Michael Shermer: Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα

Θέτοντας αυτό το ερώτημα, ο συγγραφέας επιχειρεί ένα μεγάλο και σπουδαίο ταξίδι. Διαβασμένος, αναλυτικός και παρατηρητικός, με κυρίαρχο εργαλείο το σκεπτικισμό, αφήνει στον αναγνώστη ελάχιστα περιθώρια αμφισβήτησης.

Αν τώρα θελήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό στον σκεπτικισμό, θα λέγαμε ότι σημαίνει τη συστηματική κατάρριψη των αμφιλεγομένων δοξασιών και θεωριών.

Ο Shermer δεν βάζει μόνον ερωτήματα του τύπου: γιατί πιστεύουν τόσοι άνθρωποι στην τηλεπάθεια, στους μάγους, στις προηγούμενες ζωές, στις απαγωγές από εξωγήινους και στα φαντάσματα, αλλά δίνει και τις αντίστοιχες απαντήσεις. Συνάμα προσφέρει, λογικές αναλύσεις και πολύτιμα στοιχεία έτσι ώστε όχι απλώς να μάθουμε την αλήθεια για τις τόσες απάτες και πλάνες που βρίσκουν απήχηση στη σημερινή κοινωνία, αλλά και να είμαστε σε θέση να τiς αντικρούσουμε. Τα επιχειρήματά του συνιστούν, εν τέλει, έναν πανηγυρικό για το επιστημονικό πνεύμα και τη χαρά που μπορεί κανείς να αντλήσει ερευνώντας τα μεγαλύτερα μυστήρια του κόσμου , ακόμα και αν πολλά από τα ερωτήματα που τίθενται παραμένουν, προς το παρόν, αναπάντητα.

Το βιβλίο εμπεριέχει τεράστιο πλούτο πληροφοριών που ο συγγραφέας τον διαχειρίζεται με αξιοζήλευτο τρόπο. Από τη θεωρία του φαινομένου του εκατοστού πιθήκου και την οριακή μάζα του E. Hartley, έως το αξίωμα του David Hume, όπου «καμμιά μαρτυρία δεν είναι αρκετή για να επαληθεύσει ένα θαύμα, παρά μόνον αν η μαρτυρία αυτή είναι τέτοια, ώστε το να ήταν εσφαλέμνη θα αποτελούσε μεγαλύτερο θαύμα από εκείνο που επιχειρεί να θεμελιώσει.»

Με τη δική του τοποθέτηση ότι: «η επιστήμη και η ιστορία είναι συσσωρευτικές και προοδευτικές», αλλά και την άποψή του πως: «Αν οι ειδικοί της κρυονικής επιτύχουν να επαναφέρουν κάποιο άτομο στη ζωή, η διάκριση μεταξύ ζωντανών και νεκρών θα γίνει ασαφής» χτίζει σιγά – σιγά το οικοδόμημά του και καταλήγει αβίαστα στο συμπέρασμα πώς: «Το σκέπτεσθαι αποτελεί το ουσιοδέστερο ανθρώπινο χαρακτηριστικό.»

Υπερασπίζεται την επιστήμη, με σωρεία επιχειρημάτων όπως:

«Στην επιστήμη η πεποίθηση πρέπει να θεμελιώνεται πάνω σε θετικά αποδεικτικά στοιχεία που ενισχύουν κάποιον ισχυρισμό και όχι στην έλλειψη στοιχείων υπέρ ή κατά ενός ισχυρισμού.» Αλλά δεν έχει πρόβλημα στο να σταθεί και επιφυλακτικός απέναντί της, γράφοντας πως: «Απλώς και μόνον επειδή η επιστήμη έχει αποδειχτεί εξαιρετικά επιτυχής στο παρελθόν δεν σημαίνει ότι μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα στο μέλλον.»

Είναι επικριτικός, απέναντι στους οπαδούς αλλότριων θεωριών, αλλά παραμένει ψύχραιμος και δανειζόμενος μια σκέψη του συναδέλφου του Τζέιμς Ράντι υπενθυμίζει: «οι πιστοί των παραφυσικών φαινομένων είναι σαν τα πλαστικά παπάκια που δεν μπορείς να βυθίσεις με τίποτα».

