«Τον νουν του Θεού» προσπαθεί να προσεγγίσει και να ανιχνεύσει ο διακεκριμένος Αμερικανός νευρολόγος και ψυχίατρος Jay Lombard μέσω του ανθρωπίνου εγκεφάλου, σ’ ένα βιβλίο του που εκτείνεται σε 250 σελίδες περίπου. Ταυτόχρονα, μέσα από τις ειδικές γνώσεις που του προσφέρουν η τόσο ενδιαφέρουσα επιστήμη του και τα περιστατικά της επαγγελματικής του ζωής, πειράται να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα που απασχολούν την ανθρώπινη διάνοια, από καταβολής κόσμου, τα λεγόμενα μεταφυσικά. Όπως: έχει κάποιο σκοπό και νόημα η ζωή μας; Υπάρχει ελευθερία βούλησης, και αν ναι, πόσο ελεύθεροι είμαστε; Υπάρχουν όντως καλό και κακό; Τι είναι ψυχή και τι συμβαίνει μετά θάνατον, και άλλα συναφή.
Βέβαια, για να αναζητά κάποιος τον ‘νουν του Θεού’, τούτο προϋποθέτει την αποδοχή της ύπαρξης του Θεού (ή του θείου γενικότερα), την οποία ο συγγραφέας, θεωρεί όχι μόνο δεδομένη, αλλά και απαραίτητη για να συντονιστεί ο ‘νους του ανθρώπου’ με τον ‘νου του δημιουργού’ του. Και να βιώσει έτσι την αρμονία, την ενότητα, την ολοκλήρωση και την ευτυχία που επιμόνως ο άνθρωπος επιζητεί.
«Τον νουν του Θεού», βέβαια, επεδίωξαν να ανιχνεύσουν, να προσδιορίσουν ή να εντοπίσουν κι άλλοι μεγάλοι επιστήμονες και στοχαστές, πιστοί ή αγνωστικιστές. Όπως, ο πρόσφατα αποβιώσας κοσμολόγος Stephen Hawking (1942-2018), ο οποίος στο βιβλίο του «Το Χρονικό του Χρόνου», κάνει λόγο «για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης κατανοητής θεωρίας από όλους, για να απαντηθεί το ερώτημα, γιατί υπάρχουμε εμείς και το σύμπαν. Μόνο έτσι – καταλήγει – θα έχουμε το θρίαμβο της ανθρώπινης λογικής και τότε θα γνωρίσουμε τον νουν του Θεού». (1)
Ωστόσο, ο Hawking αργότερα, με το βιβλίο του The Grand Design (2010), άλλαξε γνώμη και, αναταράζοντας τα ύδατα της επιστημονικής κοινότητας, κατέληξε σε άλλη μία θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο Θεός είναι μάλλον περιττή έννοια, κι ότι το σύμπαν αυτο-δημιουργήθηκε… (2)
Σε αντίθεση με τον παραπάνω Βρετανό κοσμολόγο, άλλοι επιστήμονες στο παρελθόν, όπως ο μεγάλος μαθηματικός Τζέιμς Τζηνς (3), ο τιμηθείς με βραβείο Νόμπελ φυσικής (1933) Πολ Ντιράκ (4), ο σύγχρονος φυσικός Πολ Ντέηβις (Paul Davies) (5), ακόμα και ο μεγάλος Ισαάκ Νεύτων, αναζήτησαν ο καθένας τους από την δική του σκοπιά, να εννοήσουν τον ‘νουν του Θεού’, ή έστω, ένα πολλοστημόριο του νου, που εκδηλώνεται στη φύση, κατά τον Αϊνστάιν (6).
Ο νευρολόγος Jay Lombard, το κάνει αυτό με βάση τις δικές του παρατηρήσεις από τη δική του οπτική. Σημειώνει ότι, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα μυστηριώδες όργανο για το οποίο γνωρίζουμε σήμερα αρκετά, άλλα ακόμη, πολύ λίγα πράγματα εν σχέσει μ’ αυτά που δεν γνωρίζουμε, και κατά έναν παράξενο τρόπο γνωρίζουμε, τι κάνει, μελετώντας κυρίως τι του συμβαίνει όταν έχει καταστραφεί ή όταν υφίστανται βλάβη κάποια από τα κέντρα του. Πράγματι, ο εγκέφαλος, κατά τους ειδικούς, είναι το τελειότερο όργανο που υπάρχει στο ηλιακό μας σύστημα, αφού αποτελείται από 100.000.000.000 νευρώνες, όσα είναι δηλαδή και τα άστρα στο γαλαξία μας! (7)
Ο συγγραφέας θέτει το ενδιαφέρον ερώτημα, μήπως υπάρχουν μεγαλύτερες πραγματικότητες στο σύμπαν (ή και έξω απ’ αυτό) από αυτή που μπορούμε να αντιληφθούμε ή να μετρήσουμε, πραγματικότητες, όπως είναι η ύπαρξη Θεού, αλλά ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να κατανοήσει, όπως δεν μπορεί κάποιος να κατανοήσει το μεγαλείο του φωτός πέρα από το φάσμα οποιασδήποτε αντιλαμβανόμενης πραγματικότητας.
