Με αφορμή την έρευνα που φαίνεται ότι το 69% των γυναικών είναι χωρίς σύντροφο, η Ελένη Νίνα, Κλινικός Ψυχολόγος και θεραπεύτρια Οικογένειας, μιλά με συστημική οπτική, στο tvxs και την Κρυσταλία Πατούλη, Δημοσιογράφο και Σύμβουλο Ανθρωπίνων Σχέσεων, αναφέροντας -εκτός των άλλων- τις πιθανές αιτίες του φαινομένου μοναξιάς, όπως και της αδυναμίας των δύο φύλων στο ζήτημα του σχετίζεσθαι.
Αν είναι ένα τόσο μεγάλο ποσοστό γυναικών χωρίς σύντροφο, δεν υποθέτουμε ότι αναλόγως και πολλοί άντρες (αν όχι τόσοι ακριβώς, λαμβάνοντας υπόψιν ότι είναι και λιγότεροι από τις γυναίκες) θα είναι επίσης, μόνοι τους; Επίσης, αν αυτά ισχύουν, δεν μιλάμε πλέον για ένα κοινωνικό πρόβλημα;
Δείχνει πολύ μοναξιά στους ανθρώπους. Οπότε, μιλάμε για μοναξιά, μιλάμε για δυσκολία στην αναζήτηση συντρόφου, και μία δυσκολία ως προς την σύναψη σχέσης. Διότι, μπορεί να δηλώνουν μέσα από την έρευνα μία στις τρεις γυναίκες, ότι είναι πολυγαμικές, άρα βρίσκουν κάποιους να έχουν έστω και μία αραιή σεξουαλική επαφή, αλλά δεν δημιουργείται σχέση. Άρα, μας βάζει να σκεφτούμε, ότι υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο «σχετίζεσθαι».
Και αυτή η δυσκολία του «σχετίζεσθαι» που μπορεί να οφείλεται;
Πολλοί παράγοντες μπορεί να έχουν παίξει ρόλο, όπως π.χ. τα βιώματα που έχουν οι ίδιοι από τη δική τους οικογένεια, συνειδητά ή ασυνείδητα, που τους υπαγορεύουν μία απόσταση από το «σχετίζεσθαι» ή δυσκολία ως προς το «σχετίζεσθαι», και στην συνεύρεση με κάποιον σύντροφο.
Δυσκολίες δηλαδή, που έχουν βιώσει από το σχετίζεσθαι της οικογένειας προέλευσης, των γονιών τους, με σχέσεις:
- που να μην «βγαίνουν».
- ακανθώδεις, με πολύ ένταση ή και βία, επιθετικότητα.
- με ανταγωνισμό.
- με αδιέξοδο (δηλαδή να φαίνεται ότι το γονεϊκό ζευγάρι δεν επιλύει τα προβλήματά του και επιλέγει να μην τα επιλύει).
- με χιλιάδες άλλα προβλήματα, μεταξύ του πρωταρχικού ζευγαριού που είναι ο μπαμπάς και η μαμά του καθενός, τα οποία έκαναν τις επόμενες γενιές, διστακτικές στο να μπουν σε μία σχέση.
- με ζευγάρια που χωρίζουν και τα αφήνουν, επίσης, όλα ανεπίλυτα.
- ή με ζευγάρια που χωρίζουν και δεν βελτιώνονται - εξελίσσονται ως προς μία επόμενη σχέση, αλλά αντίθετα επιλέγουν τη μοναξιά ή έναν σύντροφο που θα κάνουν μαζί τους μία… από τα ίδια.
