Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα έχει προχωρήσει τόσο που όχι μόνο μπορεί να προσδιορίσει και να μετρήσει τα επίπεδα ευτυχίας, αλλά υπόσχεται ότι η κατάκτησή της είναι ένας απολύτως εφικτός στόχος. Γιατί όμως η ανθρωπότητα δεν ακολουθεί τις επιστημονικές συμβουλές και επιμένει να δυστυχεί;
Η απορία διαχρονική: Πώς είναι δυνατό άνθρωποι που ζουν μέσα στα πλούτη, τη δόξα και την ομορφιά να νιώθουν δυστυχείς; Από την άλλη, πώς είναι δυνατόν άνθρωποι που είναι ασθενείς, πάμφτωχοι, στερούνται βασικών αγαθών ή και της ίδιας της ελευθερίας τους να δηλώνουν ευτυχισμένοι με τη ζωή τους;
Παρότι οι επιστήμονες προσπαθούν επί αιώνες να ανακαλύψουν τη λύση στο αρχέγονο μυστήριο της ανθρώπινης κατάστασης, δεν έχουν κατορθώσει να δώσουν ομόθυμη απάντηση. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, η έρευνα της ευτυχίας έχει εξειδικευτεί αρκετά και έχει επικεντρωθεί σε τομείς και πεδία που μέχρι πρόσφατα αγνοούσαμε. Πολλοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η ευτυχία είναι εφικτή και προτείνουν μάλιστα συγκεκριμένα βήματα για την κατάκτησή της.
TERRY_RICHARDSON_HOLLYWOOD_THE_HAPPY_ENDING.JPG
Terry Richardson, Terry Richardson's Diary, August 31, 2011, Hollywood The Happy Ending.
Αν πληκτρολογήσεις τη λέξη «happiness» στο Amazon, εμφανίζονται περισσότερα από 237.000 αποτελέσματα. Μόνο στα βιβλία, θα βρείτε 70.000. Δεν είναι όλα τεκμηριωμένα και επιστημονικά, μιας και στην κούρσα αντοχής για την κατάκτηση της ευτυχίας εκτός από τους επιστήμονες τρέχουν και χιλιάδες αυτόκλητοι γκουρού που προτείνουν μαγικές συνταγές. Όλοι αυτοί οι τίτλοι, αλλά και τα DVD, τα CD, τα gadgets και τα αξεσουάρ υπόσχονται να προσφέρουν την ευτυχία απλόχερα και σχετικά οικονομικά: «Μικρός οδηγός για την κατάκτηση της ευτυχίας», «Μεγάλος οδηγός για την κατάκτηση της ευτυχίας», «Όλα τα μυστικά της ευτυχίας», «Γίνετε ευτυχισμένος σε οκτώ εβδομάδες» (για τους βιαστικούς), «Κατακτήστε την ευτυχία με έξι λεπτά τη μέρα» (για τους πολύ βιαστικούς).
Είναι λοιπόν τόσο εύκολη η επίτευξη της πολυπόθητης ευτυχίας, που αρκεί η ανάγνωση ενός βιβλίου; Είναι τόσο βατή η κατάκτηση του πολυπόθητου αυτού συναισθήματος; Και αν ναι, γιατί η πλειοψηφία των ανθρώπων συνεχίζει να ζει μέσα στη δυστυχία; Ή τέλος πάντων, να μην ευτυχεί;
Στο πέρασμα των αιώνων αναρίθμητοι φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, διανοητές, αλλά και βιολόγοι, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι και λοιποί, επιστήμονες και μη, επιχείρησαν να ορίσουν την ευτυχία. Οι ετερόκλητες όμως καταβολές τους καθιστούν σχεδόν αδύνατο τον ενιαίο ορισμό.
είχε θέσει τη βάση των μεταγενέστερων ορισμών περιγράφοντας την ευτυχία ως «απονία και αταραξία της ψυχής», διευκρινίζοντας ότι αναφέρεται στη σταθερή κατάσταση σωματικής και ψυχικής ευεξίας, η οποία συνδυάζεται με τη βεβαιότητα, ή την ελπίδα, ότι η κατάσταση αυτή θα διαρκέσει. Διαχώριζε μάλιστα τα συστατικά στοιχεία της ευτυχίας σε φυσικά και αναγκαία (φίλοι, ελευθερία, σκέψη), φυσικά αλλά όχι αναγκαία (μεγάλο σπίτι, ιδιωτικά λουτρά, συμπόσια, υπηρέτες, ψάρι και κρέας) και ούτε φυσικά, ούτε αναγκαία (εξουσία και φήμη).