Δημοσιεύει εκπληκτικά στοιχεία όπως π.χ. ότι σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του 1996 της εταιρείας Γκάλλοπ, το 96% των ενηλίκων Αμερικανών πιστεύουν στον θεό, 90% στον παράδεισο, 79% στα θαύματα και 72% στους αγγέλους (Wall street journal 30 Ιανουαρίου ‘96).

Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στο ολοκαύτωμα και στις ανατροπές εκείνων των θεωριών που ισχυρίζονται ότι δεν συνέβη ποτέ ή ότι ήταν πολύ μικρότερης εμβέλειας.

Αξία έχουν και οι δύο τελευταίες αράδες του πονήματος όπου αναφέρονται τα εξής:

«…Η ελπίδα ότι η λογική και η επιστήμη μαζί με την αγάπη και την ανθρώπινη κατανόηση, μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε το σύμπαν τον κόσμο και τον ευατό μας.»

Σε κάθε περίπτωση όχι μόνον αξίζει να διαβαστεί, αλλά η ανάγνωση του συχνά γίνεται απολαυστική.

Η μετάφραση είναι του Μιχάλη Παναγιωτάκη, η πρωτότυπη έκδοση κυκλοφόρηρησε το 1998 και στην Ελληνική γλώσσα εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 2003 από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Στο τέλος της έκδοσης, υπάρχει πλήρης βιβλιογραφία και index.

Το περιεχόμενό της, ανά μέρη, έχει ως εξής:

MΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ
1. Yπάρχω, άρα σκέπτομαι Tο μανιφέστο ενός σκεπτικιστή
2. Tο πολυτιμότερο όλων H διαφορά μεταξύ επιστήμης και ψευδοεπιστήμης
3. Πώς παρεκτρέπεται η σκέψη. 25 λογικές πλάνες που μας οδηγούν στο να πιστεύουμε σε παράξενα πράγματα

MΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ
4. Aποκλίσεις Tα φυσικά, τα παραφυσικά και ο Έντγκαρ Kέυσι
5. Mέσα από το αόρατο Περιθανάτιες εμπειρίες και η αναζήτηση της αθανασίας
6. Aπαγωγή! Eπαφές με εξωγήινους
7. Επιδημίες κατηγοριών. Μεσαιωνικά και σύγχρονα φαινόμενα «μαγισσοφοβίας»

MΕΡΟΣ TΡΙΤΟ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΣΜΟΣ
8. Eν αρχή Mια βραδιά με τον Nτουέιν Γκις
9. Aντιμετωπίζοντας τους δημιουργιστές. 25 επιχειρήματα των δημιουργιστών και 25 απαντήσεις των υποστηρικτών της εξέλιξης

MΕΡΟΣ TΕΤΑΡΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΨΕΥΔΟΙΣΤΟΡΙΑ
10. Στην εκπομπή του Nτόναχιου. Iστορία, λογοκρισία και ελευθερία του λόγου
11. Ποιοι λένε ότι το Oλοκαύτωμα δεν συνέβη ποτέ και γιατί το λένε; Eπισκόπηση ενός κινήματος
12. Πώς γνωρίζουμε ότι το Oλοκαύτωμα πράγματι συνέβη; Ξεσκεπάζοντας τους αρνητές του Ολοκαυτώματος
13. Συνεχή και διακριτά μεγέθη. H άποψη ενός Aφρο-ελληνο-γερμανο-αμερικανού για τις φυλές

MΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ: Η ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΒΛΥΖΕΙ ΑΙΩΝΙΑ
14. O Δρ. Tίπλερ συναντά τον Δρα Πάγγλωσσο Mπορεί η επιστήμη να ανακαλύψει τον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους;
15. Τελικά, γιατί πιστεύουν οι άνθρωποι σε παράξενα πράγματα;