Ο καθένας μας μπορεί να είναι θύμα ή θύτης (ή ελεγκτικός και ελεγχόμενος), ανάλογα με τις περιστάσεις που πυροδοτούν τους ασυνείδητους προγραμματισμούς μας.
Μπορούμε να μάθουμε να ηρεμούμε όταν η πίεση ανεβαίνει και νιώθουμε έτοιμοι να εκραγούμε.
Μια καλή σχέση έχει πέντε χαρακτηριστικά: αυθεντικότητα, αναγνώριση της ύπαρξής μας, ενσυναίσθηση, αμοιβαίος σεβασμός και διαφύλαξη του δεσμού σε περίπτωση σύγκρουσης.
Τις περισσότερες φορές δεν καταλαβαίνουμε τι ακριβώς κάνουμε στις σημαντικές σχέσεις μας. Γλιστράμε αργά στο κενό και σιγά σιγά βρισκόμαστε παγιδευμένοι σε ολέθριες καταστάσεις από τις οποίες είναι δύσκολο να ξεφύγουμε.
Γιατί υπάρχουν «θύτες» και «θύματα»;
Επειδή η συνύπαρξή τους είναι κάτι που βολεύει συνήθως και τους δύο! Θύτης και θύμα δημιουργούν μια αλληλεξάρτηση που σπάνια συνειδητοποιούν.
Συχνά παραπονιούνται ο ένας για τον άλλο, ωστόσο παραμένουν κολλημένοι στη δυσλειτουργική σχέση τους, πίσω από την οποία κρύβονται η αρνητική αντίληψη για τον εαυτό τους και η ανικανότητά τους να διεκδικήσουν την ατομικότητά τους.
Επιπλέον, είναι αχώριστοι, παρόλο που υποφέρουν, και συχνά κουράζουν τους άλλους δημιουργώντας γύρω τους μια νοσηρή ατμόσφαιρα.
Η δυάδα θύτης-θύμα δεν αφορά μόνο τα ζευγάρια. Τη βλέπουμε πολύ συχνά σε κάθε τομέα της ζωής όπου ο ένας βρίσκεται σε θέση εξουσίας -και έχει τη δυνατότητα να κάνει κακή χρήση της- και ο άλλος δεν ξέρει πώς να θέσει τα όριά του και να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Παραδείγματα:
1. Περιβάλλον με αυστηρή ιεραρχία (στρατός, αστυνομία, επιχείρηση, κουζίνα εστιατορίου, φυλακή, σχολικό πλαίσιο), όπου κάποιοι άνθρωποι επωφελούνται από τη θέση εξουσίας τους για να εκδηλώνουν κυριαρχική και καταχρηστική συμπεριφορά.
2. Δεσποτικός εργοδότης και ντροπαλός υπάλληλος ή δύστροπος υπάλληλος και εργοδότης χωρίς πυγμή.
3. Αυταρχικός γονιός και υπερβολικά πειθήνιο παιδί ή δύσκολο παιδί που τρομοκρατεί τους γονείς του.
Ο «θύτης» ή «ελεγκτικός»
Τα κίνητρα του θύτη ή αλλιώς ελεγκτικού τύπου:
Θέλει να ελέγχει ανθρώπους και καταστάσεις. Δεν αισθάνεται ότι έχει αυτοέλεγχο ή υψηλή αυτοεκτίμηση, γι' αυτό σε αντιστάθμιασμα προσπαθεί να ελέγχει τους άλλους και το περιβάλλον του.
Καταδυναστεύει τους ανθρώπους για να νιώθει ο ίδιος δυνατός, σημαντικός και σίγουρος.
Τα χαρακτηριστικά του:
Νιώθει συχνά ανασφαλής και ανεπαρκής, και κάνει τα πάντα για να αποδείξει στους άλλους ότι είναι ο ισχυρότερος και ο καλύτερος, ακόμα και συντρίβοντάς τους.
Κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματα και τα λάθη του, ενώ ο ίδιος έχει πάντα δίκιο.
Δεν έχει ενσυναίσθηση και αντιμετωπίζει με αδιαφορία τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων.
Είναι ανυπόμονος, ευερέθιστος και παρορμητικός.
Είναι τελειομανής και έχει εξωπραγματικές προσδοκίες από τους άλλους.
Μπορεί να είναι ψυχρός και απόμακρος, ενώ όταν είναι θυμωμένος με κάποιον, τον αγνοεί.
Είναι εξαιρετικά χειριστικός.
Δεν εμπιστεύεται κανέναν, είναι ιδιαίτερα καχύποπτος.
Όταν είναι με πολύ κόσμο, έχει ανάγκη να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής.
Είναι πολύ ανεξάρτητος, απορριπτικός και απόμακρος.
Έχει την τάση να υποτιμά τους άλλους.
Δεν σέβεται τις δεσμεύσεις του, τις οποίες αλλάζει διαρκώς ανάλογα με τις διαθέσεις του.
Εκφράζεται με ατελείωτους μονόλογους, χωρίς ποτέ να ακούει τους συνομιλητές του.
Αυτός καθορίζει ποιος είναι ο άλλος, τον οποίο μάλιστα κρίνει χωρίς κανένα σεβασμό.
Μπορεί να γίνει περιφρονητικός και προσβλητικός.
Το «θύμα» ή «ελεγχόμενος»
Τα κίνητρα του θύματος ή αλλιώς ελεγχόμενου τύπου:
Έχει συχνά εύθραυστη ταυτότητα. Η υποταγή και η προσπάθεια να αρέσει πάση θυσία στους άλλους του δίνουν την ψευδαίσθηση ότι αξίζει.
Υποφέρει από θλίψη και αδυναμία, και πολύ συχνά νιώθει ότι τον απορρίπτουν ή ότι βρίσκεται στο περιθώριο. Γι' αυτό και η προσκόλληση σε κάποιον του δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει, ότι ανήκει κάπου και προστατεύεται.
Τα χαρακτηριστικά του:
Κατηγορεί διαρκώς τον εαυτό του για ό,τι δεν πάει καλά.
Λέει πάντα: «Είναι δικό μου το λάθος!»
Προβλέπει τις ανάγκες των άλλων.
Δεν φροντίζει για τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες.
Με το παραμικρό λάθος που κάνει, κατακλύζεται από ενοχές.
Αποδέχεται και συγχωρεί τα ελεγκτικά άτομα αλλά και τα άτομα που τον κακοποιούν (επειδή φοβάται μήπως τον εγκαταλείψουν).
Φοβάται τις αλλαγές και δεν τολμά να ρισκάρει.
Προκειμένου να ηρεμήσει, καταφεύγει συχνά σε εθιστικές συμπεριφορές.
Έχει την τάση να εξιδανικεύει τον άλλο.
Είναι αθώος και αφελής, και εντυπωσιάζεται εύκολα.
Ντρέπεται για τον εαυτό του.
Υποτάσσεται στις απαιτήσεις του άλλου και κάνει πάρα πολλές υποχωρήσεις.
Δεν ξέρει να βάζει σαφή όρια (μιας και δεν γνωρίζει τις ανάγκες του).
Υιοθετεί τον ρόλο του οσιομάρτυρα, του θύματος.
Δεν επεμβαίνει για να προστατεύσει τους άλλους (για παράδειγμα, τα παιδιά του) από κάποιον που τα κακοποιεί.
Δυσκολεύεται να πει τη γνώμη του και συχνά γίνεται «αόρατος».
