Ο ουρανός είναι ο τόπος των ορατών και αοράτων δημιουργημάτων· διότι μέσα σ’ αυτόν περιλαμβάνονται και περικλείονται οι νοερές αγγελικές δυνάμεις και όλα τα αισθητά. Μόνο το θείο είναι απεριόριστο· το θείο γεμίζει, περιλαμβάνει και τα περικλείει όλα, επειδή είναι πέρα απ’ όλα και τα δημιούργησε όλα.
Επειδή, λοιπόν, η Αγία Γραφή ομιλεί για ουρανό και «ουρανό του ουρανού» και «ουρανούς των ουρανών» και ο μακάριος Παύλος λέει ότι ανέβηκε «έως τον τρίτο ουρανό», λέμε ότι στη δημιουργία του σύμπαντος έχουμε την παράδοση για τη δημιουργία του ουρανού· οι σοφοί του κόσμου ονομάζουν τον ουρανό άναστρη σφαίρα, αφού οικειοποιήθηκαν τη διδασκαλία του Μωϋσή. Ακόμη ο Θεός και το στερέωμα το ονόμασε ουρανό· έδωσε μάλιστα την εντολή να σχηματισθεί στο μέσον του νερού και να χωρίζει το νερό που υπάρχει πάνω από το στερέωμα από το νερό που είναι κάτω από το στέρεωμα. Ο Μέγας Βασίλειος, που έχει εντρυφήσει στην Αγία Γραφή, λέει ότι η φύση του είναι λεπτή σαν καπνός. Άλλοι πάλι λένε ότι είναι υδάτινη, επειδή βρίσκεται στο μέσον του νερού. Άλλοι τέλος λένε ότι αποτελείται η φύση του από τέσσερα στοιχεία και άλλοι ότι είναι πέμπτο σώμα, διαφορετικό από τα τέσσερα.
Οριμένοι βέβαια νόμισαν ότι ο ουρανός περικλείει τα πάντα κυκλικά, ότι είναι σφαιρικός και ότι από παντού αυτός είναι το πιο ψηλό σημείο, ενώ το κατώτερο μέρος του είναι το πιο κεντρικό σημείο του τόπου που περικλείει· θεώρησαν επίσης ότι τα πιο αβαρή και ελαφρά σώματα έχουν λάβει από το Δημιουργό τις ψηλές θέσεις, ενώ τα βαριά και με ροπή προς τα κάτω σώματα κατέχουν τις χαμηλότερες θέσεις, που είναι στο κέντρο. Η φωτιά ασφαλώς είναι το πιο ελαφρύ και ανυψωτικό στοιχείο, τό οποίο, λένε, έχει πάρει θέση αμέσως μετά τον ουρανό· και το ονομάζουν αυτό αιθέρα, μετά τον οποίο κατώτερος είναι ο αέρας. Η γη όμως και το νερό, σαν βαρύτερα και με ροπή προς τα κάτω, λένε ότι βρίσκονται στο μέσον· έτσι συμβαίνει να είναι αντιμέτωπα στο κάτω μέρος η γη και το νερό –και το νερό είναι πιο ελαφρύ από τη γη, γι’ αυτό είναι και πιο ευκίνητο απ’ αυτήν– και από πάνω κυκλικά από παντού ο αέρας σαν μανδύας και γύρω από τον αέρα από παντού ο αιθέρας, ενώ έξω απ’ όλα κυκλικά βρίσκεται ο ουρανός.
Λένε, επίσης, ότι ο ουρανός κινείται κυκλικά και συσφίγγει τα σώματα που είναι μέσα· γι’ αυτό μένουν σταθερά και αδιάπτωτα.
Λένε ακόμη ότι υπάρχουν επτά ζώνες του ουρανού, η μία πιο ψηλά από την άλλη. Και λένε, επίσης, ότι ο ουρανός έχει πολύ λεπτή σύσταση, σαν καπνός, και στη κάθε ζώνη του είναι κι ένας πλανήτης· διότι είπαν ότι υπάρχουν επτά πλανήτες: ο Ήλιος, η Σελήνη, ο Δίας, ο Ερμής, ο Άρης, η Αφροδίτη και ο Κρόνος. Και ονομάζουν Αφροδίτη αυτόν που γίνεται άλλοτε Εωσφόρος και άλλοτε Έσπερος. Τους ονόμασαν πλανήτες, διότι έχουν την αντίθετη κίνηση μ’ αυτήν του ουρανού· διότι, ενώ ο ουρανός και τα υπόλοιπα άστρα κινούνται από την ανατολή προς τη δύση, μόνον αυτοί έχουν την κίνηση από τη δύση στην ανατολή. Και αυτό θα το αντιληφθούμε από τη σελήνη, η οποία οπισθοδρομεί λίγο κάθε βράδυ.
Όσοι, λοιπόν, είπαν ότι ο ουρανός είναι σφαιρικός, υποστηρίζουν πιθανόν ότι είναι μακριά και απέχει από τη γη, και από πάνω και από τα πλάγια και από κάτω. Λέγοντας από κάτω και από τα πλάγια εννοώ τόσο, όσο απέχει από τις αισθήσεις μας, επειδή, σύμφωνα με τη λογική, ο ουρανός κατέχει από παντού τον πάνω τόπο, ενώ η γη τον κάτω. Ακόμη λένε ότι ο ουρανός κυκλώνει σφαιρικά τη γη και περιστρέφει μαζί του με την ταχύτατη κίνησή του τον ήλιο, τη σελήνη και τα άστρα· επίσης, όταν ο ήλιος είναι πάνω από τη γη, εδώ γίνεται ημέρα, ενώ, όταν είναι κάτω από τη γη, γίνεται νύχτα. Όταν πάλι ο ήλιος βρίσκεται κάτω από τη γη, εδώ γίνεται νύχτα, ενώ εκεί ημέρα.
