Η Αληθινή Μετάνοια

1 Τετάρτη της Τυρινής Εβδομάδας Ακολουθία της Τριθέκτης

Η αληθινή μετάνοια Ἰωὴλ β ́ 12 - 26

Έκκληση για μετάνοια και η ανταπόκριση του Θεού

β ́ 12 Καὶ νῦν λέγει Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν· Ἐπιστράφητε πρός με εξ ὅλης τῆς καρδίας ὑμ ῶ ν καὶ ἐν νηστείᾳ καὶ ἐ ν κλαυθμῷ καὶ ἐν κοπετῷ ·

13 καὶ διαρρήξατε τὰς καρδίας ὑμῶν καὶ μὴ τὰ ἱμάτια ὑμῶν. Καὶ ἐπιστράφητε πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν ὑμῶν, ὅτι ἐλεήμων καὶ οἰκτίρμων ἐστί, μακρόθυμος καὶ πολυέλεος καὶ μετανοῶν ἐπὶ ταῖς κακίαις.

14 τίς οἶδεν εἰ ἐπιστρέψει καὶ μετανοήσει καὶ ὑπολείψεται ὀπίσω αὐτοῦ εὐλογίαν καὶ θυσίαν καὶ σπονδὴν Κυρίῳ τῷ Θεῷ ὑμῶν;

15 Σαλπίσατε σάλπιγγι ἐν Σιών, ἁγιάσατε νηστείαν, κηρύξατε θεραπείαν,

16 συναγάγετε λαόν, ἁγιάσατε ἐκκλησίαν, ἐκλέξασθε πρεσβυτέρους, συναγάγετεν ήπια θηλάζοντα μαστούς, ἐξελθέτω νυμφίος ἐκ τοῦ κοιτῶνος αὐτοῦ καὶ νύμφη ἐκ τοῦ παστοῦ αὐτῆς.

17 ἀνὰμέσον τῆς κρηπῖδος τοῦ θυσιαστηρίου κλαύσονται οἱ ἱερεῖς οἱ λειτουργοῦντες τ ῷ Κυρίῳ καὶ ἐροῦσιν· Φεῖσαι, Κύριε, τοῦ λαοῦ σου καὶ μὴ δῷς τὴν κληρονομίαν σου εἰς ὄνειδος τοῦ κατάρξαι αὐτῶν ἔθνη, ὅπως μὴ εἴπωσιν ἐν τοῖς ἔθνεσι· Ποῦ ἐστιν ὁ Θεὸς αὐτῶν;

18 Καὶ ἐζήλωσε Κύριος τὴν γῆν αὐτοῦ καὶ ἐφείσατο τοῦ λαοῦ αὐτοῦ.

19 καὶ ἀπεκρίθη Κύριος καὶ εἶπε τῷ λαῷ αὐτοῦ· Ἰδοὺ ἐγὼ ἐξαποστέλλω ὑμῖν τὸν σῖτον καὶ τὸν οἶνον καὶ τὸ ἔλαιον, καὶ ἐμπλησθήσεσθε αὐτῶν, καὶ οὐ δώσω ὑμᾶς οὐκέτι εἰς ὀνειδισμὸν ἐν τοῖς ἔθνεσι·

20 καὶ τὸν ἀπὸ Βορρᾶ ἐκδιώξω ἀφ ὑμῶν και ἐξώσω αὐτὸν εἰς γῆν ἄνυδρον καὶ ἀφανιῶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν πρώτην καὶ τὰ ὀπίσω αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν ἐσχάτην, καὶ ἀναβήσεται ἡ σαπρία αὐτοῦ, καὶ ἀναβήσεται ὁ βρόμος αὐτοῦ, ὅτι ἐμεγάλυνε τ ὰ ἔργα αὐτοῦ.

21 Θάρσει, γῆ, χαῖρε καὶ εὐφραίνου, ὅτι ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι.

