Χρησιμοποιούμε συχνά εκφράσεις του τύπου «Έγινα σαν το παντζάρι», «Μου κόπηκαν τα πόδια», «Νιώθω φτερούγισμα στο στομάχι», «Έχω ένα βάρος στο στήθος», «Αρρώστησα από έρωτα», προκειμένου να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας. Άραγε το σώμα μας βιώνει ακριβώς αυτό που περιγράφουμε με λόγια; Με τη βοήθεια των ειδικών, επιχειρήσαμε να βρούμε με ποιον τρόπο αποτυπώνονται στο σώμα τα συναισθήματά μας και σας παρουσιάζουμε τι ανακαλύψαμε.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι η συναισθηματική μας κατάσταση δεν αφήνει ανεπηρέαστο το σώμα μας, αφού ενεργοποιεί το καρδιαγγειακό, το μυοσκελετικό και το νευροενδοκρινικό σύστημα του οργανισμού μας. Επιστήμονες του Πανεπιστημίου Aalto στη Φινλανδία, θέλοντας να κάνουν ένα βήμα παρακάτω, αποτύπωσαν τα μέρη του σώματος που ενεργοποιούν ορισμένα συναισθήματα (ευτυχία, έρωτας, υπερηφάνεια, θυμός, φόβος, άγχος, ντροπή, αηδία, περιφρόνηση, αιφνιδιασμός, ζήλια, λύπη, κατάθλιψη, αδιαφορία). Από τα ευρήματα, που δημοσιεύτηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Proceedings of the National Academies of Sciences», η πιο εντυπωσιακή διαπίστωση αφορούσε το γεγονός ότι τα συναισθήματά μας επιφέρουν μια σειρά από σωματικές αντιδράσεις που είναι κοινές για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως καταγωγής και φύλου, και οι οποίες συνδέονται με την προσπάθειά μας για επιβίωση.
Ο χάρτης του σώματος
Ο αντίκτυπος των συναισθημάτων στο σώμα μας.
1 Κεφάλι
Πανταχού παρόν στα περισσότερα συναισθήματα το κεφάλι. Σημαντικός είναι ο ρόλος των δακρύων και των μυϊκών συσπάσεων του προσώπου. Η υψηλότερη ενεργοποίηση παρατηρείται στα συναισθήματα χαράς, ενώ η χαμηλότερη στην αδιαφορία και την κατάθλιψη. Στην ντροπή συμμετέχουν ιδιαίτερα τα μάτια και στον θυμό τα μάγουλα.
2 Λαιμός
Με εξαίρεση την κατάθλιψη και την αδιαφορία, τα υπόλοιπα συναισθήματα αφήνουν έντονη γεύση στον λαιμό. Υψηλή δραστηριότητα παρατηρείται στα συναισθήματα της αηδίας και της αγάπης, όπου οι αισθήσεις της γεύσης και της οσμής παίζουν καθοριστικό ρόλο.
3 Στήθος
Αποτελεί μια περιοχή του σώματος που ενεργοποιείται -και μάλιστα έντονα- στα περισσότερα συναισθήματα. Αλλαγές στην αναπνοή και τον καρδιακό ρυθμό παρατηρούνται στον θυμό, την ευτυχία, το άγχος, την αγάπη και την περηφάνια.
4 Στομάχι-κοιλιά
Τα αρνητικά συναισθήματα (θυμός, αηδία, άγχος, φόβος) δένουν κόμπο το στομάχι μας. Το αποτύπωμά τους, όμως, αφήνουν και τα καλά συναισθήματα, όπως ο έρωτας, που ως γνωστόν
«… περνάει από το στομάχι».
5 Άνω άκρα
Τα κινητοποιεί πρωτίστως ο θυμός, δευτερευόντως η ευτυχία και ο έρωτας και ακολούθως σε αρκετά μικρότερο βαθμό ο φόβος, η αηδία και η περηφάνια. Η χαμηλότερη ενεργοποίηση παρατηρείται στη λύπη και την κατάθλιψη.