Οι άνθρωποι που έχουν τέτοιου είδους βιώματα από τους γονείς τους και έχουν βιώσει ανάλογες καταστάσεις μέσα στην οικογένειά τους, η δέσμευση που χρειάζεται για μία σχέση τους παραπέμπει σε δεσμά, σε φυλακή, στο ότι θα είναι εγκλωβισμένοι σε μία σχέση αποσυνδετικού χαρακτήρα, που οι άνθρωποι εμμένουν σε αυτήν, λέγοντας δικαιολογίες του τύπου «μένω για τα παιδιά» ή «μένω για το οικονομικό» κλπ., ενώ στο βάθος φοβούνται να είναι μόνοι. Οπότε, διαλέγουν τη μοναξιά μέσα σε μία «σχέση», ως μέρος ενός ζευγαριού.
Κάπως έτσι, το παιδί τους έχοντας αυτό το βίωμα γίνεται διστακτικό στο να επιλέξει έναν σύντροφο και ακόμη κι αν το κάνει επειδή δεν έχει την πληροφορία του πώς να διαχειριστεί τη συνθήκη του σχετίζεσθαι, καταλήγει σε αδιέξοδο. Ενώ ξεκινάει, δηλαδή, να φτιάξει τα πράγματα διαφορετικά από τους γονείς του, τα επαναλαμβάνει.
Αυτού του είδους η μοναξιά, είναι, δηλαδή, η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος;
Ναι, είναι η απόρροια, η συνέπεια, μιας οικογενειακής συνθήκης η οποία κατέληξε σε αδιέξοδο, άσχετα αν οι άνθρωποι έμειναν μαζί ή χώρισαν και βαραίνει πια τον επόμενο, δηλαδή, το παιδί.
Και τι θα μπορούσαν να κάνουν;
Γενικά το «μαζί» δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι δύσκολη. Απαιτεί διαφοροποιημένα «εγώ», που θα συνθέσουν ένα «μαζί», το οποίο είναι πάρα πολύ δύσκολο εξ ορισμού.
Διαφοροποίηση σημαίνει ότι έχεις σαφή όρια, έχεις επίγνωση του «άλλου». Αυτό είναι το διαφοροποιημένο «εγώ». Δεν είναι δηλαδή ο «εαυτός», είναι ο «εαυτός, σε σχέση με τον ίδιο τον εαυτό αλλά και με τον άλλον».
Αυτό, βεβαίως είναι δύσκολο να κατακτηθεί, επιπλέον η ανθρωπότητα εξελίσσεται αργά, άρα εξελίσσεται και σε αυτό το θέμα αργά.
Με όλα αυτά που είπα, προσπαθώ να εξηγήσω το "γιατί" στο γεγονός ότι υπάρχουν, όπως φαίνεται, τόσοι άνθρωποι μόνοι. Διότι, δεν είναι μόνο οι γυναίκες που είναι μόνες, είναι και οι άντρες που είναι μόνοι. Δηλαδή όπως ήδη είπαμε, οι άνθρωποι, ουσιαστικά, δυσκολεύονται να σχετιστούν.
Συγκεκριμένα για τις γυναίκες αναφορικά με το «σχετίζεσθαι» τι έχεις να πεις;
Αν μιλήσουμε συγκεκριμένα για τις γυναίκες, έχουν συχνά:
- μία ενοχοποιημένη θηλυκότητα, διότι ειδικά ως προς τα σεξουαλικά, είναι πάρα πολύ ενοχοποιημένες οι γυναίκες. Για παράδειγμα, αν αφεθούν θα είναι «πόρνες», εάν συγκρατηθούν θα είναι «ψυχρές». Οπότε, υπάρχει μία πολύ μεγάλη δυσκολία που να τοποθετηθούν ως προς αυτό.
- χαμηλή εκτίμηση ως προς το φύλο τους και τη θηλυκότητά τους.
- αντιφατική εικόνα: Από τη μία πρέπει να δείχνουν πολύ δυνατές και από την άλλη είναι το παραδοσιακό το οποίο έχει περάσει μέσα μας εδώ και εκατομμύρια αιώνες, δηλαδή, να είναι η γυναίκα «υπό», να πρέπει να κάνει τους συμβιβασμούς κλπ. Οπότε "βγαίνουν" αντιφατικά προς αναζήτηση συντρόφου και μπορεί να πιστεύουν ότι αξίζουν αλλά συχνά την θηλυκότητά τους την βιώνουν ελλειματική.
