Ποιον θα γαμήσει ο φτωχός, όταν γυρίσει ο τροχός; 5 φιλοσοφικά ερωτήματα

«Κανείς δεν μπορεί να σου πάρει την αξιοπρέπεια, αν δεν του τη δώσεις.»
Γκάντι

«Οι άνθρωποι [στον καπιταλισμό] έχουν απεριόριστες δυνατότητες και ελάχιστες πιθανότητες.»
Πεσσόα

«Θέλει νεκροί χιλιάδες να ‘ναι στους τροχούς.»
Ελύτης

“Άσπρα κοράκια, μαύρα κοράκια”
ποιητής Φανφάρας

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Την παροιμία βεβαίως τη γνωρίζετε: «Θα γυρίσει ο τροχός, θα γαμήσει κι ο φτωχός».

Έχετε σκεφτεί όμως ποτέ ποιος είναι αυτός ο «φτωχός» και γιατί περιμένει να «γυρίσει ο τροχός» για να «γαμήσει»; Και ποιον θα γαμήσει τότε;

Ο οικοδεσπότης σας εμβάθυνε στη φιλοσοφία του Βιτγκενστάιν και στη γλωσσολογία του Ντεσοσίρ, σε συνδυασμό με αμέτρητες ώρες στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι του Φρόιντ και στην ταξική παλαίστρα του Μαρξ, χώρια τις ανθρωπολογικές μελέτες του Λεβιστρός, προκειμένου να κατανοήσει και να επεξηγήσει αυτή την τόσο απλή (φαινομενικά) παροιμία.

~~{}~~

Πρώτο ζήτημα: Ο φτωχός, που περιμένει να γυρίσει ο τροχός για να γαμήσει, απλά δεν γαμάει ή χωρίς να γαμάει του έχουν αλλάξει τα φώτα στο πήδηγμα;

Ο Ντεσοσίρ θα συμφωνούσε μαζί μου ότι ο τροχός, ως σημαινόμενο, υποδηλώνει αντιστροφή ρόλων.

Συμπέρασμα: Κάποιος γαμάει τον φτωχό, μέχρι που να γυρίσει ο τροχός.

~~{}~~

Δεύτερο ζήτημα: Ποιος είναι αυτός που γαμάει τον φτωχό;

Αν ήταν ένας άλλος φτωχός ή αν η οικονομική του κατάσταση δεν είχε σημασία, τότε η παροιμία θα ήταν: Ο τροχός θα γυρίσει και ο άλλος θα γαμήσει.

Σε συνδυασμό με το πρώτο συμπέρασμα (την αντιστροφή ρόλων), αντιλαμβανόμαστε ότι τον φτωχό πρέπει να τον γαμάει κάποιος με αντίθετες ιδιότητες.

Συμπέρασμα: Τον φτωχό τον γαμάει ο πλούσιος.

~~{}~~

Τρίτο ζήτημα: Γιατί ο φτωχός κάθεται να τον γαμήσουν;

Αυτό μπορεί να έχει δύο απαντήσεις:

1) Ο φτωχός εξαναγκάζεται να γαμηθεί, τον βιάζουν.
2) Ο φτωχός δέχεται να τον γαμήσουν, είτε γιατί πιστεύει ότι αυτή η φυσική τάξη είτε γιατί πιστεύει ότι κάποια μέρα θα γυρίσει ο τροχός και θα γαμήσει και αυτός.

Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία του Λεβιστρός θα διακρίνουμε τρία είδη φτωχών:
Ο πτωχός τω χρήματι, ο πτωχός τω πνεύματι και ο πτωχός τη αξιοπρέπεια.

Πολύ συχνά οι πτωχοί (εκ γενετής) τω χρήματι γίνονται (επίκτητα) πτωχοί τω πνεύματι. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα αυτής της καταδικαστικής πνευματικής ένδειας είναι οι φτωχοί του Τρίτου Κόσμου. Αυτοί οι άνθρωποι, που ίσως ποτέ να μην πιάσουν βιβλίο (ή προφυλακτικό) στα χέρια τους, μπορούν να νοιαστούν μόνο για την επιβίωση τους, η οποία είναι καταρχήν και εξ αρχής επαπειλούμενη.

