Η συμμετοχή των κληρικών με οποιοδήποτε τρόπο σε οποιεσδήποτε πολεμικές επιχειρήσεις είναι αδιανόητη στο Βυζάντιο. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα γράφει η Άννα Κομνηνή στην Αλεξιάδα της, συγκρίνοντας το σχετικό ήθος της Ανατολικής Εκκλησίας με εκείνο της Δυτικής.
«Η αλήθεια είναι πως εμείς και οι Λατίνοι δεν αντιλαμβανόμεθα με τον ίδιο τρόπο τον ρόλο των ιερωμένων: Για μας ισχύουν οι κανόνες και οι νόμοι και το ευαγγελικό δόγμα “Μη θίξης, μη γρύξης, μη άψης˙ ιερωμένος γαρ ει” (Κολ. 2:21). Αλλά ο βάρβαρος Λατίνος μπορεί την ίδια στιγμή που τελεί τα άγια μυστήρια να σφίγγη την ασπίδα στο αριστερό του χέρι και να αδράχνη με το δεξιό το δόρυ˙ να μεταλαμβάνη του σώματος και του αίματος του Κυρίου και συγχρόνως να γίνεται θεατής αιματοχυσίας και ο ίδιος να αποβαίνη “αιμάτων ανήρ” κατά τον ψαλμό του Δαυίδ (Ψαλμ. 25:9). Έτσι είναι το γένος των βαρβάρων˙ αφοσιωμένο τόσο στη θρησκεία όσο και στον πόλεμο» [1]...
Οι νεομάρτυρες, πιστοί σ’ αυτό το πνεύμα, θυσιάζονται, δεν θυσιάζουν και ο τρόπος που αντιστέκονται στην καταπίεση και τη βία είναι και χριστιανικός και αποτελεσματικότερος από εκείνον που αντιτάσσει βία στη βία και κάποτε, όχι σπάνια, βαρβαρότητα στη βαρβαρότητα.
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, τον οποίο αποφασίσαμε να αποκαλούμε εθναπόστολο, πιστός στη διδασκαλία του Χριστού και ως γνήσιος φορέας του εκκλησιαστικού πνεύματος, έλεγε:«Ένα πράγμα σας συμβουλεύω Χριστιανοί μου: Αν θέλετε να μαζώξετε όλοι σας τα άρματα, να τα δώσετε εις τους ζαπιτάδες και να τους ειπήτε: Δεν είναι εδικά μας. Εμάς ο Χριστός μας τον σταυρόν μας εχάρισε να έχωμεν και όχι άρματα [2] ».
Μετά τον Κοσμά τον Αιτωλό η Εκκλησία φαίνεται να δέχεται εκείνο που ηρνείτο επί αιώνες να δεχθή και ταυτίζει σχεδόν τους εθνικούς ήρωες με τους μάρτυρες της πίστεως και ακόμη περισσότερο ανέχεται, αν δεν επαινή, την ένοπλη συμμετοχή κληρικών στον πόλεμο. Στην συνέχεια τα πράγματα εκτραχύνονται τρομακτικά, έτσι ώστε οι κληρικοί να αναλαμβάνουν ανενδοίαστα κοσμική εξουσία ή να συμμετέχουν ανενδοίαστα στα πολιτικά πράγματα. Πολλοί κληρικοί της Μικράς Ασίας με τον έξαλλο μεγαλοϊδεατισμό τους έχουν μεγάλη ευθύνη για τον εξολοθρεμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας το 1922. Ο Μοσχονησίων Αμβρόσιος έπεισε τους Μοσχονησιώτες να μη φύγουν, παρά το γεγονός ότι οι πληροφορίες για την επερχόμενη καταστροφή ήταν σαφείς και έτσι εσφάγησαν από τους Τούρκους. Ο δε Χρυσόστομος Σμύρνης αντιστέκετο μέχρι την τελευταία στιγμή σε οποιαδήποτε συζήτηση για υποχώρηση, επιμένοντας ότι θα έπρεπε να συνεχισθή η προέλαση του ελληνικού στρατού μέχρι την Άγκυρα, και ανάγκασε την τότε ελληνική κυβέρνηση να τον απομακρύνη από τη Μητρόπολή του.