6 Κάτω άκρα
Συγκριτικά με τα υπόλοιπα μέρη του σώματος, ελάχιστα συναισθήματα φαίνεται πως μπορούν να επηρεάσουν τα κάτω άκρα. Η χαμηλότερη δραστηριότητα παρατηρείται στις περιπτώσεις της λύπης, του αιφνιδιασμού, του άγχους, της κατάθλιψης και της ντροπής.
7 Όλο το σώμα
Από όλα τα συναισθήματα μόνο η χαρά φαίνεται ότι ενεργοποιεί ολόκληρο το σώμα. Αντίθετα, μειωμένη δραστηριότητα παρατηρείται στην κατάθλιψη, όπου επικρατεί το γενικότερο αίσθημα κενού ή ανηδονίας.
Υπό την επήρεια 13 συναισθημάτων
Θυμός
«Πιάστηκαν στα χέρια»
Το συναίσθημα της οργής γίνεται αισθητό στο πάνω μέρος του σώματος και κυρίως στην περιοχή του θώρακα και των χεριών. Με έναν αυτοματοποιημένο τρόπο ενεργοποιείται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, διέγερση που μας προετοιμάζει για καβγά και μάχη. Οι πνεύμονες διαστέλλονται και οι αναπνοές γίνονται περισσότερες και βαθύτερες, ώστε, αν χρειαστεί, να μπορέσουμε να εισπνεύσουμε επιπλέον οξυγόνο. Επίσης, η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα για να τροφοδοτήσει με περισσότερο αίμα τους μυς των άκρων και ειδικά των χεριών, που παρουσιάζουν υπερκινητικότητα για να μπορέσουν να αντιδράσουν.
Φόβος
«Μου κόπηκαν τα πόδια»
Μπροστά σε μια φοβερή απειλή, την οποία το άτομο διαπιστώνει ότι είναι ανήμπορο να αντιμετωπίσει, όπως για παράδειγμα υπό τον κίνδυνο επίθεσης ενός άγριου ζώου, εξάπλωσης φωτιάς ή πρόκλησης τροχαίου ατυχήματος, το σώμα παίρνει μια παθητική στάση. Οι σφυγμοί και η θερμοκρασία του πέφτουν, οι αναπνοές αραιώνουν και γίνονται κοφτές, η κοιλιά σφίγγεται, τα πόδια παραλύουν και επιπλέον η ικανότητα αντίληψης μειώνεται. Με λίγα λόγια, μπλοκάρει το νευρικό μας σύστημα, ολόκληρο το σώμα παγώνει και γι’ αυτό αδυνατούμε να αντιδράσουμε.
Αιφνιδιασμός
«Πήγε η καρδιά μου στην Κούλουρη»
Το ξάφνιασμα, δηλαδή ο τρόμος που διαρκεί ελάχιστα δευτερόλεπτα, προκαλεί έντονη αναστάτωση στην εγκεφαλική μας λειτουργία, καθώς και στην περιοχή του θώρακα. Εξαιτίας του αιφνιδιασμού που δέχεται το νευρικό και ορμονικό μας σύστημα, στιγμιαία παγώνουν τα αντανακλαστικά μας, ανεβαίνουν απότομα οι παλμοί της καρδιάς, ενώ παράλληλα εμφανίζεται ταχύπνοια.
Ντροπή
«Έγινε παντζάρι»
Όταν ντρεπόμαστε ή βρισκόμαστε σε αμηχανία, το ορμονικό και το αυτόνομο νευρικό σύστημα κινητοποιούνται και συνδυαστικά με την έκκριση αδρεναλίνης προκαλείται αύξηση της ροής του αίματος. Το παράδοξο είναι ότι η κυκλοφορία του αίματος είναι εντονότερη στο πρόσωπο και ειδικότερα στα μάγουλα, τα αφτιά και τη μύτη. Στα σημεία αυτά ρέει περισσότερο αίμα και έτσι το πρόσωπό μας κοκκινίζει. Επιπλέον, οι κόρες των ματιών διαστέλλονται, ενώ επιταχύνεται η αναπνοή και ο καρδιακός παλμός.