Αλλά σκεφτείτε και το εξής: Η απαξίωση της δημόσιας παιδείας και της κουλτούρας στο δυτικό κόσμο μήπως έχει ως σκοπό αυτό ακριβώς; Να μείνουν οι πτωχοί τω χρήματι πτωχοί και τω πνεύματι;

Ποιον βολεύει αυτή η πνευματική ένδεια; (Αυτήν την ερώτηση απαντήστε ‘την εσείς).

Το τρίτο είδος, οι πτωχοί τη αξιοπρέπεια, είναι μια δική μου σύλληψη, η οποία δεν ξέρω κατά πόσο είναι δόκιμη (ορθογραφικά και εννοιολογικά).

Θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω τη σκέψη μου με παραδείγματα σαθρά.

Στα παλιά χρόνια υπήρχε ένα εξαφανισμένο πλέον είδος ανθρώπου, ο φτωχός πλην τίμιος βιοπαλαιστής. (Ξέρω ότι αυτό ήταν περισσότερο ένα μυθικό είδος, αλλά αφήστε ‘με να συνεχίσω, ω τέρατα της λογικής).

Αυτός μπορεί να ήταν ένας άνθρωπος που να μην είχε στον ήλιο μοίρα, αλλά δεν έσκυβε το κεφάλι. Μπορεί να ήταν αγράμματος, όπως πολλοί από τους παππούδες μας, αλλά δεν δεχόταν να τον γαμήσουν.

Πάλευε με τα θεριά της θάλασσας και της γης, μεγάλωσε παιδιά που τα μάθαινε να στέκουν όρθια, συμπαραστεκόταν στους συγχωριανούς και τους συμπολίτες τους και άνοιγε το σπίτι του όταν ερχόταν κάποιος ξένος.

Πολεμούσε όποιους ήθελαν να του πάρουν το βιός του και συχνά πέθαινε γι’ αυτό.

Την αξιοπρέπεια του δεν την έδινε. Μπορεί να προσπαθούσαν να του την πάρουν οι χωροφυλάκοι του βασιλέως και οι εισβολείς, αλλά εκείνος έμενε αξιοπρεπής μέχρι τελευταίας ρανίδας.

Το σημαντικότερο: Αυτή η αξιοπρέπεια ήταν διττή.

Όχι μόνο δεν δεχόταν να τον γαμήσουν, αλλά αρνιόταν να γαμήσει κι αυτός τους ομοίους του.

Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον πτωχό με ή άνευ αξιοπρέπειας, αυτό είναι και το τέταρτο, το πλέον σημαντικό ζήτημα.

~~{}~~

Τέταρτο ζήτημα: Ποιον θα γαμήσει ο φτωχός όταν γυρίσει ο τροχός;

Ο φτωχός περιμένει να γυρίσει ο τροχός για να γίνει πλούσιος κι αυτός και να γαμήσει με τη σειρά του όλους εκείνους που απέμειναν φτωχοί.

Χαρακτηριστική συμπεριφορά νεόπλουτου που «έπιασε την καλή».

Οι άνθρωποι αυτοί, οι πρώην φτωχοί άνευ αξιοπρέπειας, θα φερθούν με τον χείριστο τρόπο σε εκείνους που τους θυμίζουν τον παλιό τους εαυτό, ενώ θα προσπαθούν να ταυτιστούν με την ανωτέρα τάξη, στην οποία επιτέλους ανήκουν. (Θυμηθείτε το “Ξύπνα, Βασίλη”, του Ψαθά, όπου ο σοσιαλιστής Μάνος κερδίζει το λαχείο και κάνει δεξιώσεις για την αράχνη κα Φαρλάκου).

Θα γυρίσει ο τροχός και ο φτωχός (που είναι πλέον πλούσιος) θα γαμήσει κι αυτός με τη σειρά του τους φτωχούς, όσο πιο άγρια μπορεί για να εκδικηθεί το τόσο γαμήσι που του έριξαν (οι πλούσιοι, όχι οι φτωχοί!).

Το «γαμήσι», φροϋδικά, είναι μια πράξη ελέγχου.

Αυτός που γαμάει ελέγχει, κυριαρχεί. Αυτός που γαμιέται ελέγχεται, κυριαρχείται.

Στην αντρική ομοφυλοφιλία διακρίνουμε τον παθητικό από τον ενεργητικό άντρα, λες και δεν είναι και οι δύο «ισότιμα» ομοφυλόφιλοι.

