Τα Λόγια του Ιησού ή Q (Η Πηγή των Λογίων)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η Πηγή των Λογίων ή Τα Λόγια του Ιησού, είναι το κείμενο εκείνο το οποίο, σύμφωνα με τα πορίσματα της νεώτερης επιστήμης χρησιμοποίησαν οι συγγραφείς των συνοπτικών ευαγγελίων Ματθαίος και Λουκάς^[1] για να παρουσιάσουν τη διδασκαλία του Ιησού. Η Πηγή των Λογίων, ως εκ τούτου, αποτελεί μια από τις βασικότερες ιστορικές πηγές αποκατάστασης της διδασκαλίας και του προσώπου του ιστορικού Ιησού.

Τα ίχνη του σημαντικότατου αυτού κειμένου του αρχέγονου χριστιανισμού, μετά τη χρησιμοποίηση του από τους ευαγγελιστές, χάθηκαν στο χρόνο. Τα εντόπισε η σύγχρονη βιβλική επιστήμη, μετά από μεγάλη προσπάθεια και εξονυχιστική έρευνα εκατό και πλέον ετών, στο κοινό υλικό των παραπάνω Ευαγγελίων. Παρόλ” αυτά, μόλις πρόσφατα η επιστημονική κοινότητα κατέληξε σε κοινώς αποδεκτά πορίσματα, ενώ συνεχίζεται από τους ειδικούς ή έρευνα για την πραγματική έκταση, το ακριβές λεξιλόγιο και τα διάφορα στάδια εξέλιξης της.

Στον επιστημονικό κόσμο η Πηγή των Λογίων έχει καθιερωθεί διεθνώς να προσδιορίζεται με το σύμβολο Q, με το αρχικό δηλαδή γράμμα της γερμανικής λέξης Quelle = Πηγή.

Η πηγή

H συγκριτική μελέτη των Ευαγγελίων του Ματθαίου και του Λουκά, έδειξε πως 240 περίπου στίχοι διδακτικού περιεχομένου αποτελούν κοινό υλικό στους δύο ευαγγελιστές με ομοιότητα που φτάνει μέχρι και σε επίπεδο λέξεων. Αυτή η επισήμανση, σε συνδυασμό με μια πληροφορία που φτάνει σε μας από τον εκκλησιαστικό συγγραφέα, Παπία επίσκοπο Ιεραπόλεως από το 140 μ.Χ. μέσω του Ευσεβίου, οδήγησε πολλούς στην υπόθεση για την ύπαρξη μιας προγενέστερης των ευαγγελίων πηγής.

Ο Παπίας, στο υπόμνημά του με θέμα τα Λόγια του Ιησού γράφει τα εξής:

«Ματθαίος μεν ουν τη εβραΐδι διαλέκτω τα Λόγια συνεγράψατο ηρμήνευσε δ’ αυτά ως έκαστος ην δυνατός».

Η μαρτυρία λοιπόν αυτή μιλά για κάποια συλλογή λογίων του Ιησού που γράφτηκε αρχικά στα αραμαϊκά από τον Ματθαίο και κατόπιν μεταφράστηκε στα ελληνικά. Έτσι, αν από το κοινό υλικό των Ματθαίου και Λουκά αφαιρεθή ότι έχουν πάρει από τον Μάρκο, μένουν 240 περίπου στίχοι διδακτικού περιεχομένου οι οποίοι θα πρέπει να προέρχονται από την Πηγή των Λογίων.

Η Βίβλος της αρχικής χριστιανικής κοινότητας αμέσως μετά το θάνατο του Ιησού εξακολούθησε να είναι η Παλαιά Διαθήκη. Σύντομα όμως μετά το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού άρχισε να συμβαίνει κάτι διαφορετικό: Τα Λόγια του Ιησού άρχισαν να θεωρούνται στο ίδιο επίπεδο με το λόγο του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη και αυτό άλλωστε φανερώνεται από την καταγραφή τους και λέει πολλά για το πώς σκέφτονταν οι πρώτοι χριστιανοί για τον Ιησού από τη Ναζαρέτ.

Ο σκοπός της πηγής αυτής, που κατά κοινή επιστημονική ομολογία ήταν γραπτή και ξεκινούσε με την αποστολή του Βαπτιστή, την Βάπτιση του Ιησού και τους πειρασμούς στην έρημο και περιείχε επιπλέον παραβολές και διηγήσεις για τον Ιησού, ήταν πιθανώς απολογητικός και διδακτικός. Επιπλέον, η Q θα πρέπει να περιείχε χριστολογικού χαρακτήρα λόγια στα οποία τονίζεται η σχέση του Ιησού προς τον Πατέρα (Ματθ. 11:27, Λουκ. 10:21-22) καθώς και αποσπάσματα από τη ζωή του Ιησού.

Το περιεχόμενο της πηγής των Λογίων που προκύπτει αν από τα ευαγγέλια Ματθαίου και Λουκά αφαιρέσουμε ό,τι κοινό έχουν με το Μάρκο και ό,τι ιδιαίτερο έχει το καθένα από τα δύο ξεχωριστά, απομένει το κοινό στα δύο αυτά ευαγγέλια υλικό των 240 περίπου στίχων και που πιστεύεται ότι προέρχεται από την πηγή των Λογίων.