- περιμένουν κυρίως από τον άντρα να κάνει το βήμα προς αυτές.
- και επίσης, περιμένουν, ακόμη και σήμερα, να τις «σώσει» ένας άντρας, δηλαδή, έστω και ασυνείδητα, υπάρχει μέσα τους μία τέτοια προσδοκία. Πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει, ούτε και υπάρχει λόγος να συμβεί, εφόσον είναι μία προβολή ενός απωθημένου, από τον μπαμπά στον σύζυγο - σύντροφο.
Μέσα σε όλα αυτά τα αντιφατικά, ο όποιος… υποψήφιος άντρας-σύντροφος μπερδεύεται από αυτή την εικόνα και φοβάται και ο ίδιος πώς θα αντιμετωπίσει όλο αυτό το συνονθύλευμα… που αντιφάσκει.
Σε σχέση με τη διαφοροποίηση που είπες, των «εγώ», παλιότερα οι κοινωνίες ήταν πιο συντηρητικές, υπήρχαν καθορισμένοι ρόλοι για την γυναίκα και τον άντρα που κατάφερναν και τους οριοθετούσαν, έστω, με έναν κοινωνικά κατασκευασμένο τρόπο. Σήμερα όμως, αυτή η διαφοροποίηση και η οριοθέτηση, δεν πέφτει στην… πλάτη του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά να την διαχειριστεί; Δηλαδή σήμερα, τα όρια δεν είναι εξαιρετικά συγκεχυμένα ώστε μπερδεύουν πολύ τα πράγματα στις σχέσεις, την επικοινωνία αλλά και στα «θέλω» του κάθε ανθρώπου;
Ναι, και οι γυναίκες, πολύ συχνά, παρατηρούμε ότι μπαίνουν σε ρόλο άντρα. Δηλαδή, σε ότι αφορά στα όρια έχουν πάει ένα βήμα μπροστά, ενώ οι άντρες αντίστοιχα πάνε ένα βήμα πίσω.
Ακόμη, μη ξεχνάμε, ότι οι μητέρες παίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην οικογένεια, μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή, οι μαμάδες είναι κυρίως εκείνες που διαπαιδαγωγούν το παιδί τους.
Άρα, τους άνδρες, έχουν ακόμη την τάση να τους προστατεύουν πολύ. Από τη μία, όμως, τους προστατεύουν -συχνά ευνουχίζοντάς τους- και από την άλλη τους λένε «είσαι άντρας, άρα πρέπει να είσαι μαχητής, να είσαι κυνηγός» ενώ, συγχρόνως, σπεύδουν να καλύψουν οποιοδήποτε κενό εμφανίζεται.
Με αποτέλεσμα, ακόμη και σήμερα, να είναι πολλοί άντρες σαν παιδιά «με ειδικές ανάγκες» που δεν μπορούν π.χ. να πλύνουν τα ρούχα τους στο πλυντήριο, ή δεν ξέρουν να μαγειρέψουν, δηλαδή, να… αυτοσυντηρηθούν γενικά.
Οπότε, και οι άντρες ενέχουν πολλές αντιφάσεις, όπως και οι γυναίκες. Οι γυναίκες, δείχνουν να είναι περισσότερο άντρες τελευταία, να είναι εκείνες κυνηγοί, αλλά από την άλλη πρέπει να κάνουν και πίσω, ή να είναι αυτές που περιμένουν και όχι εκείνες που διεκδικούν. Άρα και οι άντρες και οι γυναίκες, έχουν μία μεγάλη επιβάρυνση όπως και μία μεγάλη σύγχυση ρόλων και αυτό δυσκολεύει τη συνεύρεση. Ποιός να κατακτήσει και να κυνηγήσει ποιον;
Υπάρχει, όμως, και μία κοινωνία, ειδικά τα τελευταία χρόνια, να έχει επιτεθεί -σε μεγάλο βαθμό- στο προφίλ της γυναίκας σεξιστικά, μέσα από π.χ. περιοδικά, ταινίες, βιβλία, διαφημίσεις, με συνεχή υπονοούμενα για τη γυναικεία σεξουαλικότητα.
