Πώς να χακάρεις ένα μυαλό
Αν περάσεις κάτω από μια ανοιχτή σκάλα, κάτι κακό θα σου συμβεί.
Το ίδιο και αν δεις μαύρη γάτα το πρωί, αν σπάσεις ένα καθρέφτη, αν ανοίξεις μαύρη ομπρέλα μέσα στο σπίτι ή αν δεν «χτυπήσεις ξύλο» σε περίπτωση που ακούσεις για κάποια ασθένεια, θάνατο ή άλλη συμφορά.
Οι πιο λογικοί από εσάς μπορεί να χαμογελάσουν διαβάζοντας τα παραπάνω, αυτό όμως δεν μειώνει τη μεταδοτικότητά τους. Βλέπεις οι προλήψεις δεν είναι τίποτα παραπάνω από φοβικά μνημίδια που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, και άρα είναι πολύ ισχυρά ακόμα και στο «πολιτισμένο» σήμερα.
Όσο κι αν προσπαθήσεις να αναλύσεις ή να εκλογικεύσεις μια τέτοια κατάσταση σε έναν προληπτικό, δεν θα καταφέρεις και πολλά, παρόλα τα επιχειρήματά σου. «Στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα», αφού οι προλήψεις δεν βασίζονται ούτε στην αλήθεια τους, ούτε στην πρακτικότητά τους στη ζωή μας. Είναι εδώ (και θα είναι) γιατί βασίζονται σε επιτυχημένα μνημίδια, δοκιμασμένα στις κακουχίες του χρόνου, και επιβίωσαν. Ο Φόβος είναι πιο δυνατός από την λογική επιχειρηματολογία, τουλάχιστον σε πρώτη φάση.
Κατά τα άλλα, υπάρχουν αρκετοί που αναρωτιούνται γιατί δεν υπάρχουν «καλές» ειδήσεις. Γιατί τα δελτία ειδήσεων είναι γεμάτα συμφορές και δυστυχία, και γιατί τα ειδησεογραφικά site κινούνται από τη μίζερη όψη των χειρότερων ειδήσεων μέχρι την φοβική μπουρδολογία.
Η απάντηση είναι απλούστατη. Καμιά «καλή» είδηση δεν μπορεί να ανταγωνιστεί σε μεταδοτικότητα μια συμφορά ή έναν τρομαχτικό αστικό μύθο γεμάτο γαργαλιστικά φοβικά μνημίδια. Είναι ο ίδιος μηχανισμός που χρησιμοποιούν διάφορες «περίεργες» ειδήσεις που ξεπετάγονται από το πουθενά, τα hoaxes (δικτυακές απάτες) και τα click-baits («ψάρεμα» κλικ). Ανυπόστατες βλακείες που όμως κλικάρεις, γιατί σου πατούν το κουμπί του Φόβου.
Αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος. Οι προλήψεις και οι δυσάρεστες ειδήσεις, οι μύθοι και οι θρύλοι, πολλές προφορικές παραδόσεις, πιο πρόσφατα τα παραπάνω hoaxes και click-baits, καθώς και διάφορες άλλες μπούρδες που καταλαμβάνουν το δίκτυο εν μία νυκτί, είναι πακτωμένα με πρωταρχικά και δευτερογενή μνημίδια, καθώς και με το μνημίδιο χαμηλό ρίσκο, υψηλή ανταμοιβή.
Το εν λόγω (επιτυχημένο) μνημίδιο είναι μαζί μας γιατί, όπως εύκολα μπορείς να καταλάβεις, βοήθησε πολύ τους πρώτους ανθρώπους να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Όσοι το είχαν μπορούσαν να διακρίνουν πολύ πιο εύκολα μια ευκαιρία, π.χ. για ζευγάρωμα, φαγητό, στέγη ή οτιδήποτε άλλο, ειδικά όταν αυτή είχε χαμηλό ρίσκο για την ζωή τους ή τα κεκτημένα τους. Προφανώς, αυτοί οι άνθρωποι είχαν εξελικτικό πλεονέκτημα έναντι εκείνων που ρίσκαραν απερίσκεπτα για μικρότερες ανταμοιβές, και είναι αυτοί που τελικά επιβίωσαν.
Το μνημίδιο χαμηλό ρίσκο, υψηλή ανταμοιβή όχι μόνο είναι μαζί μας σήμερα, αλλά είναι και πολύ δημοφιλές. Αυτό μπορείς να το διαπιστώσεις από όλα τα τυχερά παιχνίδια (που είναι κυριολεκτικά βασισμένα επάνω του), αλλά και από τις διαφημίσεις, το telemarketing, τις εκπτώσεις, τις διάφορες «προσφορές», κλπ.
Επανέρχομαι. Υπάρχει κάτι που διαχωρίζει τους αστικούς μύθους, τις προλήψεις και τους θρύλους από τα hoaxes και click-baits. Από τους αστικούς μύθους επιβίωσαν αυτοί που είχαν τον σωστό συνδυασμό πρωταρχικών, δευτερογενών και φοβικών μνημιδίων. Όμως τα click-baits και τα hoaxes είναι φτιαγμένα για να είναι μεταδοτικά. Είναι σχεδιασμένα για αυτό και για αυτό είναι τόσο δυνατά, συνεχίζουν να υπάρχουν και είναι πολύ δύσκολο να μην τους δώσεις (τουλάχιστον) σημασία.