Μεταγενέστερα, διατυπώθηκαν χιλιάδες ορισμοί, οι οποίοι, παρά τις αποκλίσεις τους, δεν απέχουν αισθητά από την επικούρεια αντίληψη, περιγράφοντας την ευτυχία ως την απόλυτη και διαρκή ικανοποίηση του ανθρώπου από τη ζωή του. Όσον αφορά τη διάρκεια της ευτυχίας, βέβαια, οι επιστημονικές απόψεις διίστανται –κάποιοι θεωρούν ότι η ευτυχία είναι μια διαρκής κατάσταση και κάποιοι άλλοι ότι η ευτυχία συντίθεται από στιγμές, από θραύσματα που διαταράσσουν τη συνέχεια της καθημερινότητα.
Αρκετές έρευνες συγκλίνουν στη θεωρία της «βασικής ευτυχίας», ότι δηλαδή τα γεγονότα όσο θετικά (η γέννηση ενός παιδιού ή μια επαγγελματική επιτυχία) ή αρνητικά (ο θάνατος ενός συντρόφου ή η απώλεια ενός άκρου) κι αν είναι, δεν αρκούν για να επηρεάσουν το επίπεδο της ευτυχίας στο οποίο ο άνθρωπος επανέρχεται μετά από ένα εύλογο διάστημα.
Η ομιλία του Νταν Γκίλπμερτ αναφέρεται σε αυτό το ζήτημα:
«Τι θα προτιμούσατε;» ρωτάει το κοινό του. «Να κερδίσετε το Λόττο ή να μείνετε παραπληγικοί; Κι όμως δεν κάνατε τη σωστή επιλογή. Έναν χρόνο από τη στιγμή που κέρδισαν το Λόττο ή έχασαν τα πόδια τους
, κάποιοι δηλώνουν εξίσου ευτυχισμένοι».
Οι βασικότεροι άξονες που στοιχειοθετούν την ευτυχία –ή ορθότερα τα θεμέλια πάνω στα οποία θα αναπτυχθεί– δεν απέχουν από τον διαχωρισμό του Επίκουρου. Απλώς επικαιροποιούνται. Πλέον θεωρούμε ως βάσεις της ευτυχίας το καλό εισόδημα, τη σταθερή απασχόληση, την αρμονική οικογενειακή ζωή, την εκπαίδευση και την καλή υγεία. Εν τέλει, οτιδήποτε συνδέεται με την ικανοποίηση της ζωής. Είναι όμως αναρίθμητες οι περιπτώσεις ανθρώπων που δεν αισθάνονται ευτυχισμένοι παρότι πληρούν όλες τις προϋποθέσεις. Εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η σύγχρονη έρευνα που προσπαθεί να εξηγήσει το ανεξήγητο.
| Ένας ανορθολογικός μεν, ιδιαίτερα περιεκτικός δε ορισμός της ευτυχίας δόθηκε από τον Κωστή Παπαγιώργη: «Η απόλυτη ευτυχία; Η ανάσταση της μητέρας μου, έστω και για ένα απόγευμα». |
Πώς μετριέται η ευτυχία;
Ακόμη κι αν οι επιστήμονες κατορθώσουν να συμφωνήσουν στον ποιοτικό ορισμό της ευτυχίας, θα δυσκολευτούν στον ποσοτικό προσδιορισμό της. Οι περισσότεροι ξεπερνούν το θεμελιώδες μεθοδολογικό εμπόδιο καλώντας τους ανθρώπους που μετέχουν στις μελέτες να αξιολογήσουν οι ίδιοι τα επίπεδα της ευτυχίας τους. Ερωτήματα όπως «πόσο ευχαριστημένος είστε με τη ζωή σας σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10;» ή «πόσο ευτυχισμένος νιώθετε σε σχέση με τον περασμένο χρόνο ή πέντε χρόνια πριν;» ίσως να φαντάζουν απλοϊκά. Προς το παρόν όμως δεν έχει βρεθεί αποτελεσματικότερος τρόπος προσδιορισμού της ευτυχίας ενός ανθρώπου από τις απαντήσεις του ίδιου.
Παράλληλα εξελίσσονται τα εργαλεία που επιτρέπουν τη μέτρηση της ευτυχίας. Για παράδειγμα, η κλίμακα PANAS
(Positive and Negative Affect Schedule), το ερωτηματολόγιο ευτυχίας της Οξφόρδης,
η υποκειμενική κλίμακα ευτυχίας SHS
κ.ά.