Αν όμως, παλιότερα η γυναίκα εμφανιζόταν ως σεξουαλικό αντικείμενο, ταυτόχρονα, σήμερα, προβάλλεται και ως κυνηγός. Είναι, δηλαδή, διττό. Από τη μία είναι οι διαφημίσεις κλπ που περιέγραψες που την παρουσιάζουν κυρίως ως σεξουαλικό αντικείμενο, από την άλλη υπάρχουν π.χ. ταινίες ή σήριαλ κλπ., με την γυναίκα να δείχνει πολύ ενεργή και κυνηγός.
Τώρα, φαίνεται σαν η γυναίκα να πρέπει να τα έχει όλα! Να συνδυάζει τα πάντα. Αυτό το γεγονός φαίνεται ότι είναι επιδίωξη και των γυναικών. Είναι σαν εκείνες να πάλεψαν για να τα έχουν όλα και αυτό είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο βάρος και προσθέτει σύγχυση και στον ερωτικό και στον σεξουαλικό τους ρόλο.
Οι γυναίκες τα διεκδίκησαν όλα αυτά, και αυτή τη στιγμή πρέπει να πάρουν και οι ίδιες θέση, η κάθε μία για τον εαυτό της. Τι από όλα δηλαδή, θα επιλέξει κάθε μία;
Γιατί αλλιώς θα την βαραίνουν πάρα πολύ όλα αυτά, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να βγαίνει πάρα πολύ κουρασμένη, τρομαγμένη (αφού πρέπει να τα δώσει όλα!) αλλά και θυμωμένη για να αναζητήσει σύντροφο. Συν την πανάρχαια ενοχοποίηση της θηλυκότητάς της.
Δηλαδή; Με τι τρόπο πάει να μπει σε μία σχέση η σημερινή γυναίκα;
Πάει πολύ θυμωμένη, πολύ κουρασμένη για να κάνει σχέση. Και μέσα σε αυτό, ζητάει και εκείνη από την μεριά της ΟΛΑ, αφού πάει με πρόθεση να τα δώσει. Κι αυτό τρομάζει τους άντρες εξαιρετικά πολύ. Τι να πρωτοδώσουνε και αυτοί που και εκείνοι φοβούνται;
Άρα έχουμε την συνάντηση δύο αμήχανων, φοβισμένων και θυμωμένων ανθρώπων, οι οποίοι κάνουν μία προσπάθεια να βρεθούν μαζί, έχουν και όλο αυτό το βίωμα πίσω τους που είπαμε, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν οι σχέσεις διαλείπουσα χωλότητα -μεγάλη δυσκολία να προχωρήσουνε- και επειδή τώρα πια κοινωνικά επιτρέπεται να χωρίζουν, ή να έχουν πολλούς συντρόφους, λένε «εντάξει, δεν βγήκε αυτή η σχέση, πάμε στην επόμενη… και μετά στην επόμενη… και στην επόμενη!», με αποτέλεσμα να έχουμε μία μοναξιά, με πολλούς ανθρώπους να μπαινοβγαίνουν εκατέρωθεν, και ενώ παλιά ο "μόνος" ήταν "μόνος", σήμερα είναι μία γυναίκα ή ένας άντρας μόνος με πολλούς να… πηγαινοέρχονται.