Φτάνει τόσο η θεωρία, ας δούμε μερικά πρακτικά παραδείγματα. Σου βάζω τα αντίστοιχα μνημίδια σε αγκύλες για να καταλάβεις τι γίνεται και το πώς προσπαθούν να σε τραβήξουν από τη μύτη.
Ιστορία 1η (click-bait):
Ο μικρός Χ έχει την Ψ ανίατη ασθένεια [κρίση] και σαν τελευταία επιθυμία θέλει να κάνει το Ζ πράγμα [αποστολή] και να ξεχωρίσει σε αυτό [διάκριση]. Βοηθείστε τον [βοήθεια σε παιδιά] απλά κάνοντας like [χαμηλό ρίσκο, υψηλή ανταμοιβή].
Ιστορία 2η (chain-mail):
Ο άγιος Χ [πίστη] που γιατρεύει τις αρρώστιες και φέρνει τύχη [φροντίδα] υπαγόρευσε αυτό το mail σε κάποιον ιεραπόστολο και τώρα εσύ πρέπει να το στείλεις σε 10 άτομα [αποστολή], αλλιώς θα σου συμβεί κάτι πολύ κακό [κίνδυνος]. Αν όμως το στείλεις, σε περιμένει τύχη και ευτυχία [διάκριση και χαμηλό ρίσκο, υψηλή ανταμοιβή].
Ιστορία 3η (hoax):
Το Χ φαγητό [Φαγητό] περιέχει την Ψ επικίνδυνη ουσία [κίνδυνός]. Κοινοποίησε και ενημέρωσε τον κόσμο [αποστολή] και μην το δίνεις ειδικά σε παιδιά [βοήθεια προς τα παιδιά].
Ιστορία 4η (αστικός μύθος):
Ένας ταξιτζής παίρνει σε μια κούρσα δύο πανέμορφες γυναίκες [Σεξ], οι οποίες του προτείνουν τρίο [χαμηλό ρίσκο, υψηλή ανταμοιβή]. Το πρωί βρίσκει γραμμένο με κραγιόν στον καθρέφτη του ξενοδοχείου: «Καλώς ορίσατε στον κόσμο του Χ αφροδίσιου» [κρίση].
Θα μπορούσα να γράφω για ώρες, αλλά νομίζω έχεις πιάσει το νόημα. Τόσο που μπορείς πλέον να αποδομήσεις όλα όσα σε βομβαρδίζουν με σχετική ευκολία, εφόσον βέβαια μπορείς να κρατήσεις την ψυχραιμία και λογική σου. Θα χαρώ να διαβάσω τις δικές σου παρατηρήσεις, από τις περιηγήσεις σου στον κόσμο του διαδικτύου, στα σχόλια.
Ας περάσουμε τώρα στις προλήψεις. Στον πυρήνα τους βρίσκεται το μνημίδιο της ασφάλειας και του χαμηλού ρίσκου, υψηλής ανταμοιβής. Σε μικρό βαθμό δεν αποτελούν ιδιαίτερο πρόβλημα, εκτός κι αν αρχίσουν να ελέγχουν τη ζωή σου. Όχι, ο σπασμένος καθρέφτης δεν ευθύνεται για την ατυχία σου, εκτός κι αν το πιστέψεις τόσο, που η αυθυποβολή αναλάβει τα υπόλοιπα.
Οι προλήψεις ξεκινούν συχνά ως αστείο, φάρσα ή απλά από την παρατήρηση μιας σειράς γεγονότων. Αυτό όμως δεν έχει και τόσο σημασία, όσο το γιατί διασπείρονται. Όπως σου είπα και πιο πάνω, έχουν ό,τι χρειάζεται ένα μνημίδιο για να είναι επιτυχημένο: το συστατικό της ασφάλειας που πατάει το κουμπί μας.
Στον κόσμο των μνημιδίων, η προσοχή μας είναι το πιο πολύτιμο αγαθό. Εκεί που δίνουμε σημασία θα προσβληθούμε και με αυτό προσβάλουμε. Ανάμεσα στα χρήσιμα πράγματα που θα μάθουμε και θα μεταδώσουμε, υπάρχουν και διανοητικοί ιοί. Ιοί του πνεύματος που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και μας προτρέπουν να τους μεταδώσουμε και να συνεχίσουμε τη μόλυνση. Πολλά από αυτά που συζητήσαμε πιο πάνω είναι ακριβώς αυτό.
Σκέψου πως ξεκινάει. Πριν από λίγο καιρό, ένας φερόμενος ως μοναχός έδειξε το μόριο του σε μια κοπέλα σε αστικό της Θεσσαλονίκης. Δεν θα μου έκανε εντύπωση αν σε 20 χρόνια από τώρα, θεωρείται γρουσουζιά να κάτσεις δίπλα σε ιερέα σε λεωφορείο. Έχει όλες τις προδιαγραφές: Σεξ, κίνδυνο και ασφάλεια. Αν θες καλή σεξουαλική ζωή, μην κάθεσαι δίπλα στον παπά!