Έχουν βέβαια εκφραστεί αντιρρήσεις
και δεύτερες σκέψεις από τους ίδιους τους επιστήμονες, ειδικά στις περιπτώσεις που οι δείκτες αξιοποιούνται για τη χάραξη πολιτικής.
Γιατί ναι, η ευτυχία του πληθυσμού καθορίζει και την πολιτική.
Άλλοι χρησιμοποιούν μετρήσιμους παράγοντες που οδηγούν στη διατήρηση ή την στέρησή της. Τονίζουν π.χ. ότι μπορούν να μετρηθούν τα επίπεδα άγχους
και μέσω αυτών (ή δια της ατόπου απαγωγής) να προσδιοριστούν τα επίπεδα ευτυχίας.
Η σύγχρονη έρευνα αξιοποιεί συγκεκριμένους δείκτες άμεσου προσδιορισμού της ευτυχίας:
- Βιολογικοί δείκτες. Αν και η επιτυχία στον προσδιορισμό της ευτυχίας μέσω βιολογικών δεικτών είναι ακόμη αμφιλεγόμενη, οι ερευνητές εξετάζουν δείγματα με στόχο να προσδιορίσουν την επίδραση της νευροχημείαςστην ανθρώπινη ευτυχία. Ακόμη και οι υπερασπιστές της θεωρίας, όμως, αναγνωρίζουν ότι η ευτυχία δεν λειτουργεί σε κλίμακα με τη δυστυχία. Αν για παράδειγμα τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης συνδέονται με την κατάθλιψη, τα υψηλά επίπεδά της δεν σχετίζονται απαραίτητα με την ευτυχία.
- Συμπεριφορικοί δείκτες. Η συχνότητα με την οποία κάποιος χαμογελά, ο τρόπος που γελάει ή ακόμη και που χρησιμοποιεί τα emojisστα social media ή σε μηνύματα σε φίλους.
- Εξωτερικοί δείκτες. Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι η διάθεση, και συνακόλουθα τα επίπεδα ευτυχίας, επηρεάζονται άμεσα από τις καιρικές συνθήκες, τα επίπεδα ηλιοφάνειας,την εποχή, την ημέρα της εβδομάδας ή και τη θέση των πλανητών.
- Έμμεσοι δείκτες. Αρκετοί ερευνητές επιχειρούν να προσδιορίσουν τα επίπεδα ευτυχίας μέσω συγκεκαλυμμένων μεθόδων. Χωρίς να δηλώνουν ευθέως στα άτομα που μελετούν ότι αξιολογούν την ευτυχία τους, επιχειρούν να εκμαιεύσουν μέσω ερωταπαντήσεων σχετικά συμπεράσματα. Αν και ανάλογες τακτικές έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στον προσδιορισμό π.χ. ρατσιστικών συμπεριφορών, στην ευτυχία δεν φαίνεται να είναι απόλυτα επιτυχείς.
- Αναφορές τρίτων. Μελέτες προσδιορίζουν την ευτυχία ενός ατόμου μέσω των απαντήσεων ανθρώπων του στενού τους περιβάλλοντος (π.χ. για να προσδιορίσουν τα επίπεδα ευτυχίας των ανήλικων, ζητούν από τους γονείς ή τους δασκάλους να την αξιολογήσουν).
Η εξίσωση της ευτυχίας
Ο Μο Γκόντατ, Chief Business Officer της Google X, ισχυρίζεται ότι όχι μόνο κατόρθωσε να μετρήσει την ευτυχία, αλλά και ότι ανακάλυψε την εξίσωσή της. Στο βιβλίο Solve for Happy: Engineering Your Way to Joy
μοιράζεται τα συμπεράσματα της δωδεκαετούς έρευνας του. Απόσταγμα αυτής είναι ένας αλγόριθμος, που λειτουργεί ως βάση ενός μοντέλου, το οποίο δυνητικά μπορεί να οδηγήσει τον καθένα σε μια κατάσταση αδιάλειπτης ευτυχίας ανεξάρτητα από τις συνθήκες ζωής του.
Ακούγεται απλοϊκό, ενδεχομένως και παρεξηγήσιμο. Δικαιούται ένας άνθρωπος των επιχειρήσεων να μιλάει για την ευτυχία; Την απάντηση δίνει ο ίδιος στα πρώτα λεπτά της συνομιλίας του στα Talks at Google.