Σ’ όλο το βιβλίο του, σχεδόν απ’ αρχής μέχρι τέλους, ο Lombard, δεν παύει να μας καλεί να αντιληφθούμε τις διαφορετικές λειτουργίες που επιτελεί το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου από το δεξί. Γι’ αυτόν, αυτό είναι κάτι το ουσιώδες, το καίριο. Το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για τον ορθολογισμό του, την απόκρουση του μυστηριώδους, για τα μαθηματικά, την πρακτικότητα, και ό,τι είναι απαραίτητο για να ζήσει και να επιβιώσει ο άνθρωπος, μικροπρόθεσμα και ωφελιμιστικά. Το δεξί όμως ημισφαίριο, προσφέρει άλλου είδους διεργασίες που είναι βιολογικά καθορισμένες μέσα σ’ αυτό. Και αυτές είναι: η πεποίθηση (πίστη), η αγάπη, η ελπίδα, η αλληλεγγύη, η εκδήλωση συμπόνιας και η ικανότητα να βλέπουμε τη ζωή σε ‘μεγάλο κάδρο’, μακροπρόθεσμα. Καθώς και η δημιουργία και η κατανόηση σχέσεων, η αντίληψη νοήματος μέσω ενσυναίσθησης. Το δεξιό ημισφαίριο είναι τόσο σημαντικό για τη διατήρηση σχέσεων, μας λέει ο συγγραφέας, ώστε αν υποστεί σοβαρή βλάβη, το άτομο μπορεί να απορρίψει τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο Lombard εισάγει την έννοια της νευροανθρωπικής αρχής, η οποία, αποτελεί υβρίδιο υπαρξιακών αρχών, και βλέπει το περίφημο τελολογικό επιχείρημα του Πλάτωνα και Αριστοτέλη για την ύπαρξη του Θεού, μέσω της γνωστής ανθρωπικής κοσμολογικής αρχής που εισήγαγαν οι φυσικοί Frank Tipler και John Barrow (8) η οποία μας λέει ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι, ζούμε σ’ ένα σύμπαν που σχεδιάστηκε για μας, ώστε να το αναγνωρίζουμε: το σύμπαν και ο παρατηρητής υπάρχουν ως ζεύγος! Ο συγγραφέας μάς λέει κάτι το εκπληκτικό. «Ως νευροεπιστήμονας έχω εξετάσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο στο μικροσκόπιο αμέτρητες φορές. Έτσι συνειδητοποίησα ότι είναι σχεδόν όμοιος με το σύμπαν. Η εμφάνιση του ιστού του σύμπαντος παρουσιάζει μια απίστευτη – σχεδόν, τρομακτική – ομοιότητα με τη διατομή του ανθρώπινου εγκεφάλου, καθώς είναι πλήρης από δίκτυα αστέρων που ομοιάζουν με νευρώνες, γαλαξίες που θυμίζουν προεκτεινόμενους δενδρίτες και κόμβους συνάψεων που έχουν σχεδιαστεί για συνδεσιμότητα, επικοινωνία της πληροφορίας, διαπροσωπικές σχέσεις και φυσικά συνείδηση» (σελ. 69,70). Λίγο πιο κάτω συνεχίζει: «Ο εγκέφαλός μας είναι κατασκευασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει σ’ εμάς μια εικόνα του Νου του Θεού. Η ‘θεωρία του νου’ και η εγγενής ικανότητα του εγκεφάλου μας να βιώνει την ενσυναίσθηση αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της πίστης μας στο Θεό». Αναγνώριση του Θεού επισημαίνει ο διάσημος νευρολόγος, σημαίνει, αναγνωρίζω τον άλλο άνθρωπο μέσα στον εαυτό μου. Κάθε ύπαρξη περικλείει ένα σύμπαν το οποίο περιέχεται μέσα στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλός μας και το σύμπαν πέρα από αυτόν είναι προσδεδεμένα μεταξύ τους όπως τα πλοία με το αραξοβόλι!
