ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 11
Το Σχέδιο του Θεού για την Απόρριψη του Ισραήλ. ΙΑ1-36.
Ο Απόστολος έχει δείξει στο κεφάλαιο 9 ότι, όταν ο Θεός εδιάλεξε τον Ισραήλ, Αυτός δεν έχασε το δικαίωμα να πάρει κάποια μέρα τα σκληρότερα μέτρα εναντίον τους, εάν αυτό ήταν αναγκαίο. Μετά έδειξε, στο κεφάλαιο Ι, ότι υπήρξε πράγματι ένας βάσιμος λόγος και μια ηθική αναγκαιότητα γι” αυτό το μέτρο. Τώρα, στο κεφάλαιο ΙΑ, προχωρά να δείξη ότι αυτό το μέτρο ελήφθη με κάθε σεβασμό της θέσης αυτού του λαού, και μέσα στα όρια τα οποία θα βοηθούσαν την προώθηση της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, και του Ισραήλ του ιδίου.
Αυτό το κεφάλαιο περιλαμβάνει την ανάπτυξη δύο βασικών ιδεών, και στην συνέχεια ενός συμπεράσματος. Η πρώτη ιδέα είναι αυτή: Η απόρριψη του Ισραήλ δεν είναι ολική, αλλά μερική (εδάφια 1-10). Η δεύτερη: Αυτή η επί μέρους απόρριψη δεν είναι ακόμα ούτε αιωνία, αλλά προσωρινή (εδάφια 11-32). Μετά που θα έχει υπηρετήσει τους διαφόρους σκοπούς που ο Θεός είχε υπ” όψιν Του αποφασίζοντας την, θα τελειώση, και το όλο Έθνος θα επανορθωθή, και με τα άλλα Έθνη μαζί θα σχηματίση την τελική ενότητα της Βασιλείας του Θεού.
Το συμπέρασμα στο τέλος του κεφαλαίου είναι μια ανακεφαλαιωτική ματιά σ” αυτό το απέραντο σχέδιο του Θεού, μαζί με την έκφραση του αισθήματος λατρείας που εμπνέει η θέα του, εδάφια 33-36.
Εδάφια 1-10
Ο μερικός χαρακτήρας της απόρριψης του λαού του Θεού αποδεικνύεται, πρώτα από την μεταστροφή του ιδίου του Παύλου (εδάφιο 1). Μετά από την ύπαρξη μιας ολόκληρης Ιουδαιο-χριστιανικής Εκκλησίας (εδάφια 2-6). Και εάν αυτή η Εκκλησία δεν περιέχει το όλο Ιουδαϊκό Έθνος, τούτο είναι το αποτέλεσμα μιας κρίσης, μιας επι μέρους σκλήρυνσης, που την κατέστησε αναγκαία η ηθική τους κατάσταση (εδάφια 7-10).
Εδάφιο 1
«Λέγω ουν, μη απώσατο ο Θεός τον λαόν αυτού; Μη γένοιτο. Και γαρ εγώ Ισραηλίτης ειμί, εκ σπέρματος Αβραάμ, φυλής Βενιαμίν.»
«Ερωτώ λοιπόν: Μήπως απέρριψε ο Θεός τον λαόν του; Μη γένοιτο, διότι και εγώ είμαι Ισραηλίτης, από τους απογόνους του Αβραάμ, από την φυλήν του Βενιαμίν».
«Τον λαόν αυτού»: Αναφέρεται στο Έθνος σαν σύνολο.
Η περίπτωση του Παύλου, με την ειδική κλήση που έλαβε από τον ουρανό, είναι μια ζωντανή απόδειξη ότι ο Θεός δεν έχει απορρίψει μαζικά, και χωρίς διάκριση, το σύνολο του παλαιού Του λαού
Εδάφια 2,3
«Ουκ απώσατο ο Θεός τον λαόν αυτού ον προέγνω. Ή ουκ οίδατε εν Ηλία τι λέγει η γραφή; Ως εντυγχάνει τω Θεώ κατά του Ισραήλ λέγων, Κύριε, τους προφήτας σου απέκτειναν και τα θυσιαστήρια σου κατέσκαψαν, καγώ υπελείφθην μόνος, και ζητούσι την ψυχήν μου.»