Αν δεν προλαβαίνετε να παρακολουθήσετε ολόκληρη την ομιλία, συνοψίζουμε: ο Γκόντατ δεν κατέληξε στη συγκεκριμένη φόρμουλα βασισμένος μόνο στην επαγγελματική του εμπειρία και τις εκτεταμένες γνώσεις του. Το μοντέλο ευτυχίας που είχε χτίσει σε θεωρητικό επίπεδο ο Αιγυπτιακής καταγωγής entrepreneur δοκιμάστηκε με τον πιο σκληρό τρόπο το 2014, όταν ο ανήλικος γιος του πέθανε εξαιτίας ιατρικού λάθους. Αντί ο θάνατος του παιδιού να τον βυθίσει στη θλίψη, λειτούργησε ως αφορμή για να δουλέψει ο Γκόντατ πιο εντατικά ώστε να ολοκληρώσει το βιβλίο του και να διαδώσει τη φόρμουλα της ευτυχίας. Τελικός στόχος,
«να παραδώσει το μήνυμα ευτυχίας του σε ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους σε όλο τον κόσμο».
Ποια είναι λοιπόν η εξίσωση; Ο Γκόντατ την αναλύει εκτενώς και με απτά παραδείγματα στο βιβλίο, αλλά τη συνοψίζει σχηματικά σε μια πράξη:
Ευτυχία ≥ Η αντίληψή μας για τα γεγονότα της ζωής μας – Οι προσδοκίες μας για το πώς έπρεπε να μας «φερθεί» η ζωή.
Η λέξη-κλειδί, λοιπόν, είναι οι προσδοκίες. Όσο πιο πολλές, πιο δύσκολες και απραγματοποίητες, τόσο πιθανότερο να αισθάνεσαι απογοητευμένος από τη ζωή σου. Αντίστροφα, όσο πιο χαμηλές προσδοκίες έχεις, τόσο πιο εφικτό είναι να αγγίξεις την ευτυχία. Να μη θέτουμε στόχους λοιπόν; Να μην προσδοκούμε να γίνουμε καλύτεροι;
Το αντίθετο. Όπως εξηγεί ο Γκόντατ, το πρόβλημα ξεκινάει όταν οι προσδοκίες μας δεν είναι ρεαλιστικές ή αφορούν στο απώτερο μέλλον, καθώς γεννούν μια διαρκή πηγή άγχους και μεγεθύνουν την αίσθηση του ανικανοποίητου. Οι καθημερινοί όμως στόχοι λειτουργούν θετικά, ενώ οι βραχυχρόνιες προσδοκίες ακόμη κι αν δεν επιτευχθούν, μας κινητοποιούν διαρκώς. Ιδιαίτερη σημασία έχει και ο τρόπος που προσλαμβάνουμε την αποτυχία, ανεξαρτήτως μεγέθους και επίπτωσης.
Πρόσφατη έρευνα συνδέει το σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς (γνωστό και ως Takotsubo) με θετικές και ευχάριστες στιγμές ή περιόδους.
|
Το γονίδιο της ευτυχίας
Αν δεν λειτουργήσει η εξίσωση, μην απελπίζεστε. Πρόσφατα οι βιολόγοι ανακάλυψαν τις θαυματουργές ιδιότητες ενός γονιδίου. Μελέτη του London School of Economics
αναδεικνύει ότι οι άνθρωποι που δηλώνουν πιο ευτυχισμένοι διαθέτουν μια επιμήκη εκδοχή του γονιδίου 5-ΗΤΤLPR.
Όσο πιο επίμηκες το γονίδιο, τόσο πιο ευτυχισμένοι δήλωναν οι συμμετέχοντες στην έρευνα.
Η επιστημονική εξήγηση είναι ότι το μήκος του γονιδίου σχετίζεται άμεσα με την ταχύτητα και την ποσότητα της σεροτονίνης που φτάνει στον εγκέφαλο. Για τις ανάγκες της έρευνας παρακολούθησαν εφήβους επί 13 χρόνια. Οι συμμετέχοντες που διέθεταν δύο επιμήκεις εκδοχές του γονιδίου δήλωναν σταθερά πιο ευτυχισμένοι από όσους διέθεταν περιορισμένης έκτασης γονίδια 5-ΗΤΤLPR.
TERRY_RICHARDSON_B_HAPPY.JPG
Terry Richardson's Diary, B-happy.
Μελέτες συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος είναι πλέον πολύ συχνές. Οι περισσότερες ερευνούν τα αρνητικά συναισθήματα, καθώς οι μοριακές διαδικασίες έχουν συσχετιστεί με ψυχικές ασθένειες όπως η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη, όμως τελευταία αυξάνονται οι μελέτες που εξερευνούν τις βιολογικές διαδικασίες που οδηγούν σε θετικές συναισθηματικές εμπειρίες καθώς, όπως αναφέρει ο επικεφαλής της σχετικής μελέτης
, «τα θετικά συναισθήματα δεν είναι ισοδύναμα με την απουσία αρνητικών συναισθημάτων».
