Πως να εντοπίσετε τις ψευδο - επιστήμες - Point of view

Εν τάχει

Πως να εντοπίσετε τις ψευδο - επιστήμες



Ο Καρλ Σάγκαν (Carl Sagan) ήταν ένας από τους πρώτους που δημιούργησε μια εργαλειοθήκη για να ξεχωρίζει κανείς την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη όταν δημοσίευσε το ‘Demon Hunted World’ το 1996. Ο «Μηχανισμός Εντοπισμού Σαχλαμάρας» ήταν μια λίστα οδηγιών για να βοηθήσει τον μέσο άνθρωπο να εντοπίσει σφάλματα λογικής και άλλες κοινές πλάνες και λάθη σε δημοφιλή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Πολλά άλλα μεγάλα μυαλά έχουν συνεχίσει αυτήν την παράδοση και έτσι σήμερα έχουμε πολλές παρόμοιες λίστες. Για να αυξήσω την σύγχυση, αποφάσισα να συγκεντρώσω μερικές από τις καλύτερες, να τις ανακατέψω, να διαλέξω τα καλύτερα σημεία και να τα αποστάξω σε μία λίστα. Στην σύνταξη αυτής της λίστας, χρωστώ ευγνωμοσύνη στον Δόκτωρ Stephen Barrett από το Quackwatch.org, στον Δόκτωρ Tom Perls του AntiAgingQuackery.org, στον δόκτωρ Michael Shermer από τον σκεπτικιστικό σύλλογο και βέβαια στον δόκτωρ Carl Sagan. Όλοι τους έχουν αφιερώσει πολλά χρόνια δουλειάς προστατεύοντας το αθώο πληθυσμό από επιβλαβή και αναληθή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Δεν είναι τυχαίο που κοινά μοτίβα υπάρχουν στις δουλειές τους.
Κατασκεύασα μία λίστα 15 σημείων που αποκαλώ: Πώς να εντοπίσετε μία ψευδό-επιστήμη. Όταν ακούτε κάποιο ισχυρισμό για ένα καινούριο προϊόν, μια νέα ανακάλυψη, ή μία παραφυσική ικανότητα περάστε την από αυτές τις 15 ερωτήσεις και θα έχετε μια πολύ καλή άποψη για την αξία της.
1-Καλύπτει ο ισχυρισμός τις προϋποθέσεις για μία θεωρία;
Πολύ λίγοι ισχυρισμοί που δεν είναι αληθινοί μπορούν να χαρακτηρισθούν ως θεωρίες. Ας δούμε τα 4 κύρια στοιχεία που μία θεωρία πρέπει να έχει. 1) Μία θεωρία πρέπει να προέρχεται και να υποστηρίζεται καλά από πειραματικά αποδεικτικά στοιχεία. Μη επίσημες ή μη επαρκώς εμπεριστατωμένες αναφορές δεν είναι δεκτές. Πρέπει να υποστηρίζεται από πολλές σειρές τεκμηρίων και να μην έχει μόνο ένα θεμέλιο. Θα βρείτε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες έχουν ένα μοναδικό θεμέλιο. 2) μία θεωρία πρέπει να είναι τόσο ακριβής ώστε να είναι διαψεύσιμη με διάφορα τεστ. Αν δεν μπορεί να εξεταστεί, δοκιμαστεί ή διαψευθεί τότε δεν μπορεί να αποκαλεστεί θεωρία. Αν κάτι είναι πραγματικά δυνατό να εξετασθεί τότε άλλοι πρέπει να μπορούν να επαναλάβουν τα τεστ και να βρουν τα ίδια αποτελέσματα. Θα βρείτε πως στις ψευδό-επιστήμες σπανίως είναι αυτό δυνατό. Γενικά κάνουν ισχυρισμούς ή κατασκευάζουν δικαιολογίες για το γιατί δεν μπορούν να γίνουν τεστ ή να τα επαναλάβουν τρίτοι. 3) Μία θεωρία πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούν να εξεταστούν, για πράγματα που δεν έχουν ακόμα παρατηρηθεί. 4) Μία θεωρία πρέπει να αφήνει χώρο για αλλαγές βασισμένες στην ανακάλυψη νέων στοιχείων. Πρέπει να είναι δυναμική, δοκιμαστική και διορθώσιμη. Θα προσέξετε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες δεν αφήνουν χώρο για αλλαγή μέσω νέων ανακαλύψεων.