22 θαρσεῖτε, κτήνη τοῦ πεδίου, ὅτι βεβλάστηκε τὰ πεδία τῆς ἐρήμου, ὅτι ξύλον ἤνεγκε τὸ ν καρπὸν αὐτοῦ, συκῆ καὶ ἄμπελος ἔδωκαν τὴν ἰσχὺν αὐτῶν.

23 καὶ τὰ τέκνα Σιών, χαίρετε καὶ εὐφραίνεσθε ἐπὶ τῷ Κυρίῳ Θεῷ ὑμῶν, διότι ἔδωκεν ὑμῖν τὰ βρώματα εἰς δικαιοσύνην καὶ βρέξει ὑμῖν ὑετὸν πρώϊμον καὶ ὄψιμον καθὼς ἔμπροσθεν.

24 καὶ πλησθήσονται αἱ ἅλωνες σίτου, καὶ ὑπερεκχυθήσονται αἱ ληνοὶ οἴνου καὶ ἐλαίου. 25 Καὶ ἀνταποδώσω ὑμῖν ἀντὶ τῶν ἐτῶν ὧν κατέφαγεν ἡ ἀκρὶς καὶ ὁ βροῦχος καὶ ἡ ἐρυσίβη καὶ ἡ κάμπη, ἡ δύναμίς μου ἡ μεγάλη, ἣν ἐξαπέστειλα εἰς ὑμᾶς.

26 καὶ φάγεσθε ἐσθίοντες καὶ ἐμπλησθήσεσθε καὶ αἰνέσετε τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, ἃ ἐποίησε μεθ ̓ ὑμῶν εἰς θαυμάσια, καὶ οὐ μὴ καταισχυνθῇ ὁ λαός μου εἰς τὸν α ἰῶνα.

Μετάφραση

β ́ 12 Τώρα, λοιπόν, ο Κύριος ο Θεός σας λέει τα εξής: Επιστρέψτε συνειδητά σ’ εμένα, νηστεύοντας, κλαίγοντας και θρηνώντας.

13 Μετανιώστε πραγματικά αντί να σκίζετε τα ρούχα σας. Επιστρέψτε, λοιπόν, στον Κύριο τον Θεό σας, γιατί είναι γεμάτος αγάπη και καλοσύνη, είναι ανεξίκακος και πολυεύσπλαχνος και συγχωρεί τις κακίες.

14 Ποιός ξέρει; Ίσως μεταστραφεί και αλλάξει γνώμη και επιτρέψει να ’ ρθει και πάλι ἡ ευλογία του σ ’ εσάς, ώστε να μπορείτε να ξαναφέρετε στον Κύριο τον Θεό σας θυσίες και σπονδές.

15 Σαλπίστε στη Σιών! Ορίστε μέρες νηστείας και εξαγγείλτε σύναξη λατρευτική!

16 Συγκεντρώστε τον λαό, εξαγνίστε τη συνάθροιση· συναθροίστε ακόμη και τους γέροντες και τα νήπια που θηλάζουν· ως και τα νιόπαντρα ζευγάρια ας βγουν απ’ τους κοιτώνες τους!

17 Στο λιθόστρωτο που περιβάλλει το θυσιαστήριο ας κλάψουν οι ιερείς που υπηρετούν τον Κύριο, κι ας πουν: Λυπήσου, Κύριε, τον λαό σου, μην παραδώσεις εκείνους που σ ’ εσένα ανήκουν στον εξευτελισμό! Μην επιτρέψεις να τους κυριέψουν ξένοι λαοί, για να μην τους περιγελούνε οι λαοί και λένε : « Πού είναι ο Θεός τους ; »

18 Υπέρμετρα αγάπησε τη χώρα του ὁ Κύριος , τον λαό του τον λυπήθηκε ·

19 και α πευθύνθηκε ὁ Κύριος στον λαό του και είπε: Κοιτάξτε, εγώ σας στέλνω το σιτάρι, το κρασί και το λάδι, για να χορτάσετε μ’ αυτά· δεν θα αφήσω πια να σας περιγελούνε τ ’ άλλα έθνη.