Τι θα πρέπει να κάνουν και οι άντρες και οι γυναίκες;
Χρειάζεται συνειδητότητα και εγρήγορση. Ο άντρας και η γυναίκα, μόνοι και οι δύο, με μπερδεμένους ρόλους, πολύ βάρος, κούραση και με όλα αυτά που ανέφερα, όπως επίσης και με τα βιώματα φόβου και αδιεξόδου, χρειάζεται να κάνουν μία βουτιά μέσα στον εαυτό τους και να δουν τι είναι αυτό που τους βάρυνε και τους κούρασε, όπως και να απαντήσουν στον εαυτό τους: Τι θέλουν να ενστερνιστούν οι ίδιοι; Με τι θέλουν να απευθυνθούν στον άλλον και τέλος, πώς να απευθυνθούν;
Όλα αυτά για να απαντηθούν, χρειάζεται ενδοσκόπηση και συνομιλία με καλούς συνομιλητές. Μπορεί να μην είναι ειδικοί αυτοί οι συνομιλητές, αλλά να είναι καλοί συνομιλητές. Δηλαδή, να μην εξαντλήσουν την συζήτηση πάνω στο "που φταίει ο άλλος", αλλά να δώσουν έμφαση στον εαυτό: Ποιοι είναι οι φόβοι, ποια είναι η κούραση, ο θυμός, η ενοχοποίηση; Μήπως και έτσι, βαδίσουν σε μία πιο ώριμη σχέση.
Ένα άλλο που παρατηρείται επίσης, είναι ότι η γυναίκα στα μίντια, η οποία εμφανίζεται να είναι παντρεμένη, δείχνει να φροντίζει, μεν, τον εαυτό της αλλά δείχνει περισσότερο ασέξουαλ και όχι θηλυκή. Δηλαδή, όμορφη σε ένα βαθμό, όχι και πολύ σεξουαλική όμως, ίσως, για να μην προκαλεί επιθυμία σε όλους. Μάλλον, δηλαδή, ένα ασέξουαλ όν, που ζει μόνο για την οικογένεια. Ένα είδος... γυναίκας, που μάλλον δεν υπάρχει πια;
Φυσικά. Και το ένα και το άλλο έχουν ψεύδος μέσα τους. Και η γυναίκα που τρώει γιαούρτι και θυμίζει… οργασμό, αλλά και η γυναίκα που μπαίνει στο σπίτι από τη δουλειά και είναι όλα τέλεια, διότι τα έχει κάνει καταπληκτικά και ζει μόνο για την οικογένειά της… Και τα δύο προφίλ ενέχουν ένα ψέμα αλλά και μία πραγματικότητα. Και ενέχουν και τα δύο πολύ βάρος. Γιατί και τα δύο υπόσχονται!
Άρα οι γυναίκες είναι πολλά υποσχόμενες, και ταυτόχρονα αδύναμες, διότι επιπλέον έχουν ενδόμυχη ανάγκη να τις σώσει ο πρίγκιππας του παραμυθιού, αλλά ταυτόχρονα είναι και κυνηγοί, και πρέπει να βγάζουν και τα προς το ζην και να αλλάζουν και τις… κομμένες λάμπες. Έτσι, έχουμε όλο αυτό το συνονθύλευμα, ακόμα, το οποίο δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα.
Τι θα έλεγες, επίσης, για την σεξουαλική ζωή τους;
Αν μιλήσουμε για την καθαρά σεξουαλική πράξη, οι γυναίκες με όλο αυτό το βάρος της ενοχοποιημένης θηλυκότητας, με το φόβο ότι θα εγκαταλειφθούν, με την αγωνία τη βιολογική ότι ο χρόνος μετράει ανάποδα και ότι «δεν θα προλάβω να κάνω παιδιά» κλπ, με όλα αυτά στο κεφάλι τους, επηρεάζονται σεξουαλικά και δεν ζητούν εύκολα αυτό που θα τις ικανοποιήσει. Διότι, επιπλέον, φοβούνται ότι αν το ακούσει ο σύντροφος θα τις εγκαταλείψει, ή ότι είναι πολύ ευαίσθητος για να το αντέξει (και συχνά μάλιστα, είναι όντως ευαίσθητος για να το αντέξει, επειδή το εκλαμβάνει ως κριτική και όχι ως συνεργασία σεξουαλική, ώστε να υπάρχει ένα καλύτερο αποτέλεσμα).