Ο Ηλίας Καζάν στο ιστορικό μυθιστόρημα Πέρα από το Αιγαίο αναφέρει ότι όταν ο τρομερός Νουρεντίν Πασάς, μετά την κατάληψη της Σμύρνης, διέταξε να φέρουν μπροστά του τον Χρυσόστομο, του είπε μπροστά στον εξαγριωμένο τουρκικό όχλο: « “Έγινες υπαίτιος να σκοτωθούν τριακόσιες χιλιάδες ελληνόπουλα, παιδιά της ηπειρωτικής Ελλάδας, που δεν έπρεπε καθόλου να σταλούν εδώ. Τα παραπλανήσατε αυτά τα παιδιά, εσύ κι ο πρωθυπουργός τους, που έχει αποδοκιμαστεί και ανατραπεί τώρα από τον ίδιο το λαό του. Γιατί; Τι ήταν εκείνο που ενδιέφερε τους Βρετανούς; Το πετρέλαιο! Τριακόσιες χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες έδωσαν τη ζωή τους για να εξασφαλίσουν πετρέλαιο στο βρετανικό πολεμικό ναυτικό. Αίσχος! Ντροπή σου! Τριακόσιες χιλιάδες φορές ντροπή σου! ”».
“Θα σου πω τώρα γιατί δεν μπορώ να είμαι καθόλου επιεικής μαζί σου”, άρχισε ο Νουρεντίν. “Επειδή με τις σκευωρίες σου και με την ανοχή που έδειξες για προσωπικούς σου λόγους, έγινες επίσης υπαίτιος να σκοτωθούν μισό εκατομμύριο τουρκόπουλα, που ήταν τα καλύτερα παιδιά μας, βύθισες τις μητέρες τους σε πένθος για όλη τους τη ζωή”. Ο Νουρεντίν έβγαζε αφρούς τώρα και χρειάστηκε να τους σκουπίσει με το μανίκι του. “Παιδιά που τα έβλεπα να πεθαίνουν κάθε μέρα. Που έχαναν τη ζωή τους πριν τη ζήσουν! Γιατί; Επειδή εσύ και μερικοί άλλοι ξιπασμένοι και γελοίοι ψηλομύτηδες αποφασίσατε να ιδρύσετε μια νέα αυτοκρατορία. Για ποιους; Για τους Έλληνες εμπόρους, για τους μεγάλους λεφτάδες, Βρετανούς, Αμερικανούς, και άλλους ξένους λεφτάδες, για τους Εβραίους, για τους κερδοσκόπους. Γι’ αυτούς, για όλους αυτούς πήρες στο λαιμό σου τα παιδιά σας και τα παιδιά μας”.
“Έχασα ένα γιό στον πόλεμο ”, ξανάρχισε ο Νουρεντίν. “ Ένα νέο παλικάρι που κάλπαζε πάνω στο άλογο σαν θεός, που ήταν νιόπαντρος όταν κλήθηκε στα όπλα, που άφησε μια νέα γυναίκα χήρα κι ένα γιο χωρίς πατέρα. Ένα βρέφος. Το εγγόνι μου. Χωρίς πατέρα. Γι’ αυτό και μόνο θα μπορούσα να σε σκοτώσω με τα ίδια μου τα χέρια. Εκεί που κάθεσαι αυτή τη στιγμή. Τώρα! Με τα χέρια μου! ”[3]».
Η απόφαση του Χρυσόστομου να παραμείνη κοντά στο ποίμνιό του ήταν αναμφισβήτητα ασύλληπτα ηρωϊκή και εκκλησιαστική, δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για την προηγούμενη ανάμειξή του στα πολιτικά πράγματα.
Η απομάκρυνση των κληρικών από το αρχαίο και το γνήσιο εκκλησιαστικό πνεύμα συνεχίζεται, έτσι ώστε αυτό το πνεύμα να είναι παντελώς λησμονημένο, οι εθναρχίες να γίνωνται ψωμοτύρι και να αποκλείουν την δυνατότητα να λειτουργή ο κληρικός ως πατέρας της εκκλησιαστικής του οικογένειας.