Άλλοι πάλι φαντάσθηκαν ότι ο ουρανός είναι ημισφαίριο, σύμφωνα με τα λόγια του προφήτη Δαβίδ: «Ο (Θεός) απλώνει τον ουρανό σαν δέρμα», και που δηλώνουν τη σκηνή. Σύμφωνα, επίσης, με τον Ησαΐα: «Ο Θεός έφτιαξε τον ουρανό σαν καμάρα». Και όταν δύει ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα διαγράφουν κύκλο γύρω από τη γη, από τη δύση έως το βορά, κι έτσι επανέρχεται στην ανατολή. Αλλά, είτε έτσι, είτε διαφορετικά, όλα έχουν γίνει και στερεωθεί με την προσταγή του Θεού, και έχουν ως αμετακίνητο θεμέλιο το θείο θέλημα και τη θεία απόφαση. «Διότι, Αυτός είπε και έγιναν· Αυτός έδωσε εντολή και δημιουργήθηκαν. Τα δημιούργησε για να μένουν αιώνια· έδωσε εντολή που δεν θα μείνει ενενέργητη».
Υπάρχει, λοιπόν, ο ουρανός του ουρανού, ο πρώτος ουρανός, που είναι πάνω από το στερέωμα. Να, δύο ουρανοί: «διότι και το στερέωμα ο Θεός το ονόμασε ουρανό». Αποτελεί συνήθεια για την Αγία Γραφή και τον αέρα να τον ονομάζει ουρανό, διότι τον βλέπουμε πάνω. Καθώς λέει: «Δοξολογείτε (το Θεό) όλα τα πτηνά του ουρανού», και εννοεί τον αέρα. Διότι ο αέρας είναι ο τόπος των πτηνών και όχι ο ουρανός. Να, που έχουμε τρεις ουρανούς, όπως λέει ο θείος απόστολος. Κι αν θελήσεις πάλι να θεωρήσεις και τις επτά ζώνες σαν τους επτά ουρανούς, καθόλου δεν θα ξεφύγεις από την αλήθεια.
Είναι μάλιστα συνήθεια της εβραϊκής γλώσσας να ονομάζει τον ουρανό στον πληθυντικό ως ουρανούς. Αντί να πει ουρανό του ουρανού, είπε ουρανούς των ουρανών, πράγμα που σημαίνει ουρανό του ουρανού, ο οποίος είναι πάνω από το στερέωμα· δηλώνει όμως και τα νερά που είναι πάνω από τους ουρανούς, ή πάνω από τον αέρα και από το στερέωμα, ή πάνω από τις επτά ζώνες του στερεώματος, ή πάνω από το στερέωμα, το οποίο σύμφωνα με τη συνήθεια της εβραϊκής γλώσσας λέγεται στον πληθυντικό αριθμό «ουρανοί».
Όλα, λοιπόν, όσα δημιουργούνται, φθείρονται σύμφωνα με την τάξη της φύσεως· και οι ουρανοί, επομένως, συγκρατούνται και διατηρούνται με τη χάρη του Θεού. Μόνον ο Θεός είναι από τη φύση του χωρίς αρχή και τέλος.
Γι’ αυτό και λέει η Αγία Γραφή: «Αυτοί θα χαθούν, εσύ όμως θα παραμένεις».
Δεν θα εξαφανισθούν όμως τελείως οι ουρανοί· «διότι οι ουρανοί θα παλιώσουν, θα τυλιχθούν σαν ρούχο και θ’ αλλάξουν», και τότε
«θα σχηματισθεί καινούριος ουρανός και καινούρια γη»
Στην έκταση ο ουρανός είναι πολύ μεγαλύτερος από τη γη. Δεν πρέπει όμως ν’ αναζητάμε την ουσία του ουρανού, διότι μας είναι άγνωστη.
Και κανείς να μην θεωρεί ότι οι ουρανοί και τ’ αστέρια έχουν ψυχή· διότι είναι άψυχα και χωρίς αισθήσεις. Επομένως, αν και λέει η Αγία Γραφή, «ας ευφρανθούν οι ουρανοί και ας χαρεί η γη», εννοεί ότι προσκαλεί να χαρούν οι άγγελοι στον ουρανό και οι άνθρωποι στη γη.
Διότι η Αγία Γραφή γνωρίζει να προσωποποιεί και να ομιλεί για τα άψυχα σαν να πρόκειται για έμψυχα, όπως όταν λέει: «η θάλασσα είδε και απομακρύνθηκε, ο Ιορδάνης γύρισε προς τα πίσω», και επίσης «γιατί, θάλασσα, απομακρύνθηκες και συ, Ιορδάνη, γύρισες προς τα πίσω»;. Και τα βουνά και οι λόφοι παρακινούνται να σκιρτήσουν, όπως κι εμείς συνηθίζουμε να λέμε «συγκεντρώθηκε η πόλη», χωρίς να θέλουμε να δείξουμε τα οικοδομήματα αλλά τους κατοίκους της πόλεως. Καί λέγοντας «οι ουρανοί διηγούνται τη δόξα του Θεού», δεν εννοούμε ότι αφήνουν φωνή που την ακουν τ’ αυτιά, αλλά ότι παρουσιάζουν σε μας με το μέγεθός τους τη δύναμη του Δημιουργού· έτσι, κατανοούμε το κάλλος τους και δοξάζουμε το Δημιουργό σαν άριστο τεχνίτη.