Οπότε οι γυναίκες δεν μιλάνε, δεν ικανοποιούνται, κρατάνε πράγματα κρυφά από τον σύντροφό τους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συνεργασία στο ζευγάρι σε πολλούς τομείς αλλά και στον σεξουαλικό. Άλλος ένας λόγος, δηλαδή, που απομονώνει τη γυναίκα από τις επιθυμίες της και από την ικανοποίηση των αναγκών της.
Και οι άντρες από την άλλη;
Και οι άντρες τα ίδια έχουν. Δηλαδή δεν βγαίνει κάτι με το να κάνουμε στρατόπεδα. Πάνε με τρόμο στη σεξουαλική πράξη, ιδίως στις πρώτες συνευρέσεις πρέπει να ικανοποιήσουν… σώνει και ντε και να εμφανιστούν ως καταπληκτικοί! Καταλήγουν και εκείνοι να φοβούνται ότι πιθανά θα περιγελαστούν (όλα αυτά ασυνείδητα ή συνειδητά και για τους άντρες και για τις γυναίκες) ή ότι θα απαξιωθούν και βρίσκονται, με αυτόν τον τρόπο, τα ζευγάρια να μη μιλάνε για το σεξ αλλά να πρέπει να έχουν την καταπληκτική συνεύρεση, την ονειρική, που να συγκρίνεται με ταινία Χόλυγουντ, και από κάτω να βράζει όλο αυτό που περιέγραψα, που μακροχρόνια θα βγει στη σχέση.
Επίσης, σε ότι αφορά το σχετίζεσθαι, εκείνο το φαινόμενο της «εξαφάνισης» που παρατηρείται πώς εξηγείται; Δηλαδή άνθρωποι, – είχες κάποια στιγμή αναφερθεί και σε μία έρευνα που είχε γίνει – που φεύγουν από μία σχέση, επιλέγοντας να... εξαφανιστούν, κυρίως από ερωτικές σχέσεις, αλλά και δουλειές και φιλίες;
Δεν μπορούν να πάρουν το βάρος της ευθύνης τους, να υποστηρίξουν την επιλογή του «ναι» ή του «όχι». Που σημαίνει, ότι ένας άνθρωπος δεν έχει ωριμάσει αρκετά. Μπροστά στο να αναλάβει τις ευθύνες του, παλινδρομεί και γίνεται παιδί. Άρα, ο τρόπος που διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά μας για να γίνουν ενήλικες, δείχνει να είναι ελλειμματικός. Είναι ένα μήνυμα προς τους γονείς: Ότι «μεγαλώνουμε» τα παιδιά μας σε εισαγωγικά, διότι δεν τα βοηθάμε να ωριμάσουν. Με αποτέλεσμα να μην μπορούν να υποστηρίξουν τις ευθύνες της επιλογής τους και προτιμούν να εξαφανιστούν, κάτι, μάλιστα, που χαλάει περισσότερο την εικόνα για τον εαυτό τους. Διότι, οι άνθρωποι ακυρώνουν τον εαυτό τους όταν δεν παίρνουν της ευθύνη της επιλογής τους.
Με όλα τα παραπάνω, να σκεφτούμε ότι μάλλον υπάρχει κάτι σαν… ψυχικός αναλφαβητισμός στη σημερινή κοινωνία των ενηλίκων;
Σε κάποιες περιπτώσεις όντως υπάρχει... ψυχικός αναλφαβητισμός, με την έννοια της μη δυνατότητας συνειδητής αναγνώρισης των συναισθημάτων, άρα και την αδυναμία διαχείρισής τους. Στις περιπτώσεις, δε, που αυτό συμβαίνει, μεν, αλλά καθυστερημένα, θα λέγαμε ότι υπάρχει μία μορφή... ψυχικής δυσλεξίας.