Έρωτας
«Αρρώστησε από έρωτα»
Πρόκειται για ένα από τα ισχυρότερα συναισθήματα που μπορούμε να αισθανθούμε. Η ερωτική έλξη κινητοποιεί όλες τις αισθήσεις και με εξαίρεση τα πόδια -από τα γόνατα και κάτω- αποτυπώνεται σχεδόν σε ολόκληρο το σώμα. Τα χέρια είναι ένα από τα πιο ενεργά σημεία του σώματος, αφού κινητοποιούνται με την επαφή, το χάδι και την αγκαλιά.
Ο οργανισμός αναγνωρίζει τον έρωτα ως μια κατάσταση στρες και αντιδρά ανάλογα: η καρδιά ανεβάζει παλμούς (εξού και η έκφραση «Η καρδιά μου χτυπά τρελά») και το αυτόνομο νευρικό σύστημα προκαλεί έκκριση επινεφρίνης, αντίδραση που διακόπτει ή επιβραδύνει διεργασίες, όπως αυτήν του πεπτικού συστήματος, ώστε ο οργανισμός να επικεντρωθεί στην κατάσταση άγχους. Επίσης, το ορμονικό σύστημα «χτυπά κόκκινο».
Οι ορμόνες (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, αδρεναλίνη, ωκυτοκίνη, σωματοτροπίνη, ενδορφίνες), που δρουν στον εγκέφαλο, δημιουργούν μια κατάσταση ευφορίας και σε έναν βαθμό επηρεάζουν και τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Τέλος, οι φερομόνες ασκούν επίδραση στην οσφρητική επικοινωνία, που κατέχει σπουδαίο ρόλο στην ερωτική έλξη.
Λύπη
«Έχω ένα βάρος στο στήθος»
Όταν βιώνουμε μια κατάσταση έντονης στενοχώριας (π.χ. την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου, το τέλος μιας σχέσης, την απόλυση), νιώθουμε ένα σφίξιμο ή ένα βάρος στο στήθος. Στις περιπτώσεις αυτές κλείνουν οι βρόγχοι και η αναπνοή δυσχεραίνεται σε μεγάλο βαθμό, ώστε νιώθουμε την ανάγκη να παίρνουμε βαθιές και παρατεταμένες αναπνοές και συχνά να αναστενάζουμε. Επιπλέον, στο συναίσθημα της θλίψης παρατηρείται μια έντονη δραστηριότητα στο πρόσωπο και ειδικά στην περιοχή των ματιών. Αυτό συμβαίνει επειδή οι δυσάρεστες καταστάσεις μάς κάνουν υπερευαίσθητους και ευσυγκίνητους, με αποτέλεσμα συχνά να ξεσπάμε σε κλάματα.
Κατάθλιψη
«Έχει παγώσει το σώμα»
Η κατάθλιψη μπορεί να μας απομονώσει από κάθε είδους δραστηριότητα ή απόλαυση. Μειώνει τα επίπεδα της ενέργειάς μας σε τέτοιο βαθμό, που αρνούμαστε να συμμετέχουμε σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, για παράδειγμα να βγούμε από το σπίτι, να μιλήσουμε με άλλους ανθρώπους, ακόμη και να φάμε ή να σηκωθούμε από το κρεβάτι. Το αίσθημα της αδιαφορίας για όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον διαρκώς μεγαλώνει και οδηγεί το σώμα σε πλήρη ακινησία. Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι υποφέρουν από κατάθλιψη καταλαμβάνονται από μια γενικότερη αίσθηση αδυναμίας, η οποία είναι εντονότερη στα άκρα.
