Ας αναρωτηθούμε: τι είναι η σοφία;
Ακόμη και εκείνοι που βρίσκονται στη μέση του κύκλου των ικανοτήτων τους – πράγμα που απαιτεί πολύ εξειδικευμένες γνώσεις- δεν είναι αναγκαστικά σοφοί. Η σοφία δεν ταυτίζεται με τη συσσώρευση γνώσεων.
Η σοφία είναι μια πρακτική ικανότητα. Είναι ένα μέτρο της ικανότητας με την οποία πλοηγούμαστε στη ζωή. Μόλις καταλάβετε ότι είναι πιο εύκολο να αποφύγετε σχεδόν όλες τις δυσκολίες παρά να τις αντιμετωπίσετε, έρχεται στο φως αυτός ο απλός ορισμός: «Σοφία είναι η πρόληψη».
Η ζωή είναι δύσκολη. Προβλήματα φυτρώνουν από παντού. Η μοίρα βάζει παγίδες και εμπόδια στον δρόμο σας. Αυτό δεν μπορείτε να το αλλάξετε. Αλλά αν υποψιάζεστε πού κρύβονται οι κίνδυνοι, μπορείτε να αποφύγετε κάποια εμπόδια. Ο Αϊνστάιν το έθεσε έτσι: «Ο έξυπνος άνθρωπος λύνει το πρόβλημα. Ο σοφός το αποφεύγει».
Το παραδέχομαι, η αποφυγή των προβλημάτων δεν είναι και τόσο σέξι. Φανταστείτε δύο κινηματογραφικά σενάρια Α και Β. Στην ταινία Α ένα πλοίο προσκρούει σε παγόβουνο. Το πλοίο βυθίζεται. Με υποδειγματικό, ανιδιοτελή, σπαρακτικό τρόπο, ο καπετάνιος διασώζει όλους τους επιβάτες. Είναι ο τελευταίος που εγκαταλείπει το πλοίο μπαίνοντας σε σωσίβια λέμβο – λίγα μόλις λεπτά προτού το σκάφος βυθιστεί. Στην ταινία Β ο πλοίαρχος καταφέρνει να παρακάμψει το παγόβουνο.
Ποιο σενάριο Θα σας έκανε να πάτε στον κινηματογράφο;
Το Α, είναι λογικό.
Τι θα προτιμούσατε αν ήσασταν στο πλοίο;
Εξίσου σαφές, το Β.
Υποθέστε ότι το παράδειγμα είναι πραγματικό. Τι θα συνέβαινε στη συνέχεια; Ο καπετάνιος στο Α θα εμφανιζόταν στην τηλεόραση, ίσως μάλιστα να υπέγραφε κάποιο χρυσό συμβόλαιο για να γράψει βιβλίο, θα έβαζε στην ντουλάπα τη στολή του ναυτικού και θα γινόταν δημόσιο πρόσωπο. Η πατρίδα του θα έδινε το όνομά του σε κάποιο δρόμο και τα παιδιά του θα αισθάνονταν για πρώτη φορά υπερηφάνεια για τον πατέρα τους. Ο καπετάνιος στο Β θα παρέμενε άσημος και μέχρι τη συνταξιοδότησή του θα παρέκαμπτε εμπόδια σύμφωνα με το αξίωμα τον Τσάρλι Μάνγκερ: «Αν υπάρχει μια επικίνδυνη δίνη καλό είναι να την αποφύγετε σε απόσταση διακοσίων μέτρων, όχι έξι μέτρων». Αν και ο Β αποδεικνύεται καλύτερος καπετάνιος, ο Α γίνεται διάσημος. Ο λόγος; Οι επιτυχίες που σημειώνουμε μέσω της πρόληψης (δηλαδή αποφεύγοντας τις αποτυχίες) είναι αόρατες για τον έξω κόσμο.
Τα μέσα ενημέρωσης που ασχολούνται με την οικονομία αναδεικνύουν τα διευθυντικά στελέχη που καταφέρνουν να ξαναστήσουν στα πόδια τους παραπαίουσες επιχειρήσεις. Αυτό είναι καλό και σωστό. Αλλά ακόμα καλύτερο θα ήταν η ανάδειξη των διευθυντικών στελεχών που εμποδίζουν μια επιχείρηση να φτάσει στο σημείο να παραπαίει. Αλλά επειδή οι επιτυχίες πρόληψης δεν είναι ορατές απέξω, δεν αναδεικνύονται στα ΜΜΕ. Βασικά, μόνο ο ίδιος ο διευθυντής και η ομάδα του ξέρουν πόσο σοφά έχει ενεργήσει – κι αυτό όχι πάντοτε.