Κάτι ακόμα πιο εκπληκτικό, είναι αυτό που μας λέει για τη σημασία της πίστης με την έννοια της εμπιστοσύνης, ή αποδοχής πραγμάτων μετά από έρευνα. «Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει σχεδιαστεί για την πίστη. Η πίστη είναι ένα ακέραιο συστατικό της ανθρώπινης εμπειρίας… Η πίστη μας στο Θεό είναι πρωτίστως η επίγνωση ενός σύμπαντος που είναι πλήρες άλλων συνειδητών όντων και ίσως ενός ανωτάτου Όντος το οποίο υπερβαίνει το Σύμπαν» (σελ. 73).
Θα πρέπει πάντως να τονιστεί εδώ, ότι, ο Lombard δεν ανήκει στους λεγόμενους φονταμενταλιστές δημιουργιστές. Γιατί δεν απορρίπτει την βιολογική εξέλιξη εις βάρος της δημιουργίας, ούτε όμως τη δημιουργία εις βάρος της εξέλιξης. Η εξέλιξη, γράφει, μπορεί να συμπορευτεί αρμονικά με την ύπαρξη του Θεού. Αυτές οι φαινομενικά αντίθετες θέσεις δεν είναι καθόλου αντίθετες αλλά παραδοξολογικές. Ο ίδιος δηλώνει ότι δεν υποστηρίζει ‘τυφλή πίστη’, ή μια πίστη που παραβλέπει την ευφυΐα και την έρευνα. Σε αντίθεση με τον Βρετανό αθεϊστή Richard Dawkins, που θεωρεί την πίστη ευήθεια, ή ευπιστία για αδαείς και ανόητους, ο Lombard εισηγείται μια πίστη που θα βασίζεται σε ευφυΐα, σε έρευνα και σε αποδεικτικά στοιχεία (σελ. 106) (9).
Ο συγγραφέας τονίζοντας την κορυφαία σημασία της γλώσσας για τον άνθρωπο σημειώνει: δε χρησιμοποιούμε απλώς τη γλώσσα. Είμαστε γλώσσα! Μέσα από τη γλώσσα κρατούμε τους μοχλούς της δημιουργίας. Δημιουργούμε το νόημα της ύπαρξής μας, αλλά η γλώσσα, προσφέρει την ευκαιρία να γίνουμε κοινωνοί και να γνωρίσουμε τον άλλο καλύτερο. Ή, όπως θα το έλεγε ο Wittgenstein, βρισκόμαστε μέσα στη γλώσσα μας και η γλώσσα μας μοιάζει να μην επαναλαμβάνει (την εικόνα) αδυσώπητα (10).
Αλλά, επισημαίνει ο Lombard, και ο νους μας αλλάζει μέσω της γλώσσας όπως αλλάζουν τα πιστεύω μας, οι αξίες μας, ο πολιτισμός μας. Ένα απτό παράδειγμα είναι το αλφάβητο. Το αλφάβητο προήλθε από τους Σημίτες με 22 γράμματα και διαδόθηκε από τους Φοίνικες στους Έλληνες. Παραλαμβάνοντάς το οι Έλληνες, του έδωσαν τη γνωστή μορφή με 24 γράμματα. Αλλά, με μια ουσιώδη διαφορά. Ενώ το Σημιτικό – Φοινικό αλφάβητο γραφόταν από τα δεξιά προς τα αριστερά, οι Έλληνες άλλαξαν τη φορά του από τα δεξιά προς τα αριστερά! Αυτή η φαινομενικά ασήμαντη αλλαγή, κατά τον συγγραφέα, δεν είναι καθόλου ασήμαντη. Δείχνει την αλλαγή νοοτροπίας. Τη νοοτροπία του ορθολογισμού των Ελλήνων που προήγαγαν με την λογική και την επιστήμη, την έμφαση στην πρακτικότητα και ωφελιμότητα της παρούσας ζωής, με τη δραστηριοποίηση του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Έτσι, εγκαταλείφθηκαν ιδέες και έννοιες όπως, η πίστη και η πεποίθηση, που είναι ευκολότερα κατανοητές όταν δραστηριοποιείται το δεξιό ημισφαίριο. Καταλήγει στο συμπέρασμα: «Μέσα από αυτόν τον διάλογο ίσως ανακαλύψουμε ότι η γλώσσα του Θεού είναι η αγάπη». Αυτό το γεγονός, κατά τον συγγραφέα, φέρνει εντονότερα στην επιφάνεια τη διαφορά μεταξύ ορθολογισμού, επιστήμης και πίστης. Η διαφορά αντανακλάται στη χρήση της γλώσσας και προσδιορίζεται κυρίως στη διαφωνία για την ύπαρξη νοήματος στη ζωή. Η εξέλιξη της γλώσσας και η επίδρασή της στη συνείδηση, διαμόρφωσαν τον επιφαινόμενο διχασμό, αντανακλώντας τον διττό τρόπο αντίληψης του εγκεφάλου.