2-Ο ισχυρισμός βασίζεται σε αρχαία γνώση;
Αυτό είναι μια σίγουρη ένδειξη ότι ο ισχυρισμός δεν βασίζεται σε επιστημονικά αποδεικτικά στοιχεία και έχει σκοπό να σας ξεγελάσει να πιστέψετε πως επειδή το πίστευαν οι αρχαίοι κινέζοι τότε έχει αξία. Στην πραγματικότητα πολλές αληθινές επιστημονικές θεωρίες δεν είναι πολύ παλιές, διότι έχουν αντικαταστήσει παλαιές θεωρίες καθώς η γνώση αυξάνεται. Γενικώς όσο πιο σύγχρονα τα αποδεικτικά, τόσο καλύτερη η επιστημονική τους βάση.
3-Πρώτα ανακοινώθηκε μέσα από τα ΜΜΕ ή από επιστημονικά μέσα;
Πραγματικές αποκαλύψεις πηγαίνουν μέσα από αμερόληπτες ομότιμες(peer review) διαδικασίες που οδηγούν σε έκδοση σε επιστημονικά περιοδικά. Όταν κάτι ανακοινώνεται για πρώτη φορά μέσα από τα ΜΜΕ, όπως τα πειράματα κρύας σύντηξης των Pons και Fleischman ή η μηχανή αέναης κίνησης του Stoern, τότε γενικά υπάρχει λόγος που οι υποστηριχτές τους επιλέγουν να μην τα περάσουν από λεπτομερή επιστημονικό έλεγχο.
4-Βασίζεται ο ισχυρισμός στην ύπαρξη κάποιας άγνωστης μορφής ¨ενέργειας¨ ή σε άλλο παραφυσικό φαινόμενο;
Χύμα και χωρίς νόημα χρήση λέξεων που ακούγονται επιστημονικές όπως «ενέργεια» είναι μία από τις πιο κοινές ενδείξεις στις διαδεδομένες ψευδό-επιστήμες. Όροι όπως ενεργειακά πεδία, αρνητική ενέργεια, Τσι, όργον, αύρα, υπέρ-διαστασιακή ενέργεια είναι εντελώς χωρίς επιστημονικό νόημα. Πλησιάστε με πολύ προσοχή!
5-Δηλώνουν οι υποστηρικτές πως ο ισχυρισμός τους καταστέλλεται από τις αρχές;
Αυτό είναι συνήθως μια πολύ αδύναμη δικαιολογία για το γιατί οι πλειοψηφία των επιστημόνων δεν λαμβάνουν σοβαρά τον ισχυρισμό τους, ή γιατί το προϊόν δεν είναι εγκεκριμένο από την αρμόδια αρχή, ή γιατί επιστημονικά περιοδικά δεν δημοσιεύουν τα άρθρα τους. Θα το ακούσετε συχνά αυτό με τη μορφή μιας συνομωσίας του ιατρικού κόσμου για την εξάλειψη μίας κομπογιαννίτικης θεραπείας επειδή είναι προς το συμφέρον του ιατρικής βιομηχανίας να σας κρατήσει άρρωστος. Στην πραγματικότητα, κάθε γιατρός ή φαρμακευτική εταιρεία που θα μπορούσε να αναπτύξει μια νέα θεραπεία, θα έκανε μια τεράστια περιουσία. Ποτέ δεν θα το καταπίεζαν. Το ίδιο ισχύει και για τους κατασκευαστές αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο για τους οποίους λέγεται ότι "αποκρύβουν" νέες αποδοτικότερες τεχνολογίες κινητήρων.
6-Ακούγετε ο ισχυρισμός παρατραβηγμένος ή πολύ καλός για να είναι αληθινός;
Όταν κάτι ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό, συνήθως δεν είναι αληθινό. Εντυπωσιακοί ισχυρισμοί απαιτούν εντυπωσιακά αποδεικτικά στοιχεία. Ο ισχυρισμός ταιριάζει πραγματικά με τον τρόπο που γνωρίζουμε πως λειτουργεί ο κόσμος; Πόσο συχνά κάτι που ισχυρίζεται ότι θα φέρει τον κόσμο ανάποδα έχει αποδειχθεί ότι είναι αλήθεια; Προσεγγίστε τον ισχυρισμό με σκεπτικισμό, και ζητήστε αποδεικτικά στοιχεία τόσο εντυπωσιακά όσο και ο ισχυρισμός.