«Δεν απέρριψε ο Θεός τον λαόν του, τον οποίον προεγνώρισε. Δεν ξέρετε τι λέγει η γραφή δια τον Ηλίαν, πως αποτείνεται εις τον Θεόν κατά του Ισραηλιτικού λαού: Κύριε, τους προφήτας σου εφόνευσαν και τα θυσιαστήρια σου κατέσκαψαν και έμεινα μόνος εγώ και ζητούν την ζωήν μου;»
«Τον λαόν αυτού ον προέγνω»: Από όλους τους λαούς της γης ένας μόνον είχε προβλεφθεί και εκλεγεί, με μια πράξη θείας πρόγνωσης και αγάπης, σαν ο λαός του οποίου η ιστορία θα ταυτιζόταν με την υλοποίηση της σωτηρίας. Σε όλους τους άλλους η σωτηρία είναι υπόθεση ατόμων, και μόνον εδώ η ιδέα της σωτηρίας είναι συνδεδεμένη με το ίδιο το Έθνος. Όχι βέβαια ότι η ελευθερία των ατόμων είναι στο ελάχιστο περιορισμένη από αυτόν τον συλλογικό προορισμό.
Οι σύγχρονοι με τον Ιησού Ισραηλίτες μπορεί να Τον απέρριψαν. Μια απροσδιόριστη σειρά γενεών μπορεί για αιώνες να διαιωνίζουν αυτό το γεγονός της εθνικής απιστίας. Ο Θεός όμως δεν είναι κάτω από περιορισμούς. Ο χρόνος μπορεί να επεκταθή όσο Αυτός θέλει. Θα προσθέση, εάν χρειασθή, αιώνες και αιώνες, έως ότου θα έλθη στο τέλος η γενιά εκείνη που θα είναι διατεθειμένη ν” ανοίξη τα μάτια της, και να υποδεχθή, στην ελευθερία της, τον Μεσσία της. Ο Θεός προείδε αυτό το Έθνος ότι θα πιστέψη και θα σωθή, και αργά ή γρήγορα θα γίνουν και τα δύο.
«Ή ουκ οίδατε»: «Ή, εάν ισχυριζόσαστε το αντίθετο, ξεχνάτε…»
«Εν Ηλία»: Στο χωρίο της Γραφής που αναφέρεται στον Ηλία. Η διαμαρτυρία του Ηλία ενάντια στην συμπεριφορά του λαού του αναφέρεται στο Α” Βασιλέων ΙΘ.
«Τα θυσιαστήρια σου»: Σύμφωνα με τον νόμο υπήρχε ένα μόνον νόμιμο θυσιαστήριο, εκείνο του ναού. Αλλά ο νόμος ο ίδιος εξουσίαζε, και πέραν αυτού, την ανέγερση θυσιαστηρίων στα μέρη όπου είχε αποκαλυφθεί ορατά ο Θεός (Έξοδος Κ24), όπως στην Βαιθήλ για παράδειγμα. Επί πλέον, μια και το θυσιαστήριο στον ναό ήταν απαγορευμένο για τις δέκα φυλές, ήταν λογικό οι πιστοί από αυτές τις φυλές να θυσιάζουν κάπου αλλού, έξω από τα Ιεροσόλυμα (Α” Βασιλέων Η29).
Εδάφια 4,5
«Αλλά τι λέγει αυτώ ο χρηματισμός; Κατέλιπον εμαυτώ επτακισχιλίους άνδρας, οίτινες ουκ έκαμψαν γόνυ τη Βαάλ. Ούτως ουν και εν τω νυν καιρώ λείμμα κατ” εκλογήν χάριτος γέγονεν».
«Αλλά τι λέγει η θεία απάντησις: Άφησα δια τον εαυτόν μου επτά χιλιάδες άνδρες, οι οποίοι δεν εγονάτισαν εις τον Βάαλ. Κατά τον ίδιο τρόπο και την σημερινήν εποχήν υπάρχει υπόλοιπον που εδιάλεξε η χάρις του Θεού.»