Ο καθηγητής Γουίνγκο και η ομάδα του εστίασαν στην κληρονομικότητα των θετικών συναισθημάτων και εν τέλει της ευτυχίας. Το εντυπωσιακό εύρημά τους είναι η συσχέτιση ενός συγκεκριμένου πολυμορφισμού με τα θετικά συναισθήματα μέσω της ενεργοποίησης του μικρομορίου RNA miR-181a. Αν το εύρημα επιβεβαιωθεί και από άλλες μελέτες θα μπορούμε πλέον να μιλάμε βάσιμα για διαχωρισμό της θετικής από την αρνητική συναισθηματική εμπειρία.
| Η επιστημονική ομάδα του πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ που σχεδίασε αυτό το δωρεάν MOOC απαντά καταφατικά. Το (δωρεάν) μάθημα ξεκινά στις 9 Ιανουαρίου. |
Τον ρόλο των γονιδίων στην –υποκειμενική έστω– αίσθηση της ευτυχίας αναδεικνύουν αρκετές ακόμη μελέτες,
όπως η μελέτη που διεξήχθη σε δείγμα σχεδόν 300.000 ανθρώπων
από το πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Όπως όμως τονίζει ο καθηγητής Ντάνιελ Μπέντζαμιν, η γενετική προδιάθεση είναι ένας μόνο από τους παράγοντες που επηρεάζουν το ψυχολογικό προφίλ ενός ατόμου, καθώς το περιβάλλον είναι εξίσου σημαντικό και αλληλεπιδρά διαρκώς με τα γονίδια.
Οι ευτυχισμένοι λαοί
Ο παγκόσμιος δείκτης που συντάσσει ειδική υπηρεσία του ΟΟΣΑ βάσει συγκεκριμένη μεθοδολογίας κατατάσσει τα κράτη σε μια λίστα
που ανανεώνεται ετησίως.
Φέτος, η Νορβηγία ανέβηκε στην πρώτη θέση αφήνοντας δεύτερη τη Δανία και τρίτη την Ισλανδία. Η Ελλάδα, παρά τη μικρή πρόοδο, βρίσκεται στην 87η θέση. Καταγράφει μάλιστα μια εντυπωσιακή μείωση στα ποσοστά των πολιτών που δηλώνουν ευτυχισμένοι –η τρίτη μεγαλύτερη απόκλιση παγκοσμίως, πίσω μόνο από τη Βενεζουέλα και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όψιμες μελέτες για τα επίπεδα ευτυχίας των προσφύγων και μεταναστών,
τα οποία καταγράφονται ιδιαίτερα χαμηλά μεταξύ όσων διαβιούν στην Ελλάδα. Οι Έλληνες πάντως δηλώνουν ολοένα και λιγότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους από τότε που ξέσπασε η κρίση.
Η οικονομική κρίση είναι η προφανής αιτία αυτής της κάμψης, αλλά δεν αρκεί για να την εξηγήσει. Παρότι η οικονομική κατάσταση είναι θεμελιώδης διάσταση
της ευημερίας (και συνακόλουθα της ευτυχίας),
δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις αποκλίσεις μεταξύ πάμφτωχων και πλούσιων χωρών στους σχετικούς δείκτες.
Ο δείκτης της παγκόσμιας ευτυχίας Happy Planet Index
επιχειρεί να μετρήσει τη βιώσιμη ευημερία σε οικουμενική κλίμακα και να αποτελέσει μια πυξίδα που θα καθοδηγεί τα κράτη στην ευημερία με τις μικρότερες δυνατές συνέπειες για τον πλανήτη. Η αντίφαση που αναδεικνύει ο δείκτης είναι ότι οι πλούσιες δυτικές χώρες, που συχνά θεωρούνται ως πρότυπα επιτυχίας, δεν κατατάσσονται στις υψηλότερες θέσεις της σχετικής λίστας, σε αντίθεση με χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας και του Ειρηνικού.
Στην πρώτη θέση συναντάμε την Κόστα Ρίκα, ενώ ακολουθούν Μεξικό, Κολομβία, Βανουάτου και Βιετνάμ. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 89η θέση μεταξύ 140 κρατών.
Στην τελευταία θέση βρίσκουμε το Τσαντ και στην προτελευταία το Λουξεμβούργο!