Στο περιεχόμενό της πηγής Q δεν συναντάμε κάποια ιστορία του Πάθους του Ιησού, ούτε κάποια διδασκαλία ή κάποια λόγια, που να αναφέρονται στην έννοια του θανάτου του. Έτσι, η πηγή αυτή στο σύνολό της είχε ως κύριο στόχο τη «μαθητεία», δηλ. αναφορές περί των καθηκόντων και των ευθυνών των μαθητών του Ιησού. Πιστεύεται έτσι ότι η Q ήταν ένας οδηγός για κατηχητές και νεοεισερχόμενους στην κοινότητα, μια εξαγγελία του χριστιανικού τρόπου ζωής, με το πιο κάτω περιεχόμενο:

Το κήρυγμα του Ιωάννη (Λκ 3:7-9, Μθ 3:7-10)
Οι πειρασμοί του Ιησού (Λκ 4:1-13, Μθ 4:1-11)
Λόγια της επί του όρους ομιλίας, μακαρισμοί (Λκ 6:20-23, Μθ 5:3.4.6.11.12)
Αγάπη προς τους εχθρούς (Λκ 6:27-42, Μθ 7:1-5.10.24-25, 15:14)
Ακροατές και ποιητές του λόγου (Λκ 6:47-49, Μθ 7:24-27)
Θεραπεία δούλου του εκατόνταρχου (Λκ 7:1-10, Μθ 7:28α, 8:5-10.13)
Η ερώτηση του Βαπτιστή προς τον Ιησου (Λκ 7:18-20, Μθ 11:2-3)
Η απάντηση του Ιησού (Λκ 7:22-35, Μθ 11:4-19)
Μαθητεία (Λκ 9:57-60, Μθ 8:19-22)
Αποστολή των μαθητών (Λκ 10:2-12, Μθ 9:37.38, 10:9-15)
Ουαί κατά των γαλιλαϊκών πόλεων (Λκ 10:13-15, Μθ 11:20-24)
Η Κυριακή προσευχή (Λκ 11:2-4, Μθ 6:9-13)
Η θεία ανταπόκριση στην προσευχή (Λκ 11:9-13, Μθ 7:7-11)
Περί Βεελζεβούλ (Λκ 11:14-22, Μθ 12:12-32)
Το ακάθαρτο πνεύμα (Λκ 11:29-32, Μθ 12:32-42)
Ο λύχνος και το φως (Λκ 11:23-36, Μθ 5:15, 6:22-23)
Ουαί κατά των Φαρισαίων καί γραμματέων (Λκ 11:37, 12:1, Μθ 23:1-36)
Εμπιστοσύνη στο Θεό καί ομολογία (Λκ 12:2-12, Μθ 10:19.26-33)
Η μέριμνα για τα επίγεια (Λκ 12:22-34, Μθ 6:19-21.25-33)
Εγρήγορση (Λκ 12:39-46, Μθ 24:43-51)
Σημεία που προαναγγέλλουν τα έσχατα (Λκ 12:51-56, Μθ 10:34-36΅, 16:2-3)
Συνδιαλλαγή με τον αντίδικο (Λκ 12:57-59, Μθ 5:25.26)
Παραβολές σιναπόσπορου και ζύμης (Λκ 13:18-21, Μθ 13:31-33)
Εσχατολογικές ανακατατάξεις (Λκ 12:23-30, Μθ 7:13-14, 8:11-12, 25:10-12)
Θρήνος για την Ιερουσαλήμ (Λκ 13:34-35, Μθ 23:37-39)
Θυσίες του μαθητή του Ιησού (Λκ 14:26-35, Μθ 10:37-38, 5:13)
Υπηρεσία σε δύο κυρίους (Λκ 16:13, Μθ 6:24)
Η βασιλεία των ουρανών βιάζεται (Λκ 16:16, Μθ 11:12-13)
Περί διαζυγίου (Λκ 16:18, Μθ 5:32)
Η ήμερα του ερχομού του Υιού του ανθρώπου (Λκ 17:22-27.33-37, Μθ 24:26-28.37-39)

Η σπουδαιότητα μιας τέτοιας πηγής που οδηγεί πολύ κοντά στα γεγονότα της ζωής του Ιησού, φαίνεται από την διάσωσή της μέσα στα ευαγγέλια, ως προφανής επιλογή των ίδιων των πρώτων χριστιανών. Θα ήταν δύσκολο να υπάρξουν «Γραφές» και «Ιερά Κείμενα» αν αυτά δεν χρησιμοποιούνταν πριν από την οποιαδήποτε επισημοποίησή τους και αν δεν υπήρξε εκτίμηση τέτοια ώστε αυτά να αντιγραφούν και να διαδοθούν.

Σχετικά με το θέμα της «Θεοπνευστίας» και αν αυτή ακυρώνεται με μία συζήτηση περί πηγών, η χριστιανική θρησκεία υποστηρίζει πως αυτό δεν συμβαίνει καθώς οι πηγές αυτές προέρχονται από τους κόλπους της εκκλησίας, η οποία εκκλησία άλλωστε παρέδωσε και τον Κανόνα των 27 βιβλίων της καινής Διαθήκης.

Υποσημειώσεις

↑ Για πολλούς ερευνητές η αλληλεξάρτηση ή μη του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου με την Qείναι ακόμα ζητούμενο προς διερεύνηση. Μέχρι στιγμής, αν και έχουν υπάρξει και διαφορετικές απόψεις, η περί των πηγών του Μάρκου και του Ιωάννη έρευνα, κινείται επάνω σε υποθετικές κυρίως προτάσεις.
Βιβλιογραφία