20 Τον εχθρό που έρχεται απ ’ τον Βορρά θα τον

Η περικοπή Ιωηλ 2:12 - 26 είναι, σύμφωνα με τη λειτουργική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το πρώτο ανάγνωσμα από την Παλαιά Διαθήκη της περιόδου του Τριωδίου.

Ο λόγος της επιλογής είναι προφανής, καθώς στη συγκεκριμένη περικοπή ο προφήτης εμφανίζεται να καλεί τους κατοίκους της Ιερουσαλήμ σε μετάνοια και προαναγγέλλει την ανταπόκριση του Θεού στην επιστροφή του λαού του. Το βιβλίο “ Ιωήλ ” περιέχει τις προφητείες του ομώνυμου προφήτη, γιου του Βαθουήλ, σχετικά με το θέμα της ημέρας της κρίσης του Κυρίου. Το όνομα του προφήτη συνιστά κάτι σαν ομολογία πίστης, καθώς σημαίνει “ Ο Κύριος είναι ο Θεός ”. Το κήρυγμα του Ιωήλ σχετίζεται με την Ιερουσαλήμ, αλλά στο βιβλίο δεν αναφέρονται άλλα στοιχεία ούτε για τον ίδιο ούτε για την εποχή της δράσης του, αν και υπάρχουν σχετικά ασφαλείς ενδείξεις ότι έδρασε κατά την μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία περίοδο. Το έργο διαιρείται σε δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει την περιγραφή μιας επιδρομής ακρίδων που ακολουθείται από ξηρασία (1:2 - 12), και δίνει στον προφήτη αφορμή να καλέσει τον λαό σε μετάνοια και προσευχές για απαλλαγή από την πληγή (1:13 - 20), και να τον προειδοποιήσει για την επικείμενη έλευση της ημέρας της κρίσης του Κυρίου (2:1 - 17). Το δεύτερο μέρος έχει ως θέμ α του την ανταπόκριση του Θεού στις εκκλήσεις του λαού του. Ο Θεός θα εκδηλώσει το έλεός Του (2:18 - 27), θα χορηγήσει πλουσιοπάροχα το Πνεύμα του στον λαό του (3:1 - 5), θα κρίνει τους ξένους λαούς (4:1 - 16) και θα αποκαταστήσει τον λαό του (4:17 - 21). Αν δεχτεί κανείς τα πορίσματα της σύγχρονης βιβλικής επιστήμης, σύμφωνα με τα οποία το βιβλίο του Ιωήλ είναι χρονολογικά ένα από τα τελευταία της συλλογής των Δώδεκα Μικρών Προφητών και το Κατὰ Μᾶρκον Εὐαγγέλιον το πρώτο της συλλογής των Ευαγγελίων, διαπιστώνει μια αδιάσπαστη συνέχεια της προφητικής παράδοσης από την Παλαιά Διαθήκη ως την Καινή· ο προφήτης Ιωήλ καλεί τον λαό σε μετάνοια, επειδή έφτασε η κρίση του Θεού, ενώ ο προφήτης Ιωάννης ο Βαπτιστής καλεί τον λαό σε μετάνοια, επειδή έφτασε η Βασιλεία του Θεού. Έτσι, όσοι θα ακολουθήσουν τη συμβουλή του προφήτη Ιωήλ θα αποφύγουν την κρίση και όσοι θα ακολουθήσουν τη συμβουλή του Ιωάννη του Βαπτιστή θα εισέλθουν στη Βασιλεία του Θεού. Τόσο για την έξοδο από την κρίση όσο και για την είσοδο στη Βασιλεία του Θεού το κλειδί είναι το ίδιο· η μετάνοια. Μετά την περιγραφή, λοιπόν, μιας τρομακτικής επιδρομής ακρίδων