Μπορούν ενδεχομένως τα γονίδια να εξηγήσουν γιατί ορισμένοι λαοί δηλώνουν πιο ευτυχισμένοι από άλλους; Μια μελέτη απαντάει καταφατικά
αναδεικνύοντας μια γονιδιακή μετάλλαξη σε βασικό υπεύθυνο για τη διαρκή ευτυχία που νιώθουν οι Δανοί. Και όχι, οι Δανοί του Νότου δεν διαθέτουν τη συγκεκριμένη μετάλλαξη. Ακόμη όμως κι αν τη διέθεταν, πιθανότατα δεν θα θριάμβευαν στους σχετικούς δείκτες. Μια επιστημονική ομάδα με τη συμμετοχή του Νικόλα Χρηστάκη
αποφάνθηκε ότι η λύση βρίσκεται στη συνδυαστική προσέγγιση γονιδίων και οικονομικής ευημερίας.
Τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία
Ο αφορισμός είναι ιδιαιτέρως βολικός, ειδικά για όσους από μας που δεν κολυμπούν στο χρήμα. Κι όμως, οι σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις επιβεβαιώνουν το αντίθετο (και μεταξύ μας, το προφανές): τα λεφτά φέρνουν την ευτυχία. Αρκεί βέβαια να τα αξιοποιείς με τον σωστό τρόπο.
Η δημοφιλής αντίληψη ότι ο καταναλωτισμός απομακρύνει την ευτυχία, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τις σχετικές μελέτες. Αρκετοί ερευνητές επιμένουν ότι η απόκτηση υλικών αγαθών δύναται να φέρει εγγύτερα τον στόχο της ευτυχίας. Ειδικά αν όσα αγοράζουμε συνθέτουν εμπειρίες διαρκείας.
|
υπογραμμίζει ότι αν ξοδεύουμε τα χρήματά μας για να αγοράσουμε χρόνο, τα επίπεδα στρες μειώνονται σημαντικά και συνακόλουθα αυξάνονται τα επίπεδα ευτυχίας. Για τις ανάγκες της έρευνας μελετήθηκαν άνθρωποι από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Δανία και τις Κάτω Χώρες, και τα συμπεράσματα ήταν ταυτόσημα σχεδόν παντού. Όσοι ξοδεύουν χρήματα στις υπηρεσίες εξοικονόμησης χρόνου δηλώνουν περισσότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων μάλιστα, δήλωσε ότι η ευτυχία που νιώθει είναι μεγαλύτερη μετά από μια αγορά εξοικονόμησης χρόνου παρά μετά από μια αγορά υλικού αγαθού.
DIDIER-FAUSTINO.JPG
Didier Faustino, Double Happiness, 2009, Photograph on Baryt paper. [The Museum of Modern Art, New York]
Το πείραμα αποδεικνύει το –ενδεχομένως αυθαίρετο– συμπέρασμα ότι το χρήμα μπορεί να οδηγήσει στην πρόσκαιρη έστω ευτυχία, αρκεί να διοχετευθεί για να προστατεύσει τον άνθρωπο από τις επιζήμιες επιπτώσεις της πίεσης του χρόνου. Άλλωστε, το στρες που συνδέεται με την έλλειψη χρόνου έχει αρκετές αρνητικές συνέπειες: μειωμένη ευεξία, αϋπνία, νευρικότητα, γενικευμένο άγχος, παχυσαρκία, εξαρτήσεις κ.ά. Οι συμμετέχοντες που δαπανούσαν χρήματα κάθε μήνα ώστε να μειώσουν τον χρόνο που σπαταλούν σε καθημερινές δραστηριότητες που τους προκαλούν στρες, όπως οι μετακινήσεις, οι οικιακές εργασίες και τα ψώνια, ήταν εκείνοι που εξέφρασαν τη μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή τους –όσο μεγαλύτερο το ποσό που δαπανούσαν για αγορά υπηρεσιών, τόσο πιο ευτυχισμένοι δήλωναν.
Ο καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο British Columbia, Μαρκ Χόλντερ έχει δημιουργήσει μια σειρά εύληπτων βίντεο για να ερμηνεύσει τη νέα επιστημονική τάση της θετικής ψυχολογίας.