Ο γενετικός μηχανισμός του Φόβου μας υπηρέτησε καλά στο παρελθόν, όμως τώρα έχει ανοίξει την κερκόπορτα για τις προλήψεις και τα υπόλοιπα φοβικά μνημίδια που συζητήσαμε. Αυτό ενέχει έναν και μόνο κίνδυνο. Να κάνουμε κακές επιλογές εξαιτίας του Φόβου. Γιατί όταν ο Φόβος έχει μεγαλύτερο βάρος από όσο χρειάζεται, τότε χάνουμε την μία ευκαιρία μετά την άλλη από τον φόβο της αποτυχίας, της απώλειας ή της συντριβής.
Είναι ένστικτο που δεν εξαντλείται μόνο στις προλήψεις και τα hoaxes. Οι άνθρωποι φοβούνται την απογοήτευση, την αποτυχία επίτευξης στόχου, την απόρριψη και πολλά άλλα. Φοβούνται πολύ. Όμως οι μηχανισμοί που πυροδοτούν τον Φόβο μορφοποιήθηκαν όταν ο κόσμος ήταν γεμάτος κινδύνους. Σήμερα δεν είναι. Ξεπέρασέ τον.
Τώρα θα μου πεις «πώς να το κάνω αυτό ρε;» και θα έχεις και δίκιο. Το να χακάρεις τα ένστικτά σου προς όφελός σου δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, είναι όμως απόλυτα εφικτό. Η απάντηση βρίσκεται στη λογική σου. Χρειάζεται να εκπαιδεύσεις τον εαυτό σου ώστε να αντιδράς λογικά αντί ενστικτωδώς. Ορίστε ένα εργαλείο για να το καταφέρεις αυτό, ένα μεταισθησιογόνο θεραπείας.
Κάθε φορά που θα σε καταλαμβάνει ένας φόβος, ρώτα τον εαυτό σου: «Είναι φυσικός κίνδυνος ή όχι; Κινδυνεύω άμεσα;» Αν η απάντηση είναι όχι, άσε τον φόβο στην άκρη και ρώτα πάλι: «Ποιος είναι ο σκοπός μου σε αυτή την κατάσταση;»
Αυτά θα «κλειδώσουν» το μυαλό σου σε μια συνειδητή απόφαση σχετική με τον στόχο σου στην περίσταση, από το να αρχίσεις να τρέχεις προς την αντίθετη κατεύθυνση εξαιτίας του Φόβου. Με τον καιρό, το παραπάνω μνημίδιο στρατηγικής θα εγκατασταθεί μέσα σου και θα σου βγαίνει φυσικά, καθώς θα έχεις προγραμματίσει τον εαυτό σου με ένα υποσυνείδητο μοτίβο σκέψης.
Η γενετική εξέλιξη μας δημιούργησε την τάση να δίνουμε προσοχή σε συγκεκριμένα μνημίδια. Λέω τάση, όχι υποχρέωση. Το απίστευτα εξελιγμένο ανθρώπινο μυαλό μας δίνει την δυνατότητα να υπερβούμε συνειδητά τον γενετικό μας προγραμματισμό και να αναπρογραμματίσουμε τον εαυτό μας, ώστε να δίνουμε υποσυνείδητη σημασία σε πράγματα που έχουν αξία για εμάς.
Βλέπεις αυτή είναι και η ουσιαστική μας διαφορά από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Τα ζώα δεν νοιάζονται για όλα αυτά. Το μόνο που έχει αξία για εκείνα είναι να εξυπηρετήσουν τα γονίδιά τους και να επιβιώσουν. Άμα βαριέσαι να μπεις στον κόπο, μπορείς κι εσύ να το κάνεις αυτό.
Είναι μια λύση, να ζήσεις μια ζωή αφιερωμένη στα γονίδια και την εύκολη επιβίωση. Αν αυτό είναι που ζητάς, εύκολο! Κάνε όσο πιο πολλά παιδιά μπορείς, ακόμα και με τον πρώτο τυχόντα ή τυχούσα. Αποστολή εξετελέσθη.
Οι υπόλοιποι συνεχίστε να διαβάζετε. Σήμερα τελειώσαμε και με το κουμπί του Φόβου. Τελειώσαμε με τον άνθρωπο-σκιά και τους συμβολισμούς του. Διαβάζοντας τις απίστευτες περιπέτειές μου, θα ξέρετε ότι η καταστροφική του δύναμη περνάει πρώτα από το χέρι μας, και αυτό είναι το μοναδικό spoiler που σας κάνω.
Στο μεταξύ, μην φοβάστε τίποτα που δεν χρειάζεται. Εντάξει;
ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)
Rushkoff, Douglas. Media Virus! (Ballantine Books, 1994).
Brodie, Richard. Virus of The Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (Basic Books, 1996).