Είναι αδύνατον να εφαρμόσωμε τις λέξεις, «Κατέλιπον εμαυτώ», στην προσωρινή διαφύλαξη αυτού του εκλεγμένου σώματος των ευσεβών Ισραηλιτών, από ανάμεσα στις κρίσεις που σύντομα επρόκειτο να ξεσπάσουν στον Ισραήλ. Είναι στην πνευματική έννοια, σαν πιστούς προσκυνητές ανάμεσα στην ειδωλολατρεία που βασιλεύει, που ο Θεός τους «κατέλιπε δια τον εαυτόν του». Αυτοί είναι το προζύμι που κρατήθηκε από την πιστότητα Του στο μέσον του διεφθαρμένου Του λαού.
Ο Βάαλ ήταν ο θεός του ηλίου μεταξύ των Φοινίκων.
Το «υπόλοιπον» του εδαφίου 5 είναι προφανώς εκείνο το μικρό κομμάτι του Ιουδαϊκού λαού, που στον Ιησού είχαν αναγνωρίσει τον Μεσσία.
Οι λέξεις «κατ” εκλογήν χάριτος», μπορεί να εφαρμοσθούν στα άτομα, πολλά ή λίγα, που περικλείονται σ” αυτό το υπόλοιπο, που τώρα γίνεται ο πυρήνας της Εκκλησίας. Η λέξη «εκλογή» θα εξηγιόταν σ” αυτή την περίπτωση, όπως στην περίπτωση των εκλεγμένων γενικά, Η29,30, δια του γεγονότος της πρόγνωσης που ο Θεός είχε για την πίστη τους. Αλλά το υπό ερώτηση θέμα μέσα σ” όλο αυτό το κεφάλαιο είναι η τύχη του Ιουδαϊκού λαού γενικά. Είναι λοιπόν σ” αυτούς, στην ολότητα τους, που αναφέρεται η ιδέα της θείας εκλογής, σύγκρινε τα εδάφια 2 και 28. Αυτό που πράγματι έπεται από την εκλογή χάρης που εφαρμόζεται στον όλον Ισραήλ, δεν είναι η σωτηρία αυτών ή αυτών των ατόμων, αλλά η συνεχής ύπαρξη ενός πιστού υπολοίπου σ” όλες τις περιόδους της ιστορίας τους, ακόμη και στις πλέον καταστροφικές κρίσεις απιστίας, όπως στον καιρό της διακονίας του Ηλία, ή του ερχομού του Ιησού Χριστού. Η ιδέα που περιέχεται στις λέξεις «Κατ” εκλογήν χάριτος» είναι λοιπόν η εξής: Δυνάμει της εκλογής του Ισραήλ σαν του λαού-σωτηρίας, ο Θεός δεν τους έχει αφήσει στις μέρες μας χωρίς ένα πιστό υπόλοιπο, όπως είχε κάνει και στο βασίλειο των δέκα φυλών, όταν είχαν πέσει σε μια πιο χειρότερη ειδωλολατρεία.
Εδάφιο 6
«Ει δε χάριτι, ουκέτι εξ έργων. Επεί η χάρις ουκέτι γίνεται χάρις. Ει δε εξ έργων, ουκέτι εστί χάρις. Επεί το έργον ουκ έτι εστίν έργον.»
«Αλλ” εάν αυτό έγινε κατά χάριν, τότε δεν βασίζεται εις έργα, διότι αλλοιώς η χάρις θα έπαυε να είναι χάρις.»
Ο Απόστολος επιθυμεί να εκφράση την ιδέα ότι, εάν ο Ισραήλ κατέχει αυτό το προνόμιο του να διατηρήται πάντα από ανάμεσα του ένα πιστό υπόλοιπο, δεν είναι από κάποια ειδική αξία που έχουν αποκτήσει ενώπιον του Θεού με τα έργα τους. Είναι καθαρά ένα θέμα χάρης εκ μέρους Αυτού που τους έχει διαλέξει. Την στιγμή που θα εισήγετο σ” αυτή την οικονομία μια περίπτωση ανταμοιβής για κάποιο έργο, ή για κάποια αξία, είτε για λίγο είτε για πολύ, θα απομακρυνόταν από την χάρη ο χαρακτήρας της της ελευθερίας. Δεν θα ήταν πλέον αυτό που είναι.