Η επιστήμη της θετικής ψυχολογίας
Επί δεκαετίες οι θεωρητικές και πρακτικές προσπάθειες των ψυχολόγων επικεντρώνονται στις αρνητικές πτυχές και τα προβλήματα της ανθρώπινης ψυχολογίας, και βέβαια στο πώς θα τα διορθώσουν. Ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, σωματική και πνευματική άσκηση, διατροφή, διαλογισμός
και δεκάδες άλλες μέθοδοι και πρακτικές εφαρμόστηκαν για να θεραπεύσουν ορατά και αόρατα προβλήματα. Πλέον όμως, οι επιστήμονες δεν σκύβουν απλώς πάνω από ένα πρόβλημα. Δεν ασχολούνται αποκλειστικά με το τι δεν πάει καλά, αλλά και με το τι πάει καλά, και κυρίως τι μπορεί να πάει καλύτερα βασισμένοι στο αριστοτελικό «Η ευτυχία μας εξαρτάται από μας». Και κάπως έτσι προέκυψε η επιστήμη της θετικής ψυχολογίας.
Αν και η επιστήμη της θετική ψυχολογίας είναι σχετικά νεόκοπη και δέχεται σοβαρές επικρίσεις, οι ακόλουθοί της δηλώνουν βέβαιοι για την αποτελεσματικότητά της. Ο Πολ Ντισάν,
καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Γέιλ, έχει εκπονήσει σε συνεργασία με τον Νταν Τομάσουλο
έναν σύντομο οδηγό για όσους επιθυμούν να κατακτήσουν την ευτυχία. Δεν πρόκειται για κάποια μαγική συνταγή, αλλά για μια σειρά απλών βημάτων και πρακτικών που μπορεί να εφαρμόσει ο καθένας και να δει άμεσα αποτελέσματα:
Οι 7 συνήθειες των ευτυχισμένων ανθρώπων
- ΣχέσειςΣύμφωνα με σειρά μελετών όσοι έχουν έναν ή περισσότερους στενούς φίλουςδηλώνουν περισσότερο ευτυχισμένοι. Όσοι μάλιστα μοιράζονται τα συναισθήματά τους και συμμετέχουν σε κοινές δραστηριότητες με τους φίλους τους, είναι πολύ πιθανότερο να δηλώσουν ευτυχείς, σε σύγκριση με όσους περνούν περισσότερο χρόνο με μέλη της οικογένειάς τους.Πόσο μάλλον σε σύγκριση με όσους περνούν μεγαλύτερο διάστημα μόνοι τους. Τα ευρήματα είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά μεταξύ των πιο ηλικιωμένων.Η μεγαλύτερη μελέτη που έχει γίνει ποτέ για την ανθρώπινη εξέλιξη (η περιβόητη μελέτη του Χάρβαρντπου κράτησε πάνω από 80 χρόνια) αναδεικνύει τις ανθρώπινες σχέσεις σε υπ’ αριθμόν ένα παράγοντα για τη διατήρηση της ευτυχίας, ενώ καταγράφει και τη συμβολή τους στη μακροζωία. Οι ερευνητές μάλιστα θεωρούν ότι οι στενές σχέσεις είναι σημαντικότερες από τα χρήματα και τη δόξα και συμβάλλουν σε έναν ευτυχισμένο βίο περισσότερο από την κοινωνική θέση, το IQ ή ακόμα και τα γονίδια.Ο επικεφαλής της 80ετούς μελέτης του Χάρβαρντ, Ρόμπερτ Γουάλντιγκερ, μοιράζεται τα μυστικά που αποκόμισε από την έρευνα και βοηθά τους πάντες να ζήσουν μια πιο ευτυχισμένη ζωή.
- Πράξεις καλοσύνηςΌσοι εκφράζουν έμπρακτα την καλοσύνη τουςνιώθουν πιο ευτυχισμένοι. Ειδικά όσοι φροντίζουν άλλους εθελοντικάείναι πιο ευτυχισμένα και έχουν λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν κατάθλιψη. Όσοι κάνουν δε συστηματικά δωρεές και βοηθούν οικονομικά όσους έχουν ανάγκηνιώθουν πιο ευτυχισμένοι σε σύγκριση με όσους ξοδεύουν χρήματα για τους εαυτούς τους.
