Η ανθρώπινη συμπεριφορά, λέει ο Πλάτωνας, απορρέει από τρεις κύριες πηγές: την επιθυμία, το συναίσθημα και τη γνώση. Επιθυμία, ορμή, παρόρμηση, ένστικτο – όλα αυτά είναι ένα. Συναίσθημα, διάθεση, φιλοδοξία, θάρρος – κι αυτά επίσης είναι ένα. Γνώση, σκέψη ευφυΐα, λογική – επίσης ένα. Η επιθυμία έχει την έδρα της στις οσφύες, και είναι μια πηγή που ξεχειλίζει από ενέργεια, κατά βάση σεξουαλική. Το συναίσθημα έχει την έδρα του στην καρδιά, στη ροή και στη δύναμη του αίματος· είναι η οργανική αντήχηση της εμπειρίας και της επιθυμίας. Η γνώση έχει την έδρα της στο κεφάλι· είναι τα μάτια της επιθυμίας, και μπορεί να γίνει ο πιλότος της ψυχής.
Όλες αυτές οι δυνάμεις και τα χαρακτηριστικά απαντούν σε όλους τους ανθρώπους, αλλά σε διαφορετικό βαθμό στον καθένα. Μερικοί δεν είναι παρά η ενσάρκωση της επιθυμίας – ανήσυχες και άπληστες φύσεις, που απορροφώνται από υλικές επιδιώξεις και διενέξεις, που λαχταρούν πολυτέλειες και επιδείξεις και θεωρούν πάντα τα κέρδη τους μηδενικά σε σύγκριση με τους στόχους τους, που όλο μεγαλώνουν. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που κυριαρχούν στην παραγωγή και τη χειραγωγούν. Όμως υπάρχουν άλλοι που πλημμυρίζουν από συναισθήματα και θάρρος, που δεν νοιάζονται τόσο πολύ για τον σκοπό για τον οποίο πολεμούν όσο για τη νίκη «αυτή καθαυτή»· είναι μάλλον εριστικοί παρά άπληστοι· υπερηφανεύονται για τη δύναμη τους μάλλον παρά για τα αποκτήματα τους· η χαρά τους πηγάζει από το πεδίο της μάχης και όχι από την αγορά: είναι οι άνθρωποι που στελεχώνουν τους στρατούς και τους πολεμικούς στόλους όλου του κόσμου.
Τέλος, υπάρχουν και οι λίγοι που η χαρά τους είναι η περισυλλογή και η εμβάθυνση, που λαχταρούν όχι τα υλικά αγαθά, ούτε τη νίκη, αλλά τη γνώση· που αφήνουν και την αγορά και τον πόλεμο για να χαθούν στην ηρεμία και στον διαλογισμό κατά μόνας. Είναι άνθρωποι που η θέλησή τους είναι φως και όχι φωτιά, που δεν καταφεύγουν στη δύναμη αλλά στην αλήθεια. Είναι οι σοφοί, που στέκουν παράμερα ανέγγιχτοι από τον κόσμο.
Αν για την αποτελεσματική δράση σε ατομικό επίπεδο απαιτείται η επιθυμία, οξυμμένη βέβαια από το συναίσθημα, να καθοδηγείται από τη γνώση, και στην ιδανική πολιτεία οι παραγωγικές δυνάμεις θα παρήγαν, αλλά δεν θα κυβερνούσαν· οι στρατιωτικές δυνάμεις θα προστάτευαν, αλλά δεν θα κυβερνούσαν ούτε αυτές· οι δυνάμεις της γνώσης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας θα εκπαιδεύονταν και θα προστατεύονταν, και θα ήταν αυτές που θα κυβερνούσαν.
«Τα διάφορα πολιτεύματα αντιστοιχούν σε διαφορετικούς ανθρώπινους χαρακτήρες – ο τυραννικός άνθρωπος αντιστοιχεί στο τυραννικό πολίτευμα, ο δημοκράτης στο δημοκρατικό και ούτω καθεξής» (Πολιτεία 576). «Αυτοί περνούν μια χαρά! Με τις θεραπείες που εφαρμόζουν το μόνο που καταφέρνουν είναι να αυξήσουν τις επιπλοκές των νοσημάτων τους και να τα επιδεινώσουν, και πάντα ελπίζουν ότι αν κάποιος τους συστήσει ένα φάρμακο θα γίνουν με αυτό καλά… Και αυτοί είναι οι πιο διασκεδαστικοί, καθώς νομοθετούν και τροποποιούν τους νόμους που περιγράψαμε, και νομίζουν ότι θα βρουν τρόπο να αντιμετωπίσουν τα αδικήματα στις συναλλαγές και στα άλλα θέματα για τα οποία μιλούσα, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι στην πραγματικότητα είναι σαν να προσπαθούν να κόψουν ένα από τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας» (426).
Χωρίς την καθοδήγηση της γνώσης, οι άνθρωποι δεν είναι παρά ένα πλήθος χωρίς τάξη, σαν επιθυμίες σε αταξία.
Χρειάζονται την καθοδήγηση των φιλοσόφων, έτσι όπως οι επιθυμίες χρειάζονται τη φώτιση της γνώσης. Η καταστροφή έρχεται όταν τα μυαλά του εμπόρου παίρνουν αέρα από τον πλούτο και ο έμπορος γίνεται κυβερνήτης (434). Ή όταν ο στρατηγός χρησιμοποιεί τους άντρες του για να εγκαθιδρύσει δικτατορία. Ο προνομιακός χώρος του παραγωγού είναι η αγορά, και του πολεμιστή το πεδίο της μάχης. Και οι δύο είναι έξω από τα νερά τους όταν αναλαμβάνουν δημόσια αξιώματα, και έτσι στα αδέξια χέρια τους η πολιτική αρετή υποτάσσεται στον πολιτικαντισμό.
Γιατί η πολιτική αρετή είναι επιστήμη και τέχνη μαζί· πρέπει κανείς να έχει αφιερώσει τη ζωή του σ’ αυτή και να έχει προετοιμαστεί για πολύ καιρό. Μόνο ένας φιλόσοφος-βασιλιάς είναι κατάλληλος για να καθοδηγήσει έναν λαό. «Αν δεν συμβεί ένα από τα δύο, δηλαδή είτε οι φιλόσοφοι να γίνουν βασιλείς στις πόλεις μας είτε εκείνοι που τώρα τους αποκαλούμε βασιλείς και άρχοντες να ασχοληθούν επαρκώς και με ειλικρίνεια με τη φιλοσοφία, ώστε να συμπέσουν στο ίδιο πρόσωπο αυτά τα δύο πράγματα, η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία…, δεν θα υπάρξει τέλος στα προβλήματα των πόλεων μας, ούτε, νομίζω, και του ανθρώπινου είδους» (473).
Αυτός είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της σκέψης του Πλάτωνα.
Η περιπέτεια της Φιλοσοφίας - Will Durant
via