Γιατί άραγε να προσθέτη αυτή την ιδέα εδώ; Την προσθέτει διότι είναι μόνον τόσο όσο η διατήρηση του πιστού υπολοίπου είναι ένα θέμα χάρης, που η απόρριψη της μάζας (για την οποία ο Παύλος πρόκειται να μιλήση, εδάφια 7-9) δεν είναι μια αδικία. Εάν η βάση της εκλογής του Ισραήλ, σαν λαού για την υπόθεση της σωτηρίας, προέκυπτε, έστω και κατ” ελάχιστον, από κάποια δική τους αξία, ή από κάποια έργα δικά τους, ακόμη και εκείνη η επί μέρους απόρριψη, για την οποία μιλά ο Απόστολος, θα ήταν αδύνατη.
«Ουκέτι γίνεται χάρις»: Η χάρη σταματά να δείχνει τον εαυτόν της, να δείχνει αυτό που είναι. Σταματά να γίνεται στην πραγματοποίηση της ό,τι είναι στην ουσία της.
H τελευταία πρόταση του εδαφίου («Επεί το έργον ουκ έτι εστίν έργον») δεν αναφέρεται σε πολλούς κώδικες, και δεν πρέπει να είναι αυθεντική.
Εδώ ας κάνουμε έναν συσχετισμό μεταξύ αυτού του χωρίου, εδάφια 1-5, και του Θ6-13. Το τελευταίο αναφέρεται στο σαρκικό κομμάτι του Έθνους, και αποδεικνύει το δικαίωμα που έχει ο Θεός να τους απορρίψει (όπως τον Ισμαήλ και τον Ησαύ). Το χωρίο που μελετάμε αναφέρεται στο πιστό κομμάτι, και αναγνωρίζει το γεγονός ότι ο Θεός διετήρησε έναν αριθμό εκλεγμένων στον Ισραήλ. Αυτή είναι η πλήρης αλήθεια πάνω σ” αυτό το θέμα.
Να διευκρινίσωμε επίσης ότι η χάρη πάνω σ” αυτούς τους εκλεγμένους υπονοεί πίστη από μέρους τους. Και αν η μάζα του Έθνους απορρίπτεται, αυτή η απόρριψη προκύπτει μόνον από την θεληματική και επίμονη τους αντίσταση στις προσκλήσεις της χάρης.
Ο Απόστολος έθεσε την ερώτηση εάν η παρούσα σχέση μεταξύ του Θεού και του Ισραήλ είναι εκείνη ενός οριστικού διαζυγίου. Και άρχισε απαντόντας: Όχι, με την έννοια ότι ένα κομμάτι τουλάχιστον του Ισραήλ έχει επιτύχει την χάρη, και σχηματίζει από τούδε τον πυρήνα της Εκκλησίας. Αλλά, προσθέτει, το μεγαλύτερο κομμάτι του λαού έχει κτυπηθεί με σκλήρυνση. Αυτό είναι που εκθέτει στα εδάφια 7-10, δείχνοντας ότι αυτό το βαρύ μέτρο είναι σε συμφωνία με τα προηγούμενα της θεοκρατικής ιστορίας, και με τις δηλώσεις της Γραφής.
Εδάφια 7,8
«Τι ουν; Ό επιζητεί Ισραήλ, τούτο ουκ επέτυχεν, η δε εκλογή επέτυχεν. Οι δε λοιποί επωρώθησαν, καθώς γέγραπται, Έδωκεν αυτοίς ο Θεός πνεύμα κατανύξεως, οφθαλμούς του μη βλέπειν και ώτα του μη ακούειν, έως της σήμερον ημέρας»
«Ποιό λοιπόν είναι το συμπερασμα; Εκείνο που ζητούσε ο Ισραηλιτικός λαός δεν το επέτυχε, ενώ οι εκλεγέντες το επέτυχαν. Οι λοιποί επωρώθησαν, καθώς είναι γραμμένον: Ο Θεός τους έδωσε πνεύμα ναρκώσεως, μάτια να μην βλέπουν και αυτιά να μην ακούουν μέχρι της σημερινής ημέρας.»