στη χώρα, με απίστευτης έκτασης καταστρεπτικά αποτελέσματα, που μόνο με την εκδήλωση της επικείμενης κρίσης του Θεού κατά του λαού του μπορεί να παρομοιαστεί, ο προφήτης καλεί τον λαό σε μετάνοια. Αναλαμβάνει, μάλιστα, να εξηγήσει ακριβώς τι εννοεί με τον όρο αυτόν: • Η μετάνοια απαιτεί συνειδητή αλλαγή του τρόπου ζωής και επιστροφή στον Θεό: Επιστρέψτε συνειδητά σε μένα ζητάει ο Θεός από τον λαό του και για να περιγράψει την έννοια της συνειδητής επιστροφής ο προφήτης χρησιμοποιεί την έκφραση «από όλη την καρδιά σας». Η καρδιά θεωρείτο κατά τις αντιλήψεις της εποχής κέντρο της σκέψης του ανθρώπου, επομένως και των συνειδητών επιλογών του. • Η μετάνοια απαιτεί ανάληψη δράσης: Επιστρέψτε ... νηστεύοντας, κλαίγοντας και θρηνώντας. Η μετάνοια δεν είναι μια παθητική κατάσταση, αλλά απαιτεί συγκεκριμένες ενέργειες. Η νηστεία δηλώνει τη σταθερή απόφαση να αλλάξει κανείς τα πάντα, ακόμα και τον τρόπο της διατροφής του. Μια συμβολική όμως αλλαγή δεν συνιστά πραγματική μετάνοια αν δεν συνοδεύεται από συνειδητοποίηση της ανάγκης για ριζικότερη αλλαγή, άρα πρέπει να συναισθανθεί κανείς τα λάθη του και να κλάψει γι’ αυτά και να θρηνήσει για όσα έχασε εμμένοντας στην αμαρτία του. • Η μετάνοια απαιτεί πάθος: Μετανιώστε πραγματικά αντί να σκίζετε τα ρούχα σας. Ο προφήτης καλεί τους ακροατές του να προχωρήσουν σε πιο δυναμικές ενέργειες από τις απλές τελετουργικές πράξεις· το σκίσιμο των ενδυμάτων αποτελούσε για την εποχή χαρακτηριστική ενέργεια δηλωτική μεγάλου πένθους, θλίψης, απόγνωσης ή φρίκης. Όμως ο προφήτης τους καλεί να « σκίσουν τις καρδιές τους », ζητάει δηλαδή όχι μια, έστω και έντονη, συναισθηματική φόρτιση, αλλά τη συνειδητή συμμετοχή όλου του είναι του ανθρώπου. • Η μετάνοια όμως προϋποθέτει γνώση από τον άνθρωπο ότι ο Θεός τον αγαπάει και θα αποδεχτεί την επιστροφή του: Επιστρέψτε, λοιπόν, στον Κύριο τον Θεό σας, γιατί είναι γεμάτος αγάπη και καλοσύνη, είναι ανεξίκακος και πολυεύσπλαχνος και συγχωρεί τις κακίες. Συνειδητή απόφαση, ανάληψη δράσης και πάθος είναι δυνατά μόνον όταν έχει κανείς βέβαιη ελπίδα ότι θα φτάσει κάπου. Διαφορετικά ο άνθρωπος γρήγορα αποκαρδιώνεται και εγκαταλείπει την προσπάθεια. Γι’ αυτό ο προφήτης σπεύδει να διαβεβαιώσει το ακροατήριό του για τις προθέσεις του Θεού. Την ίδια διαβεβαίωση θα δώσει μερικούς αιώνες αργότερα και ο απόστολος Παύλος στους Ρωμαίους με το ρητορικό ερώτημα: Ξεχνάς πως η αγαθότητα του Θεού θέλει να σε οδηγήσει στη μετάνοια; 4 • Όμως η μετάνοια που θα αλλάξει τον κόσμο και θα οδηγήσει στην