7-Υποστιρίζεται ο ισχυρισμός από τεχνικές μάρκετινγκ;
Να είστε επιφυλακτικοί με τεχνάσματα μάρκετινγκ, και να έχετε κατά νου ότι τεχνάσματα μάρκετινγκ είναι, από μόνα τους, εντελώς άχρηστα. Παραδείγματα ύποπτων τεχνασμάτων κυκλοφορίας που θα πρέπει να εγείρει πάντα τον σκεπτικισμό είναι οι εικόνες των ανθρώπων που φορούν ρόμπες εργαστήριου, τις εγκρίσεις από διασημότητες, μαρτυρίες από οποιαδήποτε πηγή, και αναφορά πιστοποιήσεων, σχολών, ακαδημιών και ινστιτούτων.
8- Περνά ο ισχυρισμός το ξυράφι του Όκκαμ; ( Occam’s Razor)
Υπάρχει μια απλούστερη, φυσική εξήγηση για τον ισχυρισμό που να μην απαιτεί κανένα υπερφυσικό στοιχείο; Είναι τα αποτελέσματα σύμφωνα με τα αποτελέσματα ενός εικονικού(placebo) φαρμάκου ή την φυσική ικανότητα επούλωσης του σώματος; Μπορεί ένας ταχυδακτυλουργός-μάγος να αντιγράψει τα κατορθώματα ενός μέντιουμ; Ο νόμος των μεγάλων αριθμών αναφέρει ότι ένα ένα-στο-εκατομμύριο γεγονός συμβαίνει συνήθως σε όλους μια φορά το μήνα, και δεδομένου ότι το Ξυράφι του Όκκαμ λέει ότι η απλούστερη από δύο πιθανές εξηγήσεις είναι συνήθως η σωστή, μην τρέχετε σε μία υπερφυσική εξήγηση μόνο και μόνο επειδή σας έτυχε να ονειρευτείτε την γιαγιά σας για τη νύχτα που πέθανε.
9-Έρχετε ο ισχυρισμός από μια πηγή αφοσιωμένη στην διάδοσή της;
Η επιστήμη δουλεύει ξεκινώντας από μηδαμινές υποθέσεις και ψάχνοντας αποδείξεις. Ψευδό-επιστήμες ξεκινάνε με μια υπόθεση και την στηρίζουν με αμφισβητήσιμη έρευνα και συλλογιστική. Είναι απίθανο ότι ένα ίδρυμα αφιερωμένο στην προβολή ενός συγκεκριμένου ισχυρισμού θα παρουσιάσει οποιοδήποτε είδος αποδείξεων, εκτός από εκείνες που υποστηρίζουν τον ισχυρισμό τους, και η μεροληψία αυτή θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
10-Ήταν οι υποστηρικτές σωστοί με τις δοκιμές τους;
Κάθε καλή έρευνα θα περιγράψει την δοκιμή που έγινε, και θα παρουσιάσει όλα τα στοιχεία που δεν δικαιολογούν το συμπέρασμα. Να είστε δύσπιστοι για τυχόν ισχυρισμούς που δεν περιγράφουν λεπτομερώς τη μεθοδολογία εξέτασης ή που δεν ήταν λεπτομερής ή υπεύθυνη , συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής επαλήθευσης και επανάληψης, ή που δεν παρέχουν όλα τα τεκμήρια ακόμα και αυτά εναντίων.
11-Πόσο καλή είναι η ποιότητα των τεκμηρίων υπέρ του ισχυρισμού.
Προσέχετε όταν τα δεδομένα δοκιμών μπορεί να είναι ευαίσθητα στην επιλογή παρατήρησης, η οποία είναι η καταμέτρηση μόνο των επιτυχιών και όχι των αποτυχιών, όπως βλέπουμε με τα μέντιουμ στην τηλεόραση. Προσέχετε όταν το μέγεθος του δείγματος είναι πολύ μικρό για να έχει στατιστική σημασία, όπως με τις περισσότερες κλινικές δοκιμές της ομοιοπαθητικής. Και ειδικά προσέξτε για βιαστικά συμπεράσματα αιτιωδών σχέσεων: η υπόθεση ότι, επειδή η ανακούφιση επήλθε μετά το γιατροσόφι, το γιατροσόφι πρέπει να προκάλεσε την ανακούφιση.
12-Έχουν οι ισχυριζόμενοι αυθεντικά-σύννομα διαπιστευτήρια.