Με την ερώτηση, «Τι ουν;», ο Παύλος εννοεί: «Εάν ο Ισραήλ δεν έχει πράγματι απορριφθεί, τι τότε; Τι έχει συμβεί;» Καθώς έχει αποσαφηνίσει αυτή την ερώτηση στο κεφάλαιο 10, περιορίζεται να συνοψίση όλα που έχει εξηγήσει πιο πάνω, αναφορικά με την ανόητη συμπεριφορά του Ισραήλ. Το αντικείμενο της αναζήτησης τους, την δικαίωση που πρέπει να παρθεί από τον Θεό, αυτοί προσπάθησαν να την φτάσουν μέσω των ανθρωπίνων έργων. Αυτό τους έκανε να μην έχουν φθάσει στο τέρμα στο οποίο οι εκλεγμένοι έχουν φθάσει, χωρίς προβλήματα, δια πίστεως.
«Πώρωσις»: Είναι να χάση ένα όργανο την φυσική του ευαισθησία. Στην ηθική περιοχή, είναι να απομακρύνης από την καρδιά την ικανότητα να αγγίζεται από ότι είναι καλό ή θείο, και από τον νου την ικανότητα να διακρίνη μεταξύ του αληθινού και του εσφαλμένου, του καλού και του κακού. Η συνέχεια θα δείξη πως ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι δυνατόν ν” αποδοθή σε θεία ενέργεια.
Εδάφιο 8
«Καθώς γέγραπται, Έδωκεν αυτοίς ο Θεός πνεύμα κατανύξεως, οφθαλμούς του μη βλέπειν και ώτα του μη ακούειν, έως της σήμερον ημέρας»
Η Αγία Γραφή είχε ήδη, είτε δώσει μαρτυρία για ενέργεια του Θεού προς αυτήν την κατεύθυνση σε ορισμένες περιπτώσεις, ή την είχε προαναγγείλει αναφορικά με τους Ιουδαίους. Για παράδειγμα, ο Μωυσής είπε στον λαό μετά από την έξοδο τους από την Αίγυπτο, Δευτερονόμιο Κθ4: «Ο Κύριος δεν έδωσε εις σας καρδίαν δια να καταλαμβάνητε, και οφθαλμούς δια να βλέπητε, και ώτα δια να ακούητε, μέχρι της ημέρας ταύτης». Και όμως (εδάφιο 2), «Είχαν δει όλα που ο Κύριος έκανε εμπρός στα μάτια τους». Όλα τα θαυμάσια που έγιναν στην έρημο τα είχαν δει, χωρίς να τα δουν. Είχαν ακούσει τις καθημερινές προειδοποιήσεις του Μωυσή χωρίς να τις ακούνε, διότι ήσαν κάτω από το πνεύμα της αναισθησίας. Και αυτή η κρίση που είχε πέσει επάνω τους κατά τα σαράντα χρόνια της απόρριψης τους στην έρημο, συνέχιζε ακόμα κατά τον χρόνο που ο Μωυσής τους μιλούσε στα υψίπεδα του Μωάβ, όταν ετοιμαζόταν να εισέλθουν στην Χαναάν: «Έως αυτή την ημέρα».
Αναφέροντας ο Παύλος τούτα τα λόγια του Μωυσή, τα τροποποιεί ελαφρά με αντίστοιχα λόγια παρμένα από τον Ησαϊα ΚΘ10.
Ο Θεός μπορεί να θέση σε ενέργεια μια δύναμη που παραλύει. Αυτό κάνει όταν επιθυμή να παραδώση για ορισμένον χρόνο έναν άνθρωπο, που επιμένει να Του ανθίσταται, σε τύφλωση, τέτοια που να τιμωρή ο ίδιος τον εαυτόν του, ιδέ το παράδειγμα του Φαραώ (Θ17), και εκείνο του Σαούλ (Α” Σαμουήλ ΙΗ10).