πραγμάτωση της Βασιλείας του Θεού δεν μπορεί να είναι ατομική υπόθεση, αλλά προϋποθέτει καθολική συμμετοχή: Συναθροίστε ακόμη και τους γέροντες και τα νήπια που θηλάζουν· ως και τα νιόπαντρα ζευγάρια ας βγουν απ’ τους κοιτώνες τους. κραυγάζει ο προφήτης, θέλοντας να δείξει πως μόνο με συνειδητή και πάνδημη προσπάθεια θα επιτευχθεί η Βασιλεία του Θεού. Υπάρχουν διατάξεις στον Νόμο που απαλλάσσουν τους νιόπαντρους ακόμα και από τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να σκοτωθεί κάποιος πριν προλάβει να χαρεί τον γάμο του. Το ότι ο προφήτης δεν εξαιρεί ούτε τους νιόπαντρους από αυτή την πάνδημη προσπάθεια δείχνει το πόσο επείγουσα είναι η κατάσταση. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η επόμενη πρόσκλησή του. • Η μετάνοια που θα αλλάξει τον κόσμο και θα οδηγήσει στην πραγμάτωση της Βασιλείας του Θεού δεν μπορεί να στηρίζεται σε προτροπές προς τους άλλους, αλλά προϋποθέτει προσωπικό παράδειγμα: Στο λιθόστρωτο που περιβάλλει το θυσιαστήριο ας κλάψουν οι ιερείς που υπηρετούν τον Κύριο. Αποτελεί χαρακτηριστικό των διεφθαρμένων ηγεσιών να προτρέπουν τον λαό σε θυσίες σε περιόδους κρίσης, ενώ οι κατέχοντες την εξουσία διαφυλάσσουν στο ακέραιο τα προνόμιά τους. Έτσι όμως, ένας λαός εξευτελίζεται, καθώς απογοητευμένος από τους ηγέτες του γίνεται ευάλωτος στις όποιες εξωτερικές επιβουλές. Γι ’ αυτό ο προφήτης δεν εξαιρεί από το προσκλητήριό του ούτε τους ιερείς. Τους καλεί να μετανοήσουν και αυτοί και να παρακαλέσουν τον Κύριο, ώστε να μη επιτρέψει να αναρωτηθούν ποτέ οι άλλοι λαοί για τους Ισραηλίτες: Πού είναι ο Θεός τους; Αυτό για τον προφήτη συνιστά το έσχατο στάδιο εξευτελισμού ενός λαού· το να καταστήσει, δηλαδή, με τη συμπεριφορά του τον Θεό του αόρατο στους άλλους. Παρά τη χρονική απόσταση των εικοσιτεσσάρων αιώνων που χωρίζουν την εποχή του προφήτη Ιωήλ από τη σύγχρονη, η έκκλησή του για μετάνοια ηχεί περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, ιδιαίτερα έξω από την πόρτα πολλών σύγχρονων Κοινοβουλίων .

Στοιχεία Βιβλικής Εβραϊκής Γλώσσας

Η Παλαιά Διαθήκη ως Βίβλος τής Εκκλησίας
Ο κανόνας τής Παλαιάς Διαθήκης
Πτώση και σωτηρία
Το Βιβλικό Μουσείο τής Θεολογικής Σχολής
Ειδωλολατρία στον βιβλικό Ισραήλ
Ο θεσμός της ιεροσύνης στην Παλαιά Διαθήκη
Ιστορία και Θεολογία στο έργο του Χρονικογράφου
Γλωσσική ανάλυση του Ψαλμού α΄
Old Testament Canon and Text in the Greek-speaking Orthodox Church
Η Θεολογική Εκπαίδευση στην Ελλάδα
The Old Testament: deciphering the common heritage of mankind
Η Αληθινή Μετάνοια