original size
Ο Πυθαγόρας είναι το σημείο αναφοράς όλων των φιλοσόφων, μαθηματικών, επιστημόνων, αλλά και θρησκευτικών αναμορφωτών. Τι ήταν άραγε ο Πυθαγόρας; ένας θεός; (πολλοί τον θεωρούσαν ζωντανή ενσάρκωση του Απόλλωνα), ένας φανατικός ηθικολόγος; (οι οδηγίες του για την ανθρώπινη συμπεριφορά ήταν απίστευτα αυστηρές και κουραστικές), ένας δυνατός μαθηματικός και γεωμέτρης; (θυμηθείτε το Πυθαγόρειο θεώρημα), ο πρώτος μελετητής των μουσικών ήχων και αρμονικών (ήταν ονομαστά στην αρχαιότητα τα πειράματα του με το μονόχορδο), ή ένας σχιζοφρενής που άκουγε σαν μουσική την περιστροφική κίνηση των πλανητών (είναι παροιμιώδης η πίστη του στη λεγόμενη μουσική των ουράνιων σφαιρών). Τι ήταν άραγε αυτός ο άνθρωπος (ήδη υποδηλώνω ότι θα τον μελετήσω ως ανθρώπινη και όχι θεϊκή υπόσταση), που αποτέλεσε και αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα από τα διαρκή σημεία αναφοράς;
Βιογραφικά στοιχεία για τον Πυθαγόρα προέρχονται από τον Ηρόδοτο και τον Ισοκράτη, καθώς και από μεταγενέστερους, τον Διογένη, τον Λαέρτιο και τους νεοπλατωνικούς Πορφύριο και Ιάμβλιχο. Γεννημένος στη Σάμο φεύγει από το νησί του μετά από σύγκρουση με τον τύραννο του νησιού Πολυκράτη. Επισκέπτεται και μένει πολλά χρόνια στην Αίγυπτο, τόπο επίσκεψης κάθε ανθρώπου που αναζητούσε εκείνη την εποχή τη γνώση. Σίγουρα μελέτησε εκεί τη γεωμετρία, την οποία βέβαια στη συνέχεια ανέδειξε από απλό υπολογιστικό εργαλείο σε κλάδο όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο αποδεικτικός λόγος, μετατρέποντας την από τέχνη σε επιστήμη. Άλλος τομέας που άκμαζε εκεί και είναι βέβαιο ότι παρακίνησε το ενδιαφέρον του είναι η ιατρική και φαρμακευτική τέχνη, η οποία εφαρμοζόταν με τεράστια επιτυχία στις τεχνικές της μουμιοποίησης. Επίσης είναι αδύνατο να μην επηρεάστηκε από τη βασική πίστη των Αιγυπτίων στην επιβίωση της ψυχής μετά το θάνατο και τους κύκλους των συνεχόμενων ενσαρκώσεων. Ο ίδιος άλλωστε μιλά για τις προηγούμενες ενσαρκώσεις του, μια από τις οποίες μάλιστα κατονομάζει, λέγοντας ότι ήταν ο Εύφορβος κατά τον Τρωικό Πόλεμο. Επίσης αναγνωρίζει σε ζωικές ή ανθρώπινες μορφές, φίλους και συντρόφους από το παρελθόν, όπως τη στιγμή που άκουσε τους γρυλισμούς ενός σκύλου που βασάνιζαν και τους ζήτησε να σταματήσουν να τον χτυπούν, αυτόν που δεν ήταν άλλος από ένα παλιό του αγαπημένο. Το μέρος που διάλεξε τελικά για τη σχολή του ήταν ο Κρότωνας στην Κάτω Ιταλία, τη λεγόμενη Μεγάλη Ελλάδα, όπου ιδρύεται η πρώτη παγκοσμίως σχολή για την αναζήτηση της αλήθειας, μια σχολή που είχε μέλη και άντρες και γυναίκες και ήταν συγκροτημένη σε 2 κύκλους, τον κύκλο των μαθηματικών (επιλεγμένοι μαθητές πλήρως αφιερωμένοι στη μελέτη των επιστημών και κυρίως των μαθηματικών, που έδιναν όρκο εχεμύθειας) και τον κύκλο των ακουσματικών (ανοιχτό στο πλατύ κοινό, όπου η γνώση παρεχόταν σε εκλαϊκευμένη μορφή).
Η καρδιά της φιλοσοφίας του δίνεται συνοπτικά από τον Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον οποίο οι Πυθαγόρειοι υποστήριζαν ότι οι αριθμοί είναι οι αρχές όλων των πραγμάτων, και όχι τα φυσικά στοιχεία του νερού, του αέρα και της φωτιάς που είχαν προταθεί από τους Ίωνες φιλόσοφους. Αυτή η άποψη αποτελεί σταθμό για την ανθρώπινη σκέψη, καθώς αυτός με τους αριθμούς και ο Αναξίμανδρος με το άπειρο είναι οι πρώτοι που μετατοπίζουν την αρχή των πραγμάτων από το αισθητό στο νοερό. Οι αριθμοί ως αρχές που συγκροτούν τον κόσμο είναι μια αλήθεια η οποία αναβίωσε κατά την Αναγέννηση και την Επιστημονική Επανάσταση, και αποτελεί μέχρι και σήμερα τη βάση της σύγχρονης επιστήμης, καθώς η αναπαράσταση των φυσικών νόμων θεμελιώνεται στα αριθμητικά και τα γεωμετρικά μεγέθη, τη μαθηματική ανάλυση, τον διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό.
