Το θέμα της αυτοκτονίας είναι ένα από τα μεγαλύτερα θέματα-ταμπού για τις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου, παρά την αντικειμενικά μεγάλη έκταση του φαινομένου. Σχεδόν όλοι μας σε κάποια φάση της ζωής μας -συνήθως κατά την εφηβεία- έχουμε σκεφτεί, έστω και φευγαλέα, την αυτοκτονία ως λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ή που φοβόμαστε πως θα αντιμετωπίσουμε. Πολλοί ίσως έχουμε ιστορίες από συγγενείς ή φίλους που δοκίμασαν να βάλουν τέρμα στην ζωή τους, κάτι που ευτυχώς στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν γίνεται πραγματικότητα.
Με αφορμή λοιπόν την Παγκόσμια Ημέρα Πρόληψης των Αυτοκτονιών, αξίζει να κάνουμε μια αναφορά σε αυτό το τόσο κοντινό και συνάμα τόσο απόμακρο από την συνείδησή μας φαινόμενο.
Θα ξεκινήσω μεταφέροντας σας εν συντομία την ιστορία του Chris την οποία δημοσίευσε στο “World of Psychology”:
Όταν έκανα την απόπειρα αυτοκτονίας, έμενα προσωρινά στο υπόγειο της μητέρας μου. Είχα αποφασίσει πως αυτή ήταν η τελική μου κίνηση. Ένιωθα πολύ πιεσμένος και δεν ήθελα να μιλήσω σε κανέναν γι’ αυτό (πέρα βεβαίως από τα χιλιάδες ανωνυμα πρόσωπα του διαδικτύου). Η μητέρα μου δεν ήθελε να μάθει τίποτε για την κατάστασή μου. Μεταξύ μας υπήρχε ένα χάσμα επικοινωνίας. Οι γονείς μου είχαν τις δικές τους αντιλήψεις για το τι είναι η διπολική κατάθλιψη και δεν ήθελαν να τις αλλάξουν.
Πάλευα καιρό με τον εαυτό μου και κατέληξα στο πως η μόνη διέξοδος ήταν να πάρω χάπια. Αλλά ξέρετε με την αυτοκτονία δεν λύνεις ένα πρόβλημά σου. Αντίθετα, το φορτώνεις σε κάποιον άλλο. Ήθελα να κάνω τους γονείς μου να νοιώσουν τύψεις.Αφου πήρα τα χάπια, τελικά άλλαξα γνώμη και κάλεσα τις πρώτες βοήθειες λίγο προτού χάσω τις αισθήσεις μου. Ξύπνησα μετά από 3 ημέρες στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Έμεινα κλειδωμένος σε ένα λευκό κελί για πέντε ημέρες. Οι τοίχοι του ήταν από μαλακό υλικό, δεν υπήρχαν έπιπλα και το μόνο πράγμα εκεί μέσα ήταν μια λευκή κουβέρτα που μου έδωσαν, καθώς και οι κάμερες παρακολούθησης.
Μέσα σε αυτή την προσωπική μαρτυρία μπορούμε να εντοπίσουμε πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν μία αυτοκτονία. Παρόλο που οι αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στην αυτοκτονία είναι ποικίλες, ένα χαρακτηριστικό πολλών αυτοκτονικών είναι μια μεγάλη περίοδος έντονων αρνητικών συναισθημάτων, αυτοκτονικών ιδεασμών και αποκοπής από τον κοινωνικό περίγυρο. Ακόμη και κάτω από το φως αυτών των δεδομένων όμως θα ήταν λάθος να ταυτίσουμε την αυτοκτονία αποκλειστικά με κάποια ψυχική διαταραχή. Μπορεί οι περισσότεροι καταθλιπτικοί να έχουν τάσεις αυτοκτονίας, αλλά θα βρούμε αρκετούς αυτοκτονικούς που δεν έχουν ενδείξεις (βαριάς) κατάθλιψης. Άλλες διαταραχές, πέραν της κατάθλιψης, που έχει βρεθεί πως σχετίζονται με την αυτοκτονία είναι η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, αλλά και η σχιζοφρένεια.
Δύο άλλα χαρακτηριστικά της αυτοκτονίας είναι α)η τάση του ατόμου να τιμωρήσει τρίτους με τη συμπεριφορά του και β) οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο με τον οποίο σχεδιάζουν να βάλουν τέρμα στη ζωή τους.
