να την υποφέρουν και οι συνέπειές της είναι αποσταθεροποιητικές για ένα εγώ, που πάντα βρισκόταν οχυρωμένο στα χαρακώματα της ατολμίας και της απομόνωσης. Αν κάτι τρέμουν, όσοι τον εαυτό τους δεν εκστασίασαν με την ψευδαίσθηση της αυτοεκτίμησης, είναι να τον παρουσιάσουν άοπλο μπροστά στην πραγματικότητα. Δεν είναι η έλλειψη της εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους, που τους τρομοκρατεί, αλλά η πιθανότητα της αποτυχίας και το άλγος, που συνεπάγεται.
Παρόλο που το άτομο έχει μια σφαιρική αντίληψη γι’ αυτήν, δεν φαίνεται ότι μπορεί να την χρησιμοποιήσει σε όλο το φάσμα των συμπεριφορών και σε όλες της πτυχές των δραστηριοτήτων του. Σε μερικούς τομείς παρουσιάζεται σίγουρο για τον εαυτό του, με μεγάλη αυτοπεποίθηση και υψηλή αυτοεκτίμηση, ενώ σε άλλους οι ανασφάλειες επικρατούν και μειώνουν την αυτοκυριαρχία.
Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό εδώ δεν είναι η έλλειψη ικανοτήτων, αλλά η αδιαφορία γι’ αυτές και η ολοκληρωτική εκμηδένιση της αίσθησης της αξίας, τόσο της ίδιας της ζωής, όσο και του εαυτού. Η απολυτότητα των μηδενιστικών συναισθημάτων και κατ’ επέκταση οι αρνητικές σκέψεις, δρουν ως παγίδα αυτοκαταστροφής, που παρακωλύουν τη δραστηριοποίηση και καταδικάζουν την ενεργητικότητα, οδηγώντας πολλές φορές στην αυτοκτονία.
Η αλλοίωση μπορεί να προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον και από μια μητέρα- τροφό, η οποία πάντοτε μεγένθυνε την αξία του αγαπημένου της παιδιού ή από την αίσθηση της απόρριψής της, που πυροδότησε τις άμυνες ή καθήλωσε την εξέλιξη της αυτοεκτίμησης. Ο ναρκισσισμός γίνεται ακόμα πιο έκδηλος, εάν συσχετιστεί και με το είδος των πρώτων ενισχύσεων, τη θέση του παιδιού στην οικογενειακή ιεραρχία και τις σχέσεις των γονέων, όπως αυτές βιώνονται από το παιδί, τα κίνητρα για μάθηση και επιτυχία.
- Η αλλοίωση αυτή εμπλουτίζεται αργότερα από εικόνες αυταξίας, οι οποίες μπορεί να μην είναι πραγματικές, αλλά αποπροσανατολίζουν τα εσωτερικά κριτήρια αξιολόγησης και ελέγχουν τους αυτοπροσδιορισμούς. Τα προσωπεία αυτά εξελίσσονται κατά τη διάρκεια του βίου, ανάλογα με την εκάστοτε λειτουργικότητά τους:
- Η όμορφη γυναίκα, που βλέπει φρίττοντας την ομορφιά της να γίνεται παρανάλωμα του χρόνου μπορεί εύκολα να μεταβληθεί και να αυτοχαρακτηρίζεται ως στοργική μητέρα, αγωνιστική φεμινίστρια ή ‘συνειδητοποιημένη’ προσήλυτο της τέχνης.
- Ο φοιτητής, που δέχτηκε επί τόσα χρόνια την γονεική καταπίεση, είναι δυνατόν να μεταμορφωθεί σε έναν απροσμάχητο πολέμιο της εξουσίας, πλην όμως και σε ακούραστο καταναλωτή των προιόντων της και ο χρεωκοπημένος επιχειρηματίας σε έναν βαθυστόχαστο στωικό φιλόσοφο του περιθωρίου.
- Ο σεβάσμιος καθηγητής, που προικίστηκε αφειδώς με ανεξάντλητες σεξουαλικές ορέξεις, εύκολα μπορεί να χρηστεί τείχος ακλώνητο ενάντια στις επιθέσεις τις ακολασίας και ο πολιτικός με ανυποληψία, που θα ζήλευαν και οι παροικούντες στα σόδωμα, σε εργατοπατέρα και προστάτη των περήφανου λαού.
- Ο δευτερότοκος εισαγγελέας, που ανέκαθεν ζούσε στη σκιά του αδελφού του, εξαπολύει μύδρους κατά των ‘κακών’, εξαντλεί τα περιθώρια της αυστηρότητας κατά των διαθετόντων πενιχρό βαλάντιο, όντας μάλιστα στο απυρόβλητο λόγω της ανεξέλεγκτης και ανεξάρτητης δικαστικής αυθαιρεσίας, που κληροδότησε η ολιγαρχική δημοκρατία μας, σε αντίθεση με την ελεγκτική μητέρα του, που πάντοτε επέκρινε τις αταξίες του και τον συνέκρινε με τα αδέλφια του.
Ο χειρότερος της εχθρός είναι η αυτογνωσία, επειδή ξεσκεπάζει τις ιδιότητες και αποκαλύπτει την ουσία, καταποντίζει τις πλάνες και αναδεικνύει την αξία, συγχωρεί, χωρίς να εξιλεώνει και ευαγγελίζεται την βαθύτερη εκ των έσω αλλαγή.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ευστράτιου Παπάνη
Η Αυτοεκτίμηση – Θεωρία και Αξιολόγηση