Σ’ όλο το έργο του, ο Lombard, εκτός από αρχαίους Έλληνες σοφούς και σύγχρονους φιλοσόφους (Σπινόζα, Ισαάκ Νεύτων, William James, S. Freud, Hana Arendt, L. Wittgenstein κ.άλλ.) δεν διστάζει να επικαλεστεί και να χρησιμοποιήσει βιβλικά χωρία και έννοιες, όπως το ρήμα γνωρίζω (=αποκτώ βαθιά γνώση του άλλου μέσω σύναψης σχέσης), ή, τα λόγια ραβίνων όπως του Jonathan Sacks, ρητά του μεγάλου Μαϊμονίδη, ή του σπουδαίου Ιουδαίου στοχαστή Martin Buber: «Ολόκληρη η ιστορία του κόσμου – η κρυμμένη πραγματική παγκόσμια ιστορία – είναι ένας διάλογος μεταξύ του Θεού και του δημιουργήματός του».
Θα διερωτηθεί κάποιος: Ποιο είναι το συμπέρασμα όλων αυτών των τόσο ενδιαφερουσών και σημαντικών παρατηρήσεων του συγγραφέα; Ο Jay Lombard, δεν μας αφήνει στην περιδίνηση της αμφιβολίας και στην σκοτοδίνη της εικοτολογίας. Στο 5ο κεφάλαιο του βιβλίου του, με τίτλο «ποιο είναι το Νόημα της ζωής» αναφέρει ότι το μεγάλο ερώτημα της ζωής είναι ακριβώς αυτό. Υπάρχει νόημα, σκοπός; Είμαστε απλώς προϊόντα βιολογίας; Μήπως ο σκοπός είναι αποκύημα της φαντασίας μας; Ή, η ζωή, φέρνει πράγματι σημάδια μιας αποστολής που δείχνει προς τον Θεό;
Ξεκινώντας από την παρατήρηση ότι η εμπειρία διαμορφώνει τον εγκέφαλο θετικά ή αρνητικά (διότι οι μεταβολές στη συνδεσιμότητα μεταξύ των συνάψεων οδηγεί σε μεταβολές του εγκεφάλου), και με κλινικές παρατηρήσεις παιδικής κακοποίησης, ο συγγραφέας διερευνά τη δύναμη της αυτοκαταστροφής του ανθρώπου, την mortibo ή ενόρμηση θανάτου, όπως την χαρακτήρισε ο S. Freud, και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, τελικά, η ζωή μπορεί να αποβεί υπερβολικά επικίνδυνη όταν στερείται νοήματος. Είναι ένας αργός θάνατος όταν φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η ζωή δεν έχει κανένα νόημα, ενώ η νευροεπιστήμη έρχεται να επιβεβαιώσει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναζητά νόημα μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις, κάτι που είχε επισημάνει πριν από χρόνια ο διάδοχος του Καρλ Γιούγκ, ψυχίατρος Victor Ε. Frankl (11). Αυτές διαμορφώνουν τον εγκέφαλο, κι αυτός διαμορφώνει τις εμπειρίες μας. Την αναγέννηση του εγκεφάλου προάγουν η ενσυναίσθηση, ο αλτρουϊσμός, η ειλικρίνεια, η συμπόνια. Θετικές σκέψεις σημαίνει θετικές ενέργειες· ο εγκέφαλος μπορεί να καταστραφεί αλλά και να βοηθηθεί. Ένας νέος κλάδος η νευροκαρδιολογία, δείχνει τις στενές σχέσεις εγκεφάλου και καρδιάς, ήτοι συναισθηματικής κατάστασης και εγκεφαλικής λειτουργίας. Το στρες και η εχθρότητα οδηγούν σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο. Δεν είναι η αγάπη που πληγώνει, είναι η αποσύνδεση από αυτήν που κάνει τον άνθρωπο να υποφέρει. Ή θα αγαπάτε, ή θα φθαρείτε, έλεγε ο Freud, και αυτό το προσυπογράφει με κεφαλαία ο Lombard. Σ’ αυτό το κεφάλαιο, υπάρχει μια αποστροφή που αποτελεί κατά τη γνώμη μου, την πεμπτουσία, το rejumè του βιβλίου του Lombard! Την παραθέτω εν αποσπάσματι:
«Είμαστε πλασμένοι για να δημιουργούμε σχέσεις, και ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανακαλύπτει το σκοπό του μέσα από τη βαθιά επίγνωση ότι η αναζήτηση του εαυτού του βρίσκεται στο σημείο σύνδεσης του εαυτού και του άλλου. Αυτή η θέση προϋποθέτει ότι… αναγνωρίζουμε έναν Θεό ενσυναίσθησης και συμπόνιας… Όταν έχουμε συνείδηση ότι αυτός ο θετικός σκοπός απηχεί τον νουν του Θεού, είμαστε σε θέση να ζήσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια… Δημιουργηθήκαμε για να… διαμορφώσουμε τη ζωή μας μεταλαμπαδεύοντας τη θεϊκή φύση μας μέσα σε κάθε πράξη μας. Αυτός είναι ο σκοπός μας: να διακρίνουμε και να διαμορφώσουμε μια βαθιά ενότητα ανάμεσα σε μας και στον Δημιουργό μας» (σελ. 141-143).