«Πνεύμα κατανύξεως»: Τα έργα του Θεού έχουν δύο όψεις, η μία εξωτερική, το γεγονός, η άλλη εσωτερική, η θεία σκέψη που περιέχεται στο γεγονός. Όταν, τώρα, το μάτι της ψυχής έχει παραλύσει, κάποιος μπορεί να βλέπη αυτά τα έργα, χωρίς να τα βλέπη (χωρίς να καταλαβαίνει την θεία σκέψη που αυτά φανερώνουν), σύγκρινε Ησαϊας ΣΤ10, Ματθαίος ΙΓ14,15, Ιωάννης ΙΒ40 κ.λ.π.
Στην συνέχεια ο Απόστολος προσθέτει μια δεύτερη αναφορά παρμένη από τον Ψαλμό ΞΘ22 και 23.
Εδάφια 9,10
«Και Δαυείδ λέγει, γεννηθήτω η τράπεζα αυτών εις παγίδα και εις θήραν και εις σκάνδαλον και εις ανταπόδομα αυτοίς. Σκοτισθήτωσαν οι οφθαλμοί αυτών του μη βλέπειν, και το νώτον αυτών δια παντός σύγκαμψον.»
«Και ο Δαυίδ λέγει: Η τράπεζα των ας γίνη παγίδα, ενέδρα, αιτία πτώσεως προς ανταπόδοσιν των. Τα μάτια τους ας σκοτεινιάσουν, ώστε να μην βλέπουν. Κύρτωσε την ράχι τους για πάντα.»
Ο Δαυίδ περιγράφει εκείνον τον δίκαιο Ισραηλίτη που υποφέρει για την υπόθεση του Θεού. Οι εχθροί του, προς τους οποίους απευθύνονται οι κατάρες που περιέχονται στα δύο εδάφια που αναφέρει ο Παύλος, είναι όλοι οι εχθροί του δίκαιου ανθρώπου μέσα στην ίδια την θεοκρατία, από τον Σαούλ που εδίωκε τον Δαυίδ, έως τους Ιουδαίους τους εχθρούς του Ιησού και της Εκκλησίας Του.
Η «τράπεζα» κατά τον ψαλμωδό είναι το σύμβολο των υλικών απολαύσεων μέσα στις οποίες ζει ο ασεβής. Η ζωή τους, των αισχρών απολαύσεων, πρόκειται να γίνη εις αυτούς ό,τι είναι οι κάθε είδους παγίδες για τα ζώα.
Εδώ όμως ο Απόστολος εφαρμόζει αυτή την εικόνα κατά μία πνευματική έννοια, διότι η ποινή που έχει υπ” όψιν είναι πνευματικής φύσης, είναι η ηθική σκλήρυνση. Η αιτία μιας τέτοιας κρίσης πρέπει να είναι κάτι χειρότερο από την απλή κοσμική απόλαυση. Είναι, καθώς έχομε δει, η υπερήφανη εμπιστοσύνη του Ισραήλ στα δικά τους έργα. Η «τράπεζα» λοιπόν στο μυαλό του Παύλου, είναι το σύμβολο της αλλαζονικής τους σιγουριάς, που είναι θεμελιωμένη στην πιστότητα τους στο τυπικό της λατρείας. Και η αναφορά μπορεί να είναι στην τράπεζα των άρτων της προθέσεως σαν ένα σύμβολο της Λευιτικής λατρείας γενικά, ή στα θρησκευτικά πανηγύρια. Αυτά τα έργα, τα οποία υπέθεταν ότι θα τους σώσουν, είναι ακριβώς ό,τι τους καταστρέφει.
