Όταν οι δύο σοφιστές, Ευθύδημος και Διονυσόδωρος, παίζουν σοφιστικά παιχνίδια με τον νεαρό Κλεινία κάνοντας επίδειξη της τέχνης τους, ο Σωκράτης αναλαμβάνει να πάρει τη θέση τους και να δείξει πώς είναι η δική του διδασκαλία. Ο Πλατωνικός διάλογος «Ευθύδημος» αποτελεί μία αντιπαράθεση μεταξύ της εριστικής διαλεκτικής των Σοφιστών και της Σωκρατικής μεθόδου. Ο Σωκράτης ζητά την άδεια να αυτοσχεδιάσει σε ένα μάθημα ακόμη, παρακαλώντας τους δύο σοφιστές να μην γελάσουν με τη μέθοδο διδασκαλίας του. Αυτό του δίνει την αφορμή να ρωτήσει τον Κλεινία για την ευτυχία, ξεκινώντας μια «απλοϊκή» ερώτηση:
«Θέλουμε άραγε όλοι οι άνθρωποι να ευτυχούμε; Ή μήπως αυτό το ερώτημα ανήκει σε αυτά που τώρα φοβόμουν ότι είναι γελοία; Γιατί είναι βέβαια ανόητο να ρωτάω τέτοια πράγματα. Γιατί ποιος από τους ανθρώπους δεν θέλει να ευτυχήσει; -Δεν υπάρχει κανείς, είπε ο Κλεινίας. –Καλά, απάντησα εγώ˙ έπειτα, επειδή θέλουμε να ευτυχούμε, πώς θα μπορούσαμε να το κάνουμε; Άραγε αν είχαμε πολλά αγαθά; Ή μήπως αυτό είναι πιο απλοϊκό από το άλλο;» (278e-279a)
Τα αγαθά που φέρνουν την ευτυχία απαριθμούνται από τον ίδιο τον Σωκράτη με τον Κλεινία να συμφωνεί σε όλα: ο πλούτος, η υγεία, η ομορφιά και τα άλλα σωματικά προτερήματα, η καλή καταγωγή, η δύναμη και, τέλος, τα αξιώματα συμπληρώνουν τον κατάλογο της ευτυχίας. Αλλά ο Σωκράτης έχει μόλις αρχίσει. Γνωρίζει αυτό που θέλει να αποδείξει και σκοπός του είναι να καθοδηγήσει τον συνομιλητή του στη σωστή κατεύθυνση. Δεν προσποιείται άγνοια, καθώς γνωρίζει ότι η ευτυχία δεν μπορεί να είναι τα παραπάνω, για τα οποία υπεύθυνος δεν είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Η ευτυχία δεν είναι θέμα τύχης. Μήπως έχει παραλείψει κάποια αγαθά; «Ποια αγαθά μας απομένουν;», ρωτάει τον Κλεινία και αμέσως συμπληρώνει: Η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη και η ανδρεία ανήκουν και αυτά στα αγαθά ή όχι;
Οι σοφιστές δεν παρεμβαίνουν και ο Κλεινίας δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει με τον δάσκαλο Σωκράτη, ο οποίος προσποιείται ότι ξέχασε το μεγαλύτερο αγαθό όλων για να το προσθέσει στα προηγούμενα: την ευτυχία. Αμέσως όμως το παίρνει πίσω. Παραλίγο να γελοιοποιηθεί στους ξένους. Πώς υπέπεσε σε τέτοιο λάθος; Έχουν ήδη περιλάβει την ευτυχία στα αγαθά:
«Γιατί είναι γελοίο, αυτό που προηγήθηκε νωρίτερα, αυτό να το προσθέτουμε πάλι και να λέμε τα ίδια δύο φορές. -Γιατί το λες αυτό, είπε. –Η σοφία, βέβαια, είπα εγώ, είναι ευτυχία˙ αυτό το γνωρίζουν και τα παιδιά. Και αυτός απόρησε˙ γιατί ήταν ακόμη νέος και αφελής.» (279d)
Τα επιχειρήματα του Σωκράτη ξετυλίγονται με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή που περιλαμβάνονται στη νεανική απειρία του Κλεινία, ώστε να γίνουν εύκολα κατανοητά. Κατ΄ αρχάς, η ευτυχία δεν χρειάζεται καλή τύχη. Όπως με τον αυλητή θα έχεις καλύτερα αποτελέσματα στο παίξιμο του αυλού, το ίδιο συμβαίνει και με τον σοφό δάσκαλο. Με τον σοφό κυβερνήτη οι κίνδυνοι μειώνονται στη θαλασσοταραχή, το ίδιο με τον σοφό στρατηγό στον πόλεμο, ακόμη και με τον σοφό γιατρό, αν αρρωστήσεις. Το πρώτο συμπέρασμα βγαίνει αβίαστα:
«Με τη σοφία δεν θα μπορούσε κάποιος να κάνει λάθος, αλλά αναγκαστικά θα πράξει ορθά και θα επιτύχει˙ γιατί διαφορετικά δεν θα ήταν σοφία.» (280a)
Τα αγαθά φέρνουν την ευτυχία μόνο όταν μπορεί να τα χρησιμοποιεί κάποιος. Για παράδειγμα, ένας τεχνίτης που έχει όλα τα εργαλεία και δεν τα χρησιμοποιεί, δεν θα ήταν ευτυχισμένος μόνο με την κατοχή τους. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό. Πρέπει να χρησιμοποιεί ορθά τα εργαλεία.
Όλα τα προαναφερθέντα αγαθά, πλούτος, υγεία, ομορφιά δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά, διδάσκει ο Σωκράτης. Τα πάντα εξαρτώνται από τη σωστή χρήση τους.
Διδάσκεται όμως η σοφία; Τώρα είναι η σειρά των σοφιστών να απαντήσουν.
***
Η Δρ Έλσα Νικολαΐδου
διδάσκει Φιλοσοφία
στο σχολείο Med High.
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