Όπως φαίνεται και στην παραπάνω ιστορία η αυτοκτονία μπορεί να φαντάζει ως μια διέξοδος από τα προβλήματα του ατόμου, αλλά ταυτόχρονα έχει βρεθεί πως συνδέεται και με σκέψεις καταστροφής τρίτων. Το άτομο δηλαδή στρέφει την πράξη του όχι μόνο εναντίον του εαυτού του, αλλά και εναντίον του περιβάλλοντός του, το οποίο τις περισσότερες φορές θεωρεί υπεύθυνο για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Άλλες φορές αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον τρόπο που σχεδιάζει κάποιος να αυτοκτονήσει (πχ. το άτομο αφήνει αποχαιρετιστήριο σημείωμα όπου μιλάει για όλους όσοι τον οδήγησαν στην πράξη του) και άλλες όχι (π.χ. επιλέγοντας να αυτοκτονήσει στον προσωπικό χώρο κάποιου που τον/την πλήγωσε).
Άλλες φορές η αυτοκτονία φαντάζει σαν την ηρωική έξοδο για κάποιον. Είναι σαν να βροντοφωνάζει “Είδατε πόσο γενναίος είμαι; Είδατε τι ήμουν ικανός να κάνω και εσείς με αμφισβητούσατε;”. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο πιστεύει πως θα κερδίσει τον σεβασμό που δεν του δόθηκε όσο ήταν ζωντανός και θα κερδίσει την αξιοπρέπειά του, έστω και μετά θάνατον.
Η δεύτερη αξιοσημείωτη παρατήρηση γύρω από την αυτοκτονία -όπως ανέφερα και πιο πάνω- είναι οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι γυναίκες συνήθως επιλέγουν λιγότερο οδυνηρούς και βίαιους τρόπους για να πεθάνουν (π.χ. υπερβολική δόση χαπιών), σε σχέση με τους άνδρες oι οποίοι συνήθως επιλέγουν πιο βίαιους και άμεσους τρόπους (π.χ. χρήση όπλων). Οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα πολύ πιθανόν να οφείλονται από την μία στις ορμονικές διαφορές ανάμεσά τους οι οποίες καθιστούν τους άνδρες πιο επιθετικούς από ότι τις γυναίκες και από την άλλη στα κοινωνικά πρότυπα που πλάθουν τον άνδρα ως μια φιγούρα που πρέπει να μην λυγίζει και να φοβάται, ενώ την γυναίκα ως ευαίσθητη στον πόνο.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνει μια σημαντική διευκρίνηση: άλλο ο αυτοκτονικός ιδεασμός και άλλο η απόπειρα αυτοκτονίας. Κάποιος που κάνει σκέψεις γύρω από την αυτοκτονία δεν σημαίνει πως απαραίτητα θα προχωρήσει στην πράξη. Για την ακρίβεια οι περισσότεροι που έχουν τέτοιες σκέψεις (ιδιαίτερα όταν αυτές είναι σποραδικές) εν τέλει δεν κάνουν κάποια απόπειρα, κάτι που φυσικά είναι πολύ θετικό, μιας και αυτό σημαίνει πως αν εντοπίσουμε κάποια ένδειξη που να δηλώνει σκέψεις γύρω από την αυτοκτονία έχουμε τον χρόνο να αντιμετωπίσουμε έγκαιρα το πρόβλημα και να ανατρέψουμε την αρνητική κατάσταση.
Μερικοί αριθμοί
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως κάθε χρόνο 1.000.000 συνάνθρωποί μας σε όλο τον κόσμο βάζουν τέρμα στην ζωή τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει μία ζωή κάθε λεπτό που περνάει. Αυτός ο αριθμός υπλογίζεται βάσει των επίσημων δεδομένων που δίνονται από την κάθε χώρα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αντιπροσωπεύει απαραίτητα την πραγματικότητα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως κάθε χρόνο 1.000.000 συνάνθρωποί μας σε όλο τον κόσμο βάζουν τέρμα στην ζωή τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει μία ζωή κάθε λεπτό που περνάει. Αυτός ο αριθμός υπλογίζεται βάσει των επίσημων δεδομένων που δίνονται από την κάθε χώρα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αντιπροσωπεύει απαραίτητα την πραγματικότητα.
Πολλές χώρες λόγω πολιτικοκοινωνικών προβλημάτων και έλλειψης επαρκών δομών καταγραφής των περιστατικών δίνουν λανθασμένα στοιχεία. Μάλιστα ο Π.Ο.Υ. σε μια πρόσφατή έρευνά του στην Ινδία βρήκε πως ο επίσημος αριθμός που δόθηκε από τις υπηρεσίες του κράτους ήταν 10 φορές μικρότερος του πραγματικού!!!
Το 60% των αυτοκτονιών παγκοσμίως γίνονται σε κάποια χώρα της Ασίας. Η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία μαζί φτάνουν το απίστευτο ποσοστό του 40%! Τα ευχάριστα νέα είναι πως οι αυτοκτονίες είναι λιγότερες στις Μεσογειακές χώρες σε σχέση με τις χώρες της “ανεπτυγμένης Δύσης”.
