Μήπως όλα προέρχονται από τον εγκέφαλο
και δεν υπάρχει ψυχή;
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν μέσα τους ψυχή. Ενώ οι αντιλήψεις της ψυχής διαφέρουν, πολλοί την περιγράφουν ως μια «αόρατη δύναμη που φαίνεται να μας δίνει ζωή».
Συχνά πιστεύεται ότι η ψυχή μπορεί να επιβιώσει του θανάτου και συνδέεται στενά με τις αναμνήσεις, τα πάθη και τις αξίες ενός ατόμου. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η ψυχή δεν έχει μάζα, δεν πιάνει χώρο και δεν εντοπίζεται πουθενά.
Αλλά ως νευροεπιστήμονας και ψυχολόγος, δεν δίνω καμία χρησιμότητα στην ψυχή. Αντίθετα, όλες οι λειτουργίες που αποδίδονται σε αυτό το είδος της ψυχής, μπορούν να εξηγηθούν μέσα από τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Η Ψυχολογία είναι η μελέτη της συμπεριφοράς. Οι ψυχολόγοι για να επιτελέσουν το έργο τους, δηλαδή την τροποποίηση της συμπεριφοράς, όπως είναι η αντιμετώπιση του εθισμού, της φοβίας, του άγχους και της κατάθλιψης, δεν χρειάζεται να υποθέσουν ότι οι άνθρωποι έχουν ψυχή. Για τους ψυχολόγους, το θέμα δεν είναι ότι δεν υπάρχει ψυχή αλλά ότι δεν υπάρχει ανάγκη για αυτή.
Έχει ειπωθεί ότι η ψυχολογία «έχασε την ψυχή της» στη δεκαετία του 1930. Τότε που ο κλάδος κατεστήθει πλήρως ως επιστήμη, στηριζόμενη στον πειραματισμό και τον έλεγχο παρά στην ενδοσκόπηση.
Τι είναι η ψυχή;
Η πρόταση της ψυχής δεν βρίσκεται μόνο στις αναφορές των θρησκευτικών στοχαστών. Μερικοί από τους πιο αξιοσημείωτους υποστηρικτές της ύπαρξης της ψυχής υπήρξαν φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας και ο Καρτέσιος τον 17ο αιώνα.
Ο Πλάτωνας πίστευε ότι δεν μαθαίνουμε νέα πράγματα, αλλά θυμόμαστε πράγματα που γνωρίζαμε πριν από τη γέννηση. Για να ισχύει αυτό, κατέληξε, ότι πρέπει να έχουμε ψυχή.
Αιώνες αργότερα, ο Καρτέσιος έγραψε τη διατριβή του «Πάθη της Ψυχής», όπου υποστήριξε ότι υπήρχε διάκριση ανάμεσα στο νου, τον οποίο περιέγραψε ως «ουσία σκέψης» και το σώμα «την εκτεταμένη ουσία». Έγραψε:
«... Επειδή δεν έχουμε καμία αντίληψη ότι το σώμα μπορεί να σκέφτεται με οποιονδήποτε τρόπο, έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι κάθε είδος σκέψης που υπάρχει μέσα μας ανήκει στην ψυχή».
Ένα από τα πολλά επιχειρήματα του Καρτέσιου που υποστήριζε την ύπαρξη της ψυχής, ήταν ότι ο εγκέφαλος, ο οποίος είναι ένα μέρος του σώματος, είναι θνητό και διαιρετό - που σημαίνει ότι αποτελείται από διαφορετικά μέρη - και η ψυχή είναι αιώνια και αδιαίρετη - που σημαίνει ότι αποτελεί αναπόσπαστη μονάδα. Ως εκ τούτου, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να είναι διαφορετικά πράγματα.
Αλλά η πρόοδος στις νευροεπιστήμες έχει δείξει ότι αυτά τα επιχειρήματα δεν είναι αληθή.
Απογυμνώνοντας τους ανθρώπους από την ψυχή
Στη δεκαετία του 1960, ο βραβευμένος με Νόμπελ Νευροψυχολόγος, Roger Sperry έδειξε ότι το μυαλό και η συνείδησή μας είναι διαιρετά, ανασκευάζοντας την πτυχή της θεωρίας του Καρτέσιου.