Σημειώσεις
1. Άννας Κομνηνής, Αλεξιάς, βιβλίο I, VIII
2. Iωάννου Β. Μενούνου, Κοσμά Αιτωλού Διδαχές, εκδ. «Τήνος», Αθήνα 1979, σ. 271
3. Ηλία Καζάν, Πέρα από το Αιγαίο, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σσ. 522 – 3
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ π. ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΦΑΡΟΥ «Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΩΣ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΚΑΙ ΩΣ ΣΩΤΗΡΙΑ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΡΜΟΣ», 2002.
Και η άλλη άποψη
Ο Εθνομάρτυς Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης
Η μαρτυρiα του Rene Ρuaux(18)
Η περιγραφή του Μισαηλίδη εγκυρώνεται με τα όσα γράφει στο βιβλίο του «Ο θάνατος της Σμύρνης»* (La mort de Smyrne) ο Γάλλος δημοσιογράφος και ιστορικός Rene Ρυaυx (1878-1937), που είχε επισκεφθεί τη Σμύρνη ως απεσταλμένος της εφημερίδας «Le Temps» κατά το 1919. Το βιβλίο του Πυώ εκδόθηκε στο Παρίσι το 1922, τον ίδιο χρόνο της καταστροφής, σαν απάντηση στις προπαγανδιστικές ψευδολογίες των Τούρκων και των τουρκόφιλων γαλλικών πολιτικών και δημοσιογραφικών κύκλων, που διέδιδαν πως ο ελληνικός στρατός έκαψε κατά την υποχώρησή του τη Σμύρνη!
Ο Ρενέ Πυώ, αναφερόμενος στο μαρτύριο του Χρυσοστόμου, αρνείται να δώσει «συγχωροχάρτι» στην τουρκική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία και να ρίξει την ευθύνη στο μαινόμενο τουρκικό όχλο. Ιδού τι γράφει στο βιβλίο του:
Ο στρατηγός Νουρεντίν πασάς τον αναζήτησε με ανθρώπους του στη Μητρόπολη. Όταν τον έφεραν μπροστά του, τον εξύβρισε με αισχρό τρόπο και τον κατηγόρησε για τη φιλελληνική του στάση, αφότου αποβιβάστηκε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη. Τελικά του γνωστοποίησε ότι το επαναστατικό δικαστήριο της Άγκυρας τον είχε καταδικάσει από καιρό πριν σε θάνατο, και πρόσθεσε ότι η επόμενη ενέργειά του ήταν να τον παραδώσει στη λαϊκή κρίση.
«Ο Χρυσόστομος, λοιπόν, παραδόθηκε στον μανιασμένο μουσουλμανικό όχλο. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον μαχαίρωσαν, διαμέλισαν και έσυραν το σώμα του μέχρι την τουρκική συνοικία, όπου και τον πέταξαν στα σκυλιά».
Παρακάτω ο Πυώ γράφει ότι οι γαλλικές εφημερίδες απέκρυψαν τις λεπτομέρειες του φρικιαστικού γεγονότος, μερικές μάλιστα έγραψαν ότι ο Χρυσόστομος ήταν σώος και αβλαβής! Αργότερα αρνήθηκαν να δημοσιεύσουν και τις επίσημες εκθέσεις. Ο Πυώ συγκέντρωσε μαρτυρίες αυτοπτών. Ως πιο έγκυρη θεωρεί την μαρτυρία «ενός Γάλλου προστατευομένου» που για λόγους προστασίας τον ονομάζει «κ. Μ...». Ο άνθρωπος αυτός, που ο Πυώ θεωρεί αμερόληπτο και αυτόπτη, μεταξύ των άλλων, αναφέρει ότι μετά την αποχώρηση των ελληνικών αρχών (7 Σεπεμβρίου [ν.ή.]1922) σχηματίστηκε από διαφόρους ξένους πολίτες και Γάλλους ομάδα πολιτοφυλάκων για την τήρηση της τάξης. Μεταξύ αυτών και ο κ. Μ... Ένας καθολικός ιερέας, ιταλικής καταγωγής, ο πατήρ Scaliarino, ζήτησε εσπευσμένα τη βοήθεια της πολιτοφυλακής για την προστασία του Χρυσοστόμου.