Θεωρητικά πλαίσια
Υπάρχουν κυρίως τρεις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που προσπαθούν να εξηγήσουν την αυτοκτονία. Οι ψυχολογικές θεωρίες επικεντρώνονται κυρίως στις εσωτερικές συγκρούσεις του ατόμου και στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει τα ερεθίσματα που λαμβάνει από τον περίγυρό του. Οι ψυχολόγοι δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπικότητα του ατόμου και στα γεγονότα που επηρέασαν την ανάπτυξή της, τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Ένας ψυχολόγος επίσης μπορεί να επικεντρωθεί στις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ του αυτοκτονικού και του περιβάλλοντός του και να δει πόσο στενές και αληθινές είναι, πόσα δίνουν και πόσα παίρνουν από το άτομο, πόσο εύκολα ή δύσκολα συνδέεται το άτομο με τον κοινωνικό περίγυρό του αλλά και πιθανώς ποιοι ρόλοι του ατόμου το ώθησαν στην πράξη αυτή.
Υπάρχουν κυρίως τρεις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που προσπαθούν να εξηγήσουν την αυτοκτονία. Οι ψυχολογικές θεωρίες επικεντρώνονται κυρίως στις εσωτερικές συγκρούσεις του ατόμου και στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει τα ερεθίσματα που λαμβάνει από τον περίγυρό του. Οι ψυχολόγοι δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπικότητα του ατόμου και στα γεγονότα που επηρέασαν την ανάπτυξή της, τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Ένας ψυχολόγος επίσης μπορεί να επικεντρωθεί στις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ του αυτοκτονικού και του περιβάλλοντός του και να δει πόσο στενές και αληθινές είναι, πόσα δίνουν και πόσα παίρνουν από το άτομο, πόσο εύκολα ή δύσκολα συνδέεται το άτομο με τον κοινωνικό περίγυρό του αλλά και πιθανώς ποιοι ρόλοι του ατόμου το ώθησαν στην πράξη αυτή.
Σε αυτό το σημείο οι ψυχολογικές θεωρίες εφάπτονται με τις κοινωνιολογικές θεωρήσεις γύρω από το θέμα. Σύμφωνα με αυτές, το άτομο ωθείται στην αυτοκτονία λόγω της πίεσης και του ελέγχου που ασκεί πάνω του η κοινωνία. Υπό αυτή τη σκοπιά η αυτοκτονία δεν είναι ένα ατομικό ζήτημα, αλλά βαθύτατα κοινωνικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κοινωνία της Ιαπωνίας που αντιμετωπίζει ένα μεγάλο κύμα αυτοκτονιών, πολλές από τις οποίες μάλιστα είναι ομαδικές! Πολλοί βλέπουν την αυστηρή ιαπωνική κουλτούρα ως μία από τις πιο πιθανές αιτίες για τα υψηλά ποσοστά αυτόχειρων στην χώρα.
Τέλος, όπως πάντα, υπάρχουν και οι βιολογικές θεωρίες, οι οποίες προσπαθούν να εντοπίσουν τα πιθανά βιολογικά αίτια που μπορεί να κρύβονται πίσω από την τάση κάποιου να θέλει να δώσει τέλος στην ζωή του, όπως γονίδια, δυσλειτουργία των νευρώνων και οι ανωμαλίες στα επίπεδα ορμονών και νευροδιαβιβαστών.
Ζητήστε Βοήθεια!
Έχετε τάσεις αυτοκτονίας; Μήπως κάποιος συγγενής ή φίλος σας έχει δώσει αφορμή να φοβάστε πως θα θέσει τέρμα στην ζωή του; Αν ναι, μη διστάσετε να καλέσετε άμεσα το 801 801 9999. Πρόκειται για την τηλεφωνική “Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία” που λειτουργεί από το Υπουργείο Υγείας. Η γραμμή λειτουργεί καθημερινά (Δευτέρα ως Παρασκευή), 9.00-21.00.
Έχετε τάσεις αυτοκτονίας; Μήπως κάποιος συγγενής ή φίλος σας έχει δώσει αφορμή να φοβάστε πως θα θέσει τέρμα στην ζωή του; Αν ναι, μη διστάσετε να καλέσετε άμεσα το 801 801 9999. Πρόκειται για την τηλεφωνική “Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία” που λειτουργεί από το Υπουργείο Υγείας. Η γραμμή λειτουργεί καθημερινά (Δευτέρα ως Παρασκευή), 9.00-21.00.
Γιατί, όπως λένε χαρακτηριστικά στην ανακοίνωσή τους, “η αυτοκτονία δεν είναι λύση. Πάντα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στη ζωή αρκεί να μπορούμε να τις αντιληφθούμε και να τις αξιοποιήσουμε.“