Στο ερώτημ, αν είμαστε ελεύθεροι, ή όχι, ο Lombard εξετάζοντας το φιλοσοφικό διερώτημα, τι προηγείται, η ουσία μας ή η ύπαρξη, – ερώτημα που ταλάνισε ως γνωστόν και τους πατέρες της εκκλησίας που τάχθηκαν υπέρ της προτεραιότητας της ύπαρξης (υπόστασης) έναντι της ουσίας –, ο συγγραφέας τάσσεται υπέρ και των δύο απόψεων, ντετερμινισμού – ιντετερμινισμού. Κανένας δεν επιλέγει τους γονείς από τους οποίους θα γεννηθεί, ούτε τη χώρα, ούτε το χρόνο, ούτε το περιβάλλον που θα μεγαλώσει. Η προσωπικότητά του, διαμορφώνεται από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Ωστόσο, ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι, η συνείδησή μας έχει σκοπό, και μπορεί να δημιουργήσει σκοπό – κι αυτό είναι που μας εξοπλίζει με ελεύθερη βούληση. Οι βιολογικές καταβολές της ελεύθερης βούλησης είναι μια θεμελιώδης ιδιότητα του εγκεφάλου μας. Έτσι είμαστε προκαθορισμένοι από βιολογικούς όρους, αλλά και ελεύθεροι από και μέσω της συνείδησης (σελ. 151, 161). Επιπλέον, βιώνουμε τον Θεό μέσα από την απόλυτη ελευθερία του νου και της καρδιάς (σελ. 153, 172, 173). Αυτή η ελευθερία συνεπάγεται ότι μπορούμε, αν θέλουμε να αρνηθούμε τον Θεό, αλλά έτσι, δεν μπορούμε να τον κατηγορήσουμε, γιατί αν δεν έχουμε ελευθερία επιλογής τότε η ύπαρξή μας δεν έχει ούτε νόημα ούτε σκοπό.
Ο Lombard τεκμηριώνει τις θέσεις του μέσα από εργαστηριακές έρευνες. Παραθέτει περιστατικά απώλειας της ελεύθερης βούλησης. Καταλήγει στο ότι, βιώνουμε την ελευθερία όταν είμαστε σε θέση να συνειδητοποιήσουμε την ενσυναίσθηση και να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια των άλλων, ακόμη και μέσω της συγχωρητικότητας. Ελεύθερη βούληση είναι η ικανότητά μας να δομούμε το δικό μας αφήγημα για το νόημα και το σκοπό της ζωής μας, καταλήγει.
Στο κεφ. 7, εξετάζοντας το πρόβλημα του καλού και του κακού δεν θεωρεί το κακό ως έλλειψη απλά του αγαθού όπως επικράτησε ανάμεσα σε εκκλησιαστικούς και θρησκευτικούς κύκλους, αλλά μια πραγματικότητα, κάτι που δεν είναι έξω από εμάς. Η εκδήλωση καλού και κακού ενυπάρχει στην ανθρώπινη βιολογία. Μέσα από παραδείγματα ασθενών του, καταλήγει στο να πει ότι, ενώ ελάχιστοι μπορούν να απαντήσουν στο ερώτημα για ποιο λόγο ένας πανάγαθος Θεός επιτρέπει το κακό, ωστόσο, εμείς οι ίδιοι οφείλουμε να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα, με το να ενεργήσουμε με πράξεις αλτρουϊσμού και συμπόνιας. Η ηθική δεν είναι πέρα από εμάς, βρίσκεται μέσα μας (σελ. 199,200).