- Άσκηση και σωματική ευεξίαΛέγεται ότι το τζόκινγκείναι πιο αποτελεσματικό από τα αποτελεσματικότερα αντικαταθλιπτικά.Όσο απλουστευτικό κι αν ακούγεται, εκατοντάδες έρευνεςεπιβεβαιώνουν ότι η σωματική άσκηση συνδέεται με το αίσθημα ευτυχίας, τη μείωση του άγχους, τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης της βελτίωσης των νοητικών ικανοτήτων και πολλά ακόμη.Το ίδιο και η σωστή διατροφή. Και όταν λέμε σωστή, εννοούμε ισορροπημένη: λιγότερη ζάχαρη, λιγότερο αλάτικαι λιγότερο αλκοόλ.Λιγότερο κόκκινο κρέας, αλλά όχι και καθόλου κόκκινο κρέας,λιγότερα κορεσμένα λιπαράαλλά περισσότερα Ω3 και Ω6 λιπαρά.Όλα λιγότερα; Όχι δα, οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι οι ευτυχισμένοι καταναλώνουν καθημερινά περισσότερα λαχανικά, φρούτα και όσπρια.
- ΚλίσηΒρείτε την κλίση σας και καλλιεργήστε την. Σε οτιδήποτε κι αν έχετε κλίση. Εφόσον προσπαθείτε με όλες τις δυνάμεις σας να πετύχετε έναν στόχο ή να εκπληρώσετε μια δραστηριότητα, ακόμη κι αν αυτή είναι δύσκολη, το πιθανότερο είναι ότι θα μείνετε ευχαριστημένοι από τη διαδικασία. Ειδικά αν αυτή η δραστηριότητα ισοδυναμεί ή περιλαμβάνει αυτό που αδόκιμα αποκαλούμε χόμπι: π.χ. ένα σπορ, ένα μουσικό όργανο,η κηπουρική,το γράψιμοκαι πολλά ακόμη. Όσο περισσότερο καλλιεργείτε την κλίση σας, τόσο πιο ευτυχισμένοι θα νιώθετε, αρκεί να μην θέτετε υπερβολικούς στόχους.Αν για παράδειγμα κολυμπάτε θα νιώσετε ευτυχισμένοι όταν τερματίσετε το πρώτο το σας χιλιόμετρο, αλλά μάλλον θα απογοητευτείτε αν στοχεύετε σε Oλυμπιακό μετάλλιο.Για να το υπεραπλουστεύσουμε θα δανειστούμε την προσέγγιση του κορυφαίου ψυχολόγου Μιxάλι Τσίκσεντμιxάλι: «Κάνετε αυτό που κάνετε κυρίως επειδή σας αρέσει αυτό».
- ΠνευματικότηταΠολλές μελέτες συνδέουν τις πνευματικές και θρησκευτικές πρακτικές με την ευτυχία. Η αίσθηση (ίσως και η ψευδαίσθηση) της ανακάλυψης του νοήματος της ζωής μέσω της θρησκείας ή αντίστοιχων πνευματικών ενασχολήσεων επιδρά θετικά στην ψυχολογίατων περισσότερων. Εξάλλου, η συμμετοχή σε εκδηλώσεις και πρακτικές αυτού του τύπου βελτιώνει την κοινωνικότητα και τη δημιουργία δεσμών. Ειδικά ο διαλογισμός έχει συνδεθεί άμεσα με την ευημερία, καθώς διαπιστωμένα χαλαρώνει το σώμα,μειώνει τα επίπεδα άγχους και υποστηρίζει τη θετική σκέψη.
- ΠλεονεκτήματαΑνακαλύψτε τα δυνατά σας σημεία και επενδύστε σε αυτά. Οι άνθρωποι που έχουν αναδείξει τα πλεονεκτήματα του χαρακτήρα τους και τα χρησιμοποιούν για σκοπούς υπέρτερους των προσωπικών τους στόχων είναι σαφώς πιο ευτυχισμένοι.Ο Mάρτιν Σέλιγκμαν θεωρεί ότι οι πλέον ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι εκείνοι που έχουν ανακαλύψει τα πλεονεκτήματά και τις αρετές τους και τα αξιοποιούν σε μόνιμη βάση.
- Θετική στάσηΌσο κλισέ κι αν ακούγεται, οι έρευνες αποδεικνύουν ότι οι αισιόδοξοι είναι σταθερά πιο ευτυχείς. Εκτός από τις προφανείς θετικές επιδράσεις επιπτώσεις σε ψυχολογικό επίπεδο, βοηθά και σωματικά βελτιώνοντας το ανοσοποιητικό σύστημαΠαράλληλα, η έκφραση ευγνωμοσύνηςσυνδέεται άμεσα με την ευτυχία αλλά και την αντιμετώπιση των αναπόφευκτων δύσκολων στιγμών.
Ακόμη όμως κι αν τα βήματα δεν λειτουργήσουν στην περίπτωσή σας, να θυμάστε τη ρήση του Ευγένιου Ο’ Νιλ: «Eίναι σπουδαίο παιχνίδι το κυνήγι της ευτυχίας».
