Συμβαίνει σε όλους και ειδικά σε περιόδους υψηλής πίεσης ή φόρτου εργασίας: όταν πλέον έχουμε ήδη βρεθεί στο κρεβάτι για ύπνο, σ’ αυτό το περίεργο μεσοδιάστημα μεταξύ ξύπνιου και ύπνου, να αισθανόμαστε ένα ξαφνικό τίναγμα στα χέρια ή στα πόδια. Ή ακόμη χειρότερα -από την άποψη ότι είναι κάπως τρομακτικό- να νιώθουμε ότι πέφτουμε ή ότι μόλις σκοντάψαμε πάνω σε κάτι.
Η αίσθηση απορρυθμίζει τον ήδη μισοκοιμισμένο εγκέφαλο, καθώς από τη βεβαιότητα ότι βρισκόμαστε ξαπλωμένοι στο κρεβάτι, ξαφνικά πρέπει να διαχειριστούμε την αίσθηση ότι είμαστε όρθιοι και μάλλον εκτεθειμένοι. Γιατί μας συμβαίνει αυτό; Σύμφωνα με τους επιστήμονες κατά τη διάρκεια της υπναγωγίας -αυτός είναι ο επιστημονικός όρος για να περιγραφεί η ενδιάμεση φάση ανάμεσα στο να είναι κάποιος ξύπνιος, ενώ σταδιακά αποκοιμιέται- οι απότομες αυτές συσπάσεις των μυών τις περισσότερες φορές είναι απολύτως φυσιολογικές.
Πρόκειται για τους λεγόμενους υπνικούς σπασμούς, ένα είδος μυοκλονίας, δηλαδή ξαφνικών και ακούσιων κινήσεων των μυών, που έχουν -κατά τη διάρκεια της υπναγωγίας- να εξυπηρετήσουν δύο διαφορετικά συστήματα του εγκεφάλου. Για την ακρίβεια, όταν το ανθρώπινο σώμα ετοιμάζεται για ύπνο, στον εγκέφαλο βρίσκονται σε… αντιπαλότητα δύο συστήματα: το ενεργοποιητικό του δικτυωτού σχηματισμού, γνωστό και ως Reticular Activation System, (RAS) είναι ένα από αυτά. Πρόκειται για το δίκτυο κυττάρων που βρίσκεται κάτω από τον φλοιό του εγκεφάλου και πρακτικά είναι αυτό που μας κρατά ξύπνιους.
Ο προοπτικός πυρήνας, πάλι, είναι το δίκτυο εγκεφαλικών κυττάρων που ελέγχει τον ύπνο. Καθώς αυτά τα δύο συστήματα βρίσκονται σε απολύτως αντίθετες λειτουργίες -το ένα προσπαθώντας να διατηρήσει τον έλεγχο του σώματος μας και το άλλο προσπαθώντας να μας κοιμίσει- εμείς αντιδρούμε μέσω των συγκεκριμένων εκούσιων κινήσεων.
Για την ακρίβεια, όταν μας παίρνει ο ύπνος, σημειώνεται πτώση της σεροτονίνης, προκειμένου το σώμα να κρατήσει τους μύες σε ακινησία. Αν αυτή η μείωση καθυστερήσει -λόγω της περιγραφόμενης πάλης των δύο συστημάτων του εγκεφάλου- εκδηλώνονται αυτοί οι σπασμοί, ακόμη κι αν έχουμε ήδη αποκοιμηθεί ή τουλάχιστον έτσι νομίζουμε.
Σε έρευνες και σχετικά πειράματα με εθελοντές σε Κέντρα Ύπνου ανά τον κόσμο, υπάρχουν μαρτυρίες και για σπασμούς στα μάτια ή στην περιοχή γύρω από αυτά. Η επιστημονική εξήγηση ορίζει ότι η σεροτονίνη δεν μπορεί να ελέγξει τους μικρότερους μύες του σώματος και γι’ αυτό νιώθουμε αυτό το έντονο «τικ» στα μάτια, ενώ προσπαθούμε να κοιμηθούμε.
Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες, μεταξύ των οποίων και οι εξής: ότι ειδικά σε περιόδους κόπωσης, τα επίπεδα σεροτονίνης πέφτουν πολύ γρήγορα και ο οργανισμός αντιλαμβάνεται αυτήν την πτώση ως σοκ, οπότε αντιδρά με σπασμούς, προκειμένου να αποφευχθούν άλλες δυσλειτουργίες.
Η θεωρία δεν έχει επαληθευτεί. Μία άλλη, κάπως γοητευτική για την καταγωγή μας, υποστηρίζει ότι αυτού του είδους οι σπασμοί αποτελούν κατάλοιπο της εξελικτικής μας πορείας: όταν οι μακρινοί πρόγονοι μας κατοικούσαν -και κοιμούνταν- στα δέντρα, αυτού του είδους τα τινάγματα, ήταν μικρές ενστικτώδεις προειδοποιήσεις για να μην πέσουν από εκεί.
Πέρα από τις εικασίες, η επιστήμη επιμένει ότι οι υπνικοί σπασμοί δεν προειδοποιούν για κάποια σοβαρή διαταραχή, όσο σημειώνονται σποραδικά και σε περιόδους μεγάλης κούρασης και έντονου άγχους.
Στην περίπτωση που τα συμπτώματα επιμένουν, συνίσταται επίσκεψη σε ειδικούς, προκειμένου να διερευνηθούν τα αίτια που τα συμπτώματα επιμένουν. Σε γενικές γραμμές, οι υπναγωγικοί σπασμοί δεν εμπνέουν ανησυχία, σημειώνονται συχνότερα σε ανθρώπους παιδικής ή νεαρής ηλικίας και τις περισσότερες φορές απλώς δεν τους αντιλαμβανόμαστε, γιατί βρισκόμαστε ήδη σε κατάσταση ύπνου…