Το τελικό ερώτημα που τον απασχολεί είναι το ερώτημα της Αθανασίας. Ερώτημα που απασχολεί τους πάντες. Υπάρχει αθάνατη ψυχή; Υπάρχει άλλη ζωή μετά την ζωή; Το ερώτημα αν έχουμε ψυχή δεν είναι ανούσιο· αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αναζητήσεις μας και η νευροεπιστήμη μπορεί να δείξει ότι η πίστη στην ύπαρξη της ψυχής μας είναι θεμελιώδης για το ίδιο μας το είναι, λέει ο Lombard. Στηριζόμενοι στην αρχή της διατήρησης της ενέργειας, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ενέργεια που δομεί μια ζωή πρέπει να εξακολουθεί να υπάρχει κάπου. Αυτή η ενέργεια μπορεί να αναμνησθεί μέσα στον συλλογικό νου μας, τη συλλογική μνήμη. Αυτή η ερμηνεία, διαφέρει βέβαια από την πατροπαράδοτη εκκλησιαστική έννοια της αθανασίας (ή ακόμη και της προΰπαρξης) της ψυχής, ως άυλου ενυπόστατου στοιχείου, που επιζεί σ’ έναν χώρο, ή κατάσταση. Ωστόσο, μας υποβάλλει την έννοια ότι η μνήμη οδηγεί στη λύτρωση, και ότι η ανθρώπινη ύπαρξη εμπεριέχεται στη σκέψη ενός υπερβατικού όντος, και πρέπει να συνεχίζουμε να ζούμε μέσα από αυτό (σελ. 228). Επικαλούμενος τον διάσημο Γερμανό φυσικό E. Schröndinger που έγραψε στο περίφημο βιβλίο του «Τι είναι ζωή» (ελλ. μετφρ. του Was ist Leben), καταλήγει ότι οι άνθρωποι είμαστε οι θεϊκές σπίθες «όχι μόνο ενός μέρους ολόκληρης της ύπαρξης αλλά υπό μία έννοια του όλου». Η μοναδική μας δημιουργία ως ανθρώπων, είναι ο τρόπος που ο Θεός επέλεξε, το μέσο έκφρασης της βούλησής του, δηλ. την ύπαρξή μας… Ο Θεός έπλεξε και συνέδεσε τα ανθρώπινα όντα μεταξύ τους μέσα από την αγάπη. Πρόκειται για μια μνήμη που πηγαίνει πίσω στους χρόνους της δημιουργίας του σύμπαντος…
Κλείνοντας το βιβλίο του Lombard, με τις τόσο ρηξικέλευθες σκέψεις και απόψεις, σκέφτηκα ότι δεν χρειάζεται κάποιος τα εγκωμιαστικά σχόλια του αστροφυσικού Μηνά Καφάτου και του διάσημου ιατρού Deepak Chopra κ.άλλ. που υπάρχουν στο ‘αυτί’ του βιβλίου, για να παρακινηθεί να το διαβάσει. Εκτός από τη γλαφυρότητα και την απλότητα της γλώσσας – ένα επίτευγμα που λίγοι επιστήμονες κατορθώνουν – τα άφθονα παραδείγματα, και η πειστικότητα των επιχειρημάτων του συγγραφέα, κάνουν το βιβλίο απολαυστικό. Δεν είναι μικρό πράγμα τα δύσκολα, να τα κάνεις όσο μπορείς πιο κατανοητά στο ευρύτερο κοινό, χωρίς να χάνουν ίχνος από την επιστημοσύνη και την τεκμηρίωση που απαιτεί ένα τέτοιο έργο. Μπορεί κάποιος να μείνει επιφυλακτικός σε κάποια σημεία του βιβλίου, αμήχανος, ή συνοφρυωμένος, ιδίως εάν είναι οπαδός του εξελικτικού υλισμού που υποστηρίζει ότι η νόηση αναδύθηκε από την ‘αρχέγονη σούπα’ και από τυχαίες γενετικές μεταλλάξεις, μέσω φυσικής επιλογής (12) αλλά, πιστεύω ότι το βιβλίο, κερδίζει τον αναγνώστη, και ασφαλώς θα προβληματίσει, δίνοντας νέα τροφή για σκέψη στα διαιώνια προβλήματα του Θεού, της πίστης και της αναζήτησης της ψυχής… Ο νευροεπιστήμων Lombard με το βιβλίο του αυτό, πειράται μια τολμηρή προσέγγιση. Μέσω του ανθρώπινου εγκεφάλου και των πνευματικών λειτουργιών του, της ενσυναίσθησης και του αλτρουϊσμού, να ανιχνεύσει, να εντοπίσει, τον ‘Νουν του Θεού’.