Ο ψαλμωδός εκφράζει την ιδέα της καταστροφής με δύο μόνον όρους, εκείνον της «παγίδας», και εκείνον του «σκανδάλου». Ο Παύλος προσθέτει έναν τρίτο, την «θήρα», εννοόντας το κάθε μέσον με το οποίον συλαμβάνεται το θήραμα. Αυτός ο τρίτος όρος λαμβάνεται από τον Ψαλμό ΛΕ8 (μετάφραση των Ο”), όπου χρησιμοποιείται σαν όρος παράλληλος προς την «παγίδα». Με αυτή την συγκέντρωση σχεδόν συνωνύμων όρων, ο Παύλος θέλει να εκφράση την ιδέα ότι θα είναι αδύνατον γι” αυτούς να ξεφύγουν, διότι δεν θα υπάρχει είδος παγίδας που δεν θα χρησιμοποιηθεί. Πρώτα η «παγίδα», μετά τα μέσα της «θήρας», μετά η παγίδα που κάνει το θύμα να πέση στον λάκκο («σκάνδαλο»).
Στο εδάφιο 10 ο Παύλος συνεχίζει να εφαρμόζει τις εκφράσεις του ψαλμωδού στην παρούσα κρίση του Ισραήλ (την σκλήρυνση). Η αναφορά είναι στο σκοτείνιασμα του νου που ακολουθεί την αναισθησία της καρδιάς (εδάφιο 9), σ” ένα τέτοιον βαθμό που τα Έθνη, με την φυσική τους διαίσθηση, να καταλαβαίνουν καλλίτερα το Ευαγγέλιο από εκείνους τους Ιουδαίους που έχουν οδηγηθεί και καλλιεργηθεί με την θεία αποκάλυψη.
«Και το νώτον αυτών δια παντός σύγκαμψον»: Πρόκειται για ένα αίτημα. Τούτα τα λόγια αναφέρονται στην κατάσταση του δουλικού φόβου στον οποίον θα κρατηθούν οι Ιουδαίοι για τόσο χρόνο, όσο διαρκέσει αυτή η κρίση της σκλήρυνσης, που τους κρατά έξω από το Ευαγγέλιο. Είναι σκλάβοι στους νόμους τους, στους Ραββίνους τους, και ακόμη στον Θεό τους (Η15).
Εδώ θα πρέπει να προσέξουμε να μη θεωρήσουμε αυτήν την τιμωρία σαν την ποινή τους για την απόρριψη του Μεσσία. Στα μάτια του Αποστόλου, τούτη η απόρριψη δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της κρίσης της σκλήρυνσης που είχε πέσει προηγουμένως επάνω τους. Όπως δείχνει ο Ιωάννης, ΙΒ37 και συνέχεια, οι Ιουδαίοι δεν θα είχαν απορρίψει τον Ιησού, εάν τα μάτια τους δεν είχαν τυφλωθεί, και τα αυτιά τους κουφαθεί. Δεν θα μπορούσε να είναι παρά κάτω από το βάρος μιας από εκείνες τις κρίσεις, που επισκέπτονται τον άνθρωπο μ” ένα πνεύμα νάρκωσης, που αυτός δεν μπορεί να δει την ακτινοβολία της δόξας του Θεού στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, καθώς δηλώνει ο Απόστολος, Β” Κορινθίους Δ4. Σ” αυτό το εδάφιο, την πράξη της τύφλωσης την αποδίδει στον «θεό αυτού του κόσμου», ο οποίος έχει απλώσει ένα κάλυμμα πάνω στο πνεύμα αυτών που εξουσιάζει. Αυτό σημαίνει, καθώς φαίνεται και από το βιβλίο του Ιώβ, ότι είναι ο Θεός που, ή αποδεικνύει κάτι (περίπτωση Ιωβ) ή τιμωρεί αφήνοντας τον Σατανά να ενεργήση. Και αυτό μπορεί να γίνη με το «πνεύμα της νάρκωσης», που αναφέρεται στο εδάφιο 8, όπως και μ” εκείνο το πνεύμα ψεύδους που ο Κύριος έστειλε να παραπλανήση τον Αχάβ, στην όραση του προφήτη Μιχαϊα, Α” Βασιλέων ΚΒ. Όπως και αυτό να είναι πάντως, η απόρριψη του Ιησού από τους Ιουδαίους ήτο το αποτέλεσμα, και όχι η αιτία της σκλήρυνσης τους. Η αιτία – ο Παύλος το έχει πει αρκετά καθαρά, Θ31,32,33 – ήτο η εμμονή στην αυτοδικαίωση τους.