Να έχετε υπόψη σας πως υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός από μη αναγνωρισμένα ιδρύματα (που συχνά είναι γραφεία σε σπίτια) που δίνουν πτυχία σε σχεδόν οτιδήποτε. Να έχετε ακόμα υπόψη σας πως πολλά ιδρύματα που ισχυρίζονται ότι είναι αναγνωρισμένα έχουν πάρει την αναγνώριση τους από μη διαπιστευμένα σώματα αναγνώρισης. Τέλος να ξέρετε πως αυθεντικά αναγνωρισμένα πανεπιστήμια έχουν συχνά επιπλέον προγράμματα σε μη επιστημονικά πεδία όπως χειροπρακτική και βελονισμό. Πρέπει να είστε προσεκτικοί. Για να δείτε πόσο προσεκτικοί, πηγαίνετε στο ThunderwoodCollege.com και αποκτήσετε το δικό σας διδακτορικό (Ph.D.) στον τομέα της επιλογής σας σε δευτερόλεπτα, δωρεάν.
13-Οι υποστηρικτές ισχυρίζονται πως κάτι δεν πάει καλά με το κανονικό;
Όταν μία πραγματική έρευνα παρουσιάζεται, αποτελείται από τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν και το συμπέρασμα. Δεν ξεκινά τις κατηγορίες και κινδυνολογίες για το πώς τα τρόφιμα που τρώμε είναι επικίνδυνα, πώς καταστρέφουμε τον πλανήτη, πως η κυβέρνηση καλύπτει τα κακά της, ή πώς θα πας στην κόλαση αν δέχεσαι την εξέλιξη. Όταν ένας ισχυρισμός παρουσιάζεται ως εναλλακτική λύση για τα λάθη του status quo, είναι ένα σημάδι ότι ο ισχυρισμός βασίζεται πιθανότατα στην ιδεολογία και στην φιλοσοφία και όχι στην επιστήμη.
14-Είναι ¨Φυσικό¨;
Όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές , μέσα από κανένα ορισμό δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αν ένα προϊόν είναι «φυσικό» , σημαίνει ότι είναι ασφαλές και υγιεινό. Σκεφτείτε τα παραδείγματα: κώνειο, υδράργυρο, μόλυβδο, νευροτοξίνης μέδουσας, αμίαντο, για να μην αναφέρω τον σχεδόν άπειρο αριθμό των τοξικών βακτηρίων και ιών (E. coli, σαλμονέλα, βουβωνική πανώλη, ευλογιά). Σε πολλές περιπτώσεις, έχουν σχεδιαστεί και παρασκευασθεί συνθετικές εκδοχές των φυσικών ενώσεων για να καταστούν ασφαλέστερες, πιο αποτελεσματικές, και να μπορούν να παράγονται σε μεγάλες ποσότητες.
15- Έχει ο ισχυρισμός υποστήριξη από πολιτικές , ιδεολογικές ή πολιτιστικές πηγές;
Ορισμένοι υποστηρικτές υποδεικνύοντας ότι είναι ηθικά, ή πολιτικά ορθό να δεχθούμε τους ισχυρισμούς τους, ανακατευθύνουν την προσοχή μας από το γεγονός ότι δεν είναι επιστημονικά ορθοί. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως του δημιουργησμού, υπέρμαχοι χρησιμοποιούν το δικαστικό σύστημα για να αναγκάσουν τα σχολεία να διδάξουν τους ισχυρισμούς τους ως γεγονός. Γενικά, όταν μια θεωρία είναι επιστημονικά ορθή, ακόμη και αν είναι ολοκαίνουργια θα βρει τελικά το δρόμο της στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σπουδών. Καλή επιστήμη γίνεται στο εργαστήριο - όχι στα δικαστήρια, όχι σε πορείες διαμαρτυρίας, ούτε σε blog και ούτε στην εκκλησία. Μια πολιτική ή πολιτιστική εκστρατεία για να νομιμοποιηθεί ή να προωθηθεί κάποιο προϊόν ή ισχυρισμός αποτελεί σημαντική ένδειξη ότι είναι πλαστός.
Ορίστε! Με αυτή τη λίστα ελέγχου, κάποιος είναι καλά εξοπλισμένος για να ξεχωρίσει την ήρα από το σιτάρι. Ερωτήματα όπως αυτά, θα πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία, ενθαρρύνοντας τους νέους να αρχίσουν να βλέπουν όλη την τρελή παραπληροφόρηση στον κόσμο μας με κριτική σκέψη. Η ικανότητα να διαχωρίσει κανείς την αλήθεια από την φαντασία είναι ουσιαστικής σημασίας για την πορεία μας ως είδος στην αναζήτησή μας για τις επόμενες μεγάλες ανακαλύψεις στην ιατρική, την εξερεύνηση του διαστήματος, την πληροφορική, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και σε κάθε άλλο επιστημονικό πεδίο.



 
Μετάφραση: Αγαπίδης Κυριάκος
Για να το ακούσετε ή διαβάσετε στα Αγγλικά καντε κλικ εδώ

Pages