Ωστόσο, άλλο είναι να προσπαθείς όλα τα παραπάνω, και άλλο να μπορείς να εκμαιεύσεις, τις μύχιες σκέψεις, τα «κρυφά και άδηλα του Θεού», αν δεν τα έχει αποκαλύψει με τον δικό του τρόπο, ο ίδιος. Στο σημείο αυτό, ένας Βολταίρος θα είχε να αντιτάξει ότι «Η γνώση των μυστικών του Θεού δεν μας έχει δοθεί σε αυτή τη ζωή!» Αυτό, δεν διαφέρει και πολύ απ’ αυτό που υπό μορφήν ερωτήματος έγραψε ο απ. Παύλος: «Τις γαρ εγώ νουν του Κυρίου;» (`Α Κορ. 2:16). Φράση, από την οποία υποψιάζομαι ότι πρέπει να προήλθε και ο τίτλος του βιβλίου του Lombard, μιας και ο συγγραφέας φαίνεται να είναι καλά οικειωμένος με τη Βίβλο, και τον Χριστιανισμό.
Σημειώσεις
Stephen Hawking, A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes (New York 1988) σελ. 175.
Η θεωρία αυτή του S. Hawking, δέχθηκε δριμεία κριτική από ειδικούς, όπως R. Penrose, P. Woit, Lee Smolin, Menas Kafatos κ.άλλ. και, ιδιαίτερα από τον μαθηματικό John C. Lennox, God and Stephen Hawking – Whose Design is it Anyway? (2011), ο οποίος μεταξύ άλλων δείχνει, ότι, η θεωρία Μ - και του πολυσύμπαντος, στερείται πειραματικής απόδειξης και σε τελευταία ανάλυση, δεν εξηγείται από πού προήλθε η βαρύτης και οι φυσικοί νόμοι που διέπουν το σύμπαν.
James Jeans, The Mysterious Universe (Cambridge University Press, 1937) σελ. 122. Ο Τζηνς σημειώνει: «Το σύμπαν αρχίζει να φαίνεται σαν μα μεγάλη σκέψη παρά σαν μια μεγάλη μηχανή». Πρβλ. και Dean Radin, The Conscious Universe (1997).
Στον κοσμολόγο Paul Dirac (1902 – 1984), ανήκει η φράση: «Θα μπορούσε κάποιος να περιγράψει την κατάσταση στο σύμπαν, λέγοντας ότι ο Θεός είναι ένας μαθηματικός πολύ υψηλής τάξεως, και ότι, χρησιμοποίησε πολύ ανώτερα μαθηματικά στην κατασκευή του».
Paul Davies, The Mind of God, The Scientific Basis of Rational World (1992).
Πρβλ. Άλμπερτ Αϊνστάιν, Πώς βλέπω τον κόσμο (ελλ. μεταφρ.) σελ. 29. Επί λέξει: «Τον πόθο να συλλάβουν μια αδύνατη ανταύγεια του νου που αποκαλύπτεται σ’ αυτόν τον κόσμο».
Ο κάθε νευρώνας σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες είναι συνδεδεμένος με χιλιάδες άλλους σ’ ένα σύνολο περίπου 100 τρισεκατομμυρίων νευρικών συνδέσεων (συνάψεων) και αποτελεί το πολυπλοκότερο όργανο στο σύμπαν, καθ’ όσον, εάν οι νευρώνες ενός μόνον ανθρώπινου εγκεφάλου τοποθετούνταν στη σειρά, θα περιτύλιγαν δύο φορές τη γη (!) Σύμφωνα με τον βιολόγο Michael Denton οι συνάψεις του εγκεφάλου είναι περισσότερες από όσες βρίσκονται σε ολόκληρο το δίκτυο επικοινωνιών στη γη.
John D. Barrow – Frank Tipler, The Anthropic Cosmological Principle (1986). Εκλαΐκευση της αρχής έκαναν οι καθηγητές Β. Ξανθόπουλος και Γ. Γραμματικάκης.