«Μία γαλλική περίπολος από είκοσι άνδρες, τους οποίους συνόδευα μαζί μ' έναν άλλο πολιτοφύλακα, κατευθύνθηκε αμέσως στη Μητρόπολη, με σκοπό να πεισθεί ο μητροπολίτης να έλθει και να παραμείνει στην εκκκλησία της Sacre-Cœur ή στο Γαλλικό Προξενείο. Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος δέ δέχθηκε, λέγοντας ότι σαν καλός ποιμένας είχε χρέος να μείνει κοντά στο ποίμνιό του. Όταν η περίπολος έβγαινε από τη Μητρόπολη, ένα αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν ένας Τούρκος αξιωματικός και δύο στρατιώτες, με τις λόγχες πάνω στα όπλα, σταμάτησε μπροστά από το μητροπολιτικό κτίριο. Ο αξιωματικός ανέβηκε επάνω και διέταξε το μητροπολίτη να τον ακολουθήσει στον Νουρεντίν πασά, το στρατιωτικό διοικητή. Βλέποντας ότι απάγεται ο μητροπολίτης, είπα στους άνδρες της περιπόλου να πάρουμε από πίσω το αυτοκίνητο. Φθάσαμε μπροστά στο Μεγάλο Στρατώνα, όπου βρισκόταν ο στρατιωτικός διοικητής, ο στρατηγός Νουρεντίν. Ο αξιωματικός που συνόδευε το Χρυσόστομο, τον οδήγησε μπροστά στον Νουρεντίν. Σε δέκα λεπτά, και ενώ ο Χρυσόστομος κατέβαινε, βγήκε στο μπαλκόνι του κτιρίου ο Νουρεντίν πασάς, ο οποίος απευθύνθηκε στους χίλιους με χίλιους πεντακόσιους μουσουλμάνους, άνδρες και γυναίκες, που βρίσκονταν στην πλατεία, τους είπε ότι τους παραδίδει το μητροπολίτη, προσθέτοντας χαρακτηριστικά τις φράσεις: «Αν σας έκανε καλό, να του το ανταποδώσετε, αν σας έκανε κακό, να του κάνετε και σεις κακό!» Ο όχλος άρπαξε χωρίς χρονοτριβή το μητροπολίτη και τον οδήγησε λίγο πιο πέρα, μπροστά στο κομμωτήριο του Ismail ενός Ιταλού προστατευόμενου, εκεί σταμάτησαν και τον έντυσαν με μια άσπρη μπλούζα που πήραν από τον κομμωτή, άρχισαν αμέσως να τον χτυπούν λυσσασμένα με γροθιές και με ξύλα, και να τον φτύνουν στο πρόσωπο, του τρύπησαν με μαχαιριές το σώμα, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τη μύτη και τα αυτιά.
«Πρέπει να σημειώσουμε ότι η γαλλική περίπολος παρακολούθησε τα γεγονότα μέχρι τη σκηνή που περιγράψαμε. Οι άνδρες που την αποτελούσαν (επρόκειτο για ναύτες) είχαν βγεί έξω από τα ρούχα τους, έτρεμαν χωρίς υπερβολή από την αγανάκτηση και ήθελαν να επέμβουν. Ο επικεφαλής, όμως, αξιωματικός, με το περίστροφο στο χέρι, ακολουθούσε τις διαταγές που τους είχαν δοθεί, και τους εμπόδισε να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση. Στη συνέχεια, δεν εϊδαμε πια το μητροπολίτη, που τον αποτελείωσαν σε μικρή απόσταση πιο πέρα.
»Κατεβαίνοντας με την περίπολο προς την Ευρωπαϊκή συνοικία, συναντήσαμε ένα αυτοκίνητο και πίσω του δεμένον τόν κ. Τσουρουκταόγλου, το διευθυντή της εφημερίδας La Reforme. Δεμένον απ' τα πόδια, ράκος πραγματικό, τον τράβαγε το αυτοκίνητο, ενώ το κεφάλι του σερνόταν πάνω στό λιθόστρωτο».
____________________________
Σημειώσεις
*Τό βιβλίο του Πυώ, κατά μετάφραση της Άννας Καρρά και με κατατοπιστικά σχόλια του παλιού μαθητή μου Νίκου Βικέτου, εκδόθηκε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο «Ειρμός»
18. Renι Puaux: “La mort de Smyrne” (Ο θάνατος της Σμύρνης). Ελλην. Μεταφρ. Άννας Καρρά, σχόλια Ν. Βικέτου, εκδ. «Ειρμός»