Πώς έφτασε όμως μέχρι σήμερα και κάτω από ποιο μανδύα αυτή η αρχέγονη φιλοσοφική θεωρία των αριθμών; Τα μόνα λόγια που θεωρούνται ως άμεσα ειπωμένα από τον Πυθαγόρα είναι μια σειρά από γνωμικά που συγκέντρωσε ένας πυθαγόρειος του +2ου ή +3ου αιώνα υπό τον τίτλο ‘Χρυσά έπη’ και τα οποία έχουν βρεθεί μαζί με τα σχόλια κάποιου Αλεξανδρινού Νεοπλατωνικού του +5ου αιώνα, του Ιεροκλή. Στη συλλογή αυτή υπάρχει η πρώτη αναφορά στους αριθμούς και συγκεκριμένα στον αριθμό τέσσερα (την λεγόμενη τετρακτύ), τον οποίο περιβάλλει με ένα πέπλο πρωταρχικής ιερότητας: «Προτού κοιμηθείς κάθε βράδυ μη λησμονήσεις την τριπλή εξέταση, τι κακό έπραξα; τι καλό έπραξα; τι έπρεπε να πράξω και δεν το έπραξα; αυτή η πρακτική θα σε οδηγήσει στη θεία αρετή, σύμφωνα με εκείνον που παρέδωσε στη ψυχή μας την ιερή τετρακτύ, την πηγή της αέναης φύσης». Αυτή είναι η πρώτη αναφορά σε ένα αριθμό που επέχει τη θέση ενός μυστηριακού κλειδιού για την ανθρώπινη εξέλιξη. Μετά την εγκληματική πυρκαγιά μιας αντίπαλης πολιτικά μερίδας στο συγκρότημα κατοικιών της σχολής στον Κρότωνα, ένας από τους επιζώντες συντρόφους του Πυθαγόρα, ο Φιλόλαος, καταφεύγει στη Θήβα όπου δημιουργεί ένα κύκλο διανοητών, μεταξύ των οποίων είναι και ο Σιμμίας και ο Κέβης. Οι δυο τελευταίοι είναι οι βασικοί συνομιλητές του Σωκράτη στον Πλατωνικό διάλογο ‘Φαίδωνα’, όπου εκείνος μια μέρα πριν το θάνατο του εκθέτει τις αποδείξεις για την αθανασία της ψυχής. Το ότι οι δυο βασικοί συνομιλητές του Σωκράτη σε αυτόν τον σημαντικότατο διάλογο είναι Πυθαγόρειοι αποτελεί και το ισχυρότερο στίγμα εκ μέρους του Πλάτωνα για την ρίζα των φιλοσοφικών του θέσεων. Άλλωστε το μοναδικό κοσμολογικό έργο του Πλάτωνα είναι ένας μονόλογος ενός Πυθαγόρειου, του Τίμαιου, αλλά και ο τελευταίος του διάλογος, ο Φίληβος, θεμελιώνεται πάνω στη βασική πυθαγορική αντίθεση του απείρου και του πέρατος.
Δίκαια πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να γνωρίσεις και να εμβαθύνεις στη Πυθαγόρεια φιλοσοφία από τη μελέτη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Πράγματι οι αριθμοί ως ρίζες και αρχές των πάντων γίνονται στον Σωκράτη / Πλάτωνα είδη ή ιδέες που αποτελούν τις υπερβατικές αιτίες και υποδείγματα - πρότυπα των αισθητών πραγμάτων με υπέρτατη ιδέα την ιδέα του ενός η οποία συμπίπτει με την ιδέα του αγαθού. Αυτή η ταυτόσημη αντίληψη νοητικών ιδεών και ηθικών αρχών είναι η συνέχεια της Πυθαγορικής αντίληψης ότι οι αριθμοί δεν είναι απλά υπολογιστικά εργαλεία αλλά η βαθύτερη ουσία των όντων και συνεπώς η γνωριμία με τις ιδέες / αριθμούς οδηγεί στη γνώση του εαυτού μας και την επίτευξη της ευδαιμονίας. Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης στα Μεταφυσικά (1081ab) δίνει μια λεπτομερή ανάλυση των αριθμών – κυρίως της μονάδας και της δυάδας – και ταυτίζει πλήρως τις πλατωνικές ιδέες και τους πυθαγόρειους αριθμούς. Στους αιώνες που ακολουθούν οι νεοπυθαγόρειοι, με σημαντικότερο τον Νικόμαχο τον Γερασηνό, ασχολούνται περαιτέρω με τη φύση των αριθμών και οι νεοπλατωνικοί, με σημαντικότερους τον Πλωτίνο και τον Πρόκλο, εξηγούν πολλά σημεία των Πλατωνικών διαλόγων με τη βοήθεια της Πυθαγορικής αριθμολογίας.
Οι αιώνες διαδέχονται ο ένας τον άλλον και το σκοτάδι της χριστιανικής λαίλαπας απλώνεται και φαίνεται προς στιγμήν ότι θα καλύψει για πάντα το βαθύτερο μέχρι τότε επίτευγμα της ανθρώπινης σοφίας, το σύστημα των προτύπων ιδεών / αριθμών. Κι όμως η αλυσίδα της αλήθειας δεν διαρρηγνύεται και σχεδόν δυο χιλιετηρίδες μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, ο Γαλιλαίος διαμηνύει ότι «η γλώσσα του σύμπαντος είναι τα μαθηματικά, και τα γράμματά της είναι τρίγωνα, κύκλοι και άλλα γεωμετρικά σχήματα, χωρίς τα οποία είναι αδύνατο να κατανοηθεί το παραμικρό» και ο Kepler ανακαλύπτει τις ακτίνες των τροχιών των 6 βασικών πλανητών βασιζόμενος απόλυτα στη γεωμετρική μορφή των 5 πλατωνικών κανονικών στερεών.