Ο Sperry μελέτησε ασθενείς των οποίων το μεσολόβιο - η λωρίδα που συνδέει το δεξιό με το αριστερό ημισφαίριο - είχε αποκοπεί με χειρουργική επέμβαση, με στόχο τον έλεγχο της εξάπλωσης των επιληπτικών κρίσεων. Η χειρουργική επέμβαση μπλοκάρει ή μειώνει τη μεταφορά των αντιληπτικών, αισθητηριακών, κινητικών και γνωστικών πληροφοριών μεταξύ των δύο ημισφαιρίων.
Ο Sperry έδειξε ότι κάθε ημισφαίριο θα μπορούσε να εκπαιδευθεί για να εκτελέσει μία ξεχωριστή εργασία, χωρίς αυτή η εμπειρία να επηρεάσει το ανεκπαίδευτο ημισφαίριο. Δηλαδή, κάθε ημισφαίριο θα μπορούσε να επεξεργαστεί τις πληροφορίες, ξεχωριστά από τη συνείδηση του άλλου. Στην ουσία, αυτό σήμαινε ότι η εργασία παρήγαγε μια διπλή συνείδηση.
Έτσι, ο Καρτέσιος δεν μπορεί να είναι ακριβής στον ισχυρισμό του ότι ο εγκέφαλος διαιρείται, αλλά η ψυχή, η οποία μπορεί να διαβαστεί ως το μυαλό ή η συνείδηση, δεν διαιρείται. Στην προσπάθειά του να αποδείξει την ύπαρξη της ψυχής στον άνθρωπο, ο Καρτέσιος παρείχε στην πραγματικότητα ένα επιχείρημα εναντίον της.
Αντί να προικίσουν τους αρουραίους με ψυχές, οι ψυχολόγοι απογύμνωσαν τους ανθρώπους από τις δικές τους. Το 1949, ο ψυχολόγος D.O. Hebb ισχυρίστηκε ότι ο νους μας είναι η ενσωμάτωση της δραστηριότητας του εγκεφάλου.
Πολλοί νευροφιλοσόφοι έχουν καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα με τους ψυχολόγους, με την Patricia Churchland πιο πρόσφατα να υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κάποιο «φάντασμα στη μηχανή».
Ο εγκέφαλος τα κάνει όλα
Αν η ψυχή είναι το μέρος που το συναίσθημα και το κίνητρο διαμένουν, εκεί όπου εμφανίζεται η πνευματική δραστηριότητα, αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις, αποθηκεύονται οι μνήμες, λαμβάνει χώρα η συλλογιστική και λαμβάνονται οι αποφάσεις, τότε δεν υπάρχει καμία ανάγκη να υποθέσουμε την ύπαρξή της. Υπάρχει ένα όργανο που εκτελεί ήδη αυτές τις λειτουργίες: ο εγκέφαλος.
Αυτή η ιδέα πηγαίνει πίσω στον Ιπποκράτη (460-377 π.Χ.), ο οποίος είπε:
«Οι άνδρες πρέπει να γνωρίζουν ότι από πουθενά αλλού, παρά από τον εγκέφαλο προέρχονται οι χαρές, οι απολαύσεις, το γέλιο και ο αθλητισμός, οι λύπες, η απελπισία και οι θρήνοι. Και με αυτό ... θα αποκτήσουμε σοφία και γνώση και θα δούμε και θα ακούσουμε και θα ξέρουμε τι είναι άδικο και τι είναι δίκαιο, τι είναι κακό και τι είναι καλό, τι είναι γλυκό και τι είναι δυσάρεστο...»
Ο εγκέφαλος είναι το όργανο που διαθέτει ένα χάρτη του σώματός μας, του έξω κόσμου και της εμπειρίας μας. Οι βλάβες στον εγκέφαλο, όπως ατυχήματα, άνοιες ή συγγενείς δυσπλασίες, παράγουν μια ανάλογη βλάβη της προσωπικότητας.
Σκεφτείτε μία