Στην ετεροφυλοφιλία ο άντρας “επιβάλλεται” στη γυναίκα γαμώντας ‘την: Το αρσενικό γαμάει-πηδάει (ενεργητική φωνή), το θηλυκό γαμιέται-πηδιέται (παθητική φωνή).

Το γαμήσι είναι σημειολογικά μια πράξη βίας.

Σκεφτείτε τη διαφορά ανάμεσα στα σημαινόμενα: Γαμάω, κάνω σεξ, κάνω έρωτα.

Αν η παροιμία ήταν «θα γυρίσει ο τροχός, θα κάνει έρωτα και ο φτωχός», τότε δεν θα υποδήλωνε μια βίαιη πράξη.

Η παροιμία είναι σαφής: Όταν γυρίσει ο τροχός, τότε ο φτωχός θα γαμήσει πολύ κόσμο, για να εκδικηθεί. Και αυτός ο κόσμος που θα γαμηθεί δεν θα είναι πλούσιος.

Αυτό φαίνεται πιο καθαρά αν δούμε το πέμπτο ζήτημα.

~~{}~~

Πέμπτο ζήτημα: Γιατί θα γυρίσει ο τροχός;

Αν παρατηρήσετε την παροιμία θα δείτε ότι δεν υπάρχει κανένα αίτιο που γυρίζει τον τροχό. Δεν είναι ο φτωχός που αναγκάζει τον τροχό να γυρίσει.

Ο τροχός γυρίζει από μόνος του, πιθανότατα τυχαία ή μπορεί μοιραία, αλλά όχι εξαιτίας του βούλησης του φτωχού.

Επιπροσθέτως δεν είναι ένα πλήθος φτωχών ή όλοι οι φτωχοί που θα γαμήσουν, το οποίο θα έμοιαζε με προτροπή σε επανάσταση, όπως το λακωνικότερο αγγλοσαξωνικό: «Eat the rich».

Όχι! Είναι ένας φτωχός, ο οποίος έχει την τύχη (ή την «καλή ιδέα» που όλοι οι φτωχοί ψάχνουν) ώστε να ξεφύγει, εκείνος μόνος του, από την πλέμπα και να μπορέσει επιτέλους να γαμήσει.

Δεν πρόκειται για τη συλλογική προσπάθεια των φτωχών να γυρίσουν τον τροχό, αλλά για εκείνη την ελάχιστη πιθανότητα του ενός φτωχού να αξιοποιήσει τις απεριόριστες δυνατότητες του τροχού, έτσι όπως αυτές προβάλλονται όσο πιο συχνά γίνεται:
Ο Ωνάσης ξεκίνησε από το μηδέν, η Ρόουλινγκ ήταν άνεργη όταν έγραψε τον Χάρι Πόττερ, ένας νέος αγρότης έγινε πλούσιος εκτρέφοντας σαλιγκάρια, και ας μην ξεχνάμε τον Μάνο που κέρδισε το λαχείο.

Ο ένας στο εκατομμύριο προβάλεται ως η επιτυχία του καπιταλιστικού μοντέλου και οι υπόλοιποι 999.999 αποτυχημένοι μένουν να ονειρεύονται τη μέρα που θα γυρίσει ο τροχός και γι’ αυτούς, προκειμένου να ξεκινήσουν να γαμάνε τους αποτυχημένους.

Δείτε και τη διαφορά νοήματος ανάμεσα στην παροιμία και το στίχο του ποιητή:

α) «Θα γυρίσει ο τροχός, θα γαμήσει κι ο φτωχός»

β) «Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή.
Θέλει νεκρούς χιλιάδες να ‘ναι στους τροχούς,
θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους.»

Ο Ελύτης, πιο σοφός απ’ τον σοφό λαό, γνωρίζει ότι οι τροχοί και οι ήλιοι δεν γυρνάνε από μόνοι τους ούτε γυρνάνε από έναν.

~~{}~~

Το τελικό ζήτημα είναι ποιος ζωντανός θέλει να δώσει το αίμα του, όχι για να γαμήσει, αλλά για να γυρίσει (ο ήλιος);

Βολευόμαστε και με περισσότερο σκοτάδι τώρα πια. Με κουστούμια αδειανά και Ελένες κενές.
Γιατί, πού θα πάει; Θα γυρίσει κι ο τροχός….

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~