Άγχος
«Νιώθω φτερούγισμα στο στομάχι»
Η ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος κινητοποιεί ουσιαστικά και το πεπτικό μας σύστημα, που θεωρείται ο δεύτερος εγκέφαλος του σώματος και είναι από τα συστήματα του οργανισμού που επηρεάζονται έντονα από τα συναισθήματά μας. Έτσι εξηγείται, άλλωστε, το γεγονός ότι σε καταστάσεις έντονου στρες μπορεί να έχουμε μικρές διάρροιες ή τάση για εμετό. Επίσης, η υπερδραστηριότητα του νευρικού συστήματος κάνει τα χέρια μας να ιδρώνουν, ενώ μπορεί να προκαλέσει και ανατριχίλα.
Ευτυχία
«Πετάω στα σύννεφα»
Ο ευτυχισμένος άνθρωπος βρίσκεται σε διέγερση. Όλες οι αισθήσεις λειτουργούν στον υπερθετικό βαθμό, ενώ ο οργανισμός «πλημμυρίζει» από το αίσθημα της απόλυτης ικανοποίησης. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει η έκκριση της ορμόνης σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Είναι η χημική ουσία που μας προκαλεί ευφορία, τονώνει την κίνηση του σώματος, επηρεάζει τη σεξουαλική μας διάθεση και συγχρόνως ενισχύει τις διανοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Με λίγα λόγια, δίνει φτερά στο σώμα και την ψυχή. Σε μελέτες έχει παρατηρηθεί ότι τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης συσχετίζονται με την εμφάνιση κατάθλιψης, επιθετικής συμπεριφοράς και ιδεοψυχαναγκαστικών διαταραχών.
Αδιαφορία
«Δεν μου καίγεται καρφί»
Η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε συμβαίνει στο περιβάλλον στο οποίο ζούμε κατά κάποιον τρόπο ναρκώνει τις αισθήσεις μας, περιορίζει την κινητικότητα του σώματος σε σημαντικό βαθμό και είναι φυσικό επακόλουθο να ελαχιστοποιεί την έκφραση των συναισθημάτων μας.
Ζήλια
«Έχει μάτι φθονερό»
Μαζί με τον έρωτα ανήκει στα πιο ισχυρά συναισθήματα που μπορούμε να νιώσουμε. Ακριβώς επειδή, όταν ζηλεύουμε, μας κυριεύει το αίσθημα του ανταγωνισμού και επικρατεί η θέληση της υπερίσχυσης, το σημείο του σώματος που δραστηριοποιείται περισσότερο είναι το κεφάλι. Η εγκεφαλική λειτουργία τονώνεται και οι αισθήσεις οξύνονται. Το κεφάλι κινείται με αγχωτικό ρυθμό, τα μάτια κοιτάζουν γρήγορα προς κάθε κατεύθυνση και τα αφτιά είναι «τεντωμένα», ώστε να μπορούμε να «αλιεύσουμε» πληροφορίες από το περιβάλλον.
Υπερηφάνεια
«Φουσκώνει σαν τον κόκορα»
Το σημείο του σώματος όπου αποτυπώνεται εντονότερα το συναίσθημα της υπερηφάνειας είναι ο θώρακας. Όταν θέλουμε να παινευτούμε, ορθώνουμε το ανάστημα, τραβάμε την κοιλιά προς τα μέσα και τους ώμους προς τα πίσω και σπρώχνουμε το στήθος μπροστά. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι παίρνουμε βαθιές ανάσες και φουσκώνουμε με αέρα το στήθος για να αυξήσουμε τον όγκο του σώματός μας και να δείξουμε ότι είμαστε σπουδαίοι.
Αηδία
«Ανακατεύεται το στομάχι μου»
Το αίσθημα της έντονης δυσαρέσκειας και αποστροφής ενεργοποιεί το πεπτικό σύστημα, αλλά και την περιοχή του λαιμού. Αυτό συμβαίνει γιατί αηδιάζουμε (ακόμα και νοερά) με κάτι δυσάρεστο που μυρίζουμε ή γευόμαστε. Η μύτη, η γλώσσα και ο φάρυγγας είναι τα πρώτα όργανα που ανιχνεύουν δυσάρεστες οσμές και γεύσεις, οι οποίες με τη σειρά τους κινητοποιούν το αντανακλαστικό της ναυτίας και του εμετού.