Επομένως, υπερεκτιμάμε συστηματικά τον ρόλο επιτυχημένων στρατηγών, πολιτικών, χειρουργών στα επείγοντα και θεραπευτών, υποτιμώντας τον ρόλο των ανθρώπων που προστατεύουν την κοινωνία και τα άτομα από τις καταστροφές, Αυτοί είναι οι αληθινοί ήρωες, οι αληθινοί σοφοί: ικανοί οικογενειακοί γιατροί, καλοί δάσκαλοι, λογικοί νομοθέτες και διπλωμάτες.
Τι συμβαίνει στη δική σας ζωή; Ακόμη και αν δεν το πιστεύετε, τουλάχιστον οι μισές από τις επιτυχίες σας έχουν να κάνουν με την πρόληψη. Σίγουρα κάπου κάπου τα θαλασσώνετε, όπως όλοι μας. Αλλά τις περισσότερες φορές αποφεύγετε τις ηλιθιότητες. Σκεφτείτε πόσους κινδύνους είχατε την προνοητικότητα να αποφύγετε από άποψη υγείας, σταδιοδρομίας, χρημάτων και σχέσεων.
Η πρόληψη δεν είναι παίξε γέλασε. Στο βιβλίο του The Most Important Thing ο Αμερικανός διαχειριστής αντισταθμιστικών κεφαλαίων Χάουαρντ Μαρκς αφηγείται την ιστορία ενός τζογαδόρου: «Μια μέρα άκουσε για μια ιπποδρομία με ένα μόνο άλογο και στοιχημάτισε όλη του την περιουσία σε αυτό. Ποιο σίγουρο στοίχημα δεν υπήρχε! Αλλά στα μέσα της διαδρομής το άλογο πήδηξε πάνω από τον φράχτη κι έφυγε καλπάζοντας». Ο Χένρν Κίσσινγκερ αποδίδει αυτό το είδος λάθους σε έλλειψη φαντασίας. Η πρόληψη δεν χρειάζεται μόνο γνώση, χρειάζεται και φαντασία· κάτι αρκετά παρεξηγημένο. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η φαντασία είναι η περιπλάνηση του μυαλού πάνω από ένα ποτηράκι κρασί. Αλλά δεν γεννιούνται έτσι οι ιδέες. Φαντασία σημαίνει να βάζουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται τις πιθανότητες και τις συνέπειες από το Α μέχρι το Ω.
Η φαντασία είναι εξαντλητική εργασία.
Και γίνεται ακόμα πιο εξαντλητική όταν πρόκειται για προβλήματα που ξεπετιούνται ξαφνικά. Πρέπει να σκεφτόμαστε διαρκώς τις πιθανές καταστροφές; Δεν είναι κάπως καταθλιπτικό; Η εμπειρία λέει όχι· το ίδιο και ο Τσάρλι Μάνγκερ: «Σε όλη μου τη ζωή φανταζόμουν κάθε είδους δυσκολίες, αλλά δεν έγινα δυστυχισμένος. Περίμενα τα προβλήματα· ήμουν προετοιμασμένος γι’ αυτά».
Σύσταση: Σκεφτείτε μια φορά την εβδομάδα για 15 λεπτά τους κινδύνους που πιθανώς σας απειλούν. Ύστερα ξεχάστε το θέμα και ζήστε χαρούμενα και ξέγνοιαστα για την υπόλοιπη εβδομάδα. Αυτά τα 15 λεπτά είναι κάτι που το λέμε «pre-mortem». Φανταστείτε, για παράδειγμα, ότι ο γάμος σας διαλύεται, ότι ξαφνικά χρεοκοπείτε ή παθαίνετε καρδιακή προσβολή. Στη συνέχεια αναλύστε «προς τα πίσω» πώς συνέβη η (φανταστική) καταστροφή μέχρι τις πρωταρχικές αιτίες. Το τελικό βήμα: προσπαθήστε να εξαλείψετε τα πιθανά αίτια έτσι ώστε το πρόβλημα να μη συμβεί.
Εννοείται ότι, ακόμα κι αν τα κάνετε όλα αυτά τακτικά και ευσυνείδητα, θα παραβλέψετε κινδύνους και θα πάρετε λανθασμένες αποφάσεις. Μπορείτε να μετριάσετε αυτές τις αναπόφευκτες καταστροφές αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα και τα ζητήματα αμέσως, χωρίς χρονοτριβή. Όσα όμως είναι προβλέψιμα μπορούν να αποφευχθούν ευκολότερα από το να επιλυθούν όταν προκύψουν. Σοφία είναι η πρόληψη. Δυστυχώς, επειδή είναι αόρατη, δεν μπορείτε να την επιδείξετε: όμως η επίδειξη, η καυχησιά, δεν βοηθάει στην καλή ζωή.
Η τέχνη της καλής ζωής
- Dobelli Rolf
via