Η έννοια της πίστης ως εμπιστοσύνη ή βεβαιότητα, έχει βιβλική την προέλευση (εβρ. emunah). Προέρχεται από την ίδια ρίζα, με την εβραϊκή λέξη Αμήν (=αληθώς). Σημαίνει όχι μια παράλογη πεποίθηση για κάτι απίθανο, αλλά κτήση εμπειρική για πράγματα που δεν βλέπουμε (πρβλ. προς Εβρ. επιστολή 11:1). Ο Εβραιολόγος Claude Tresmontant αποδίδει την λέξη πίστη ως «βεβαιότητα της αλήθειας». Η ψυχαναλύτρια και γλωσσολόγος Τζούλια Κρίστεβα, σημειώνει ότι, και στις Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες η λέξη Kred-dn-Credo, σημαίνει εμπιστεύομαι, «δίνω την καρδιά μου σε κάτι». Βλ. Julia Kristeva, Στην αρχή ήταν η αγάπη. Ψυχανάλυση και πίστη (εκδ. Άγρα, 2003) σελ. 69.
Ο L. Wittgenstein, μοιάζει να βρίσκεται στην ίδια πορεία σκέψης με τον Lombard, όταν γράφει: «Το να πιστεύω σ’ ένα Θεό σημαίνει να κατανοώ το ερώτημα σχετικά με τη σημασία της ζωής… Το να πιστεύω σ’ ένα Θεό σημαίνει να βλέπω ότι τα γεγονότα του κόσμου δεν είναι το τέλος της ύλης».
Ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχίατρος Victor Frankl (1905-1997), είναι εισηγητής της Λογο-θεραπείας, ήτοι της ψυχικής θεραπείας δια της αναζητήσεως λόγου, σκοπού, και νοήματος στη ζωή. Έγραψε πολλά βιβλία γύρω από αυτό το θέμα. Ο αναγνώστης θα βρει στην ελληνική, τα έργα του: Ο Θεός του Ασυνειδήτου (εκδ. Τάμασος), Η αναζήτησης του ανθρώπου για το υπέρτατο νόημα (εκδ. Αρμός), Το νόημα της ζωής (εκδ. Ψυχογιός) και το πολύ ενδιαφέρον – καρπός προσωπικής εμπειρίας του συγγραφέα, Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως (εκδ. Τάμασος). Δυστυχώς κάποια απ’ αυτά είναι εξαντλημένα.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει ίσως να επισημανθεί ότι, ο σύντροφος του Δαρβίνου ο Α. Ουάλλας (Alfred R. Wallace, 1823-1913), στο πρόβλημα της ανθρώπινης νοημοσύνης αναγνώρισε ότι η φυσική επιλογή είναι ανεπαρκής για την εξήγηση της μοναδικότητας του ανθρώπου (υψηλή νοημοσύνη, πνευματικότητα, αυτο-συνειδησία, ηθική αντίληψη, ομιλία, κ.άλλ.). Ανεγνώρισε ότι πρέπει να υπάρχει μια Δύναμη με Δ κεφαλαίο που κατηύθυνε τα πράγματα έτσι. Επέστησε την προσοχή του Δαρβίνου στο ότι «Η φυσική επιλογή θα μπορούσε να έχει προικίσει τους πρωτόγονους με έναν εγκέφαλο λίγο ανώτερο από εκείνον του πιθήκου, ενώ ο πρωτόγονος έχει έναν εγκέφαλο πολύ λίγο κατώτερο από εκείνον ενός μέσου μέλους της μορφωμένης κοινωνίας μας». Δηλ., με άλλα λόγια, ο άνθρωπος έχει ένα όργανο πολύ πιο αναπτυγμένο απ’ ό,τι του χρειαζόταν… Ο Δαρβίνος θορυβημένος του απάντησε: «Ελπίζω ότι δεν έχεις σκοτώσει τελείως το παιδί σου και το δικό μου», δηλ. τη θεωρία τους! Βλ. R. M. Restak, The Brain: The Last Frontier, 1979, σελ. 162 και A. D. Nekrasov, Κάρολος Δαρβίνος, σελ. 436-438. Ο γνωστός ζωολόγος Pierre Grassè παρατηρεί ότι «απονέμοντας στη θεά τύχη τη μητρότητα του εγκεφάλου είναι… σα να πιστεύουμε στον άγιο Βασίλη και τις κούκλες που ρίχνει από τις καμινάδες. P. Grassè, Εσύ ο μικρούλης Θεός (εκδ. Ράππα, 1972) σελ. 164, 168.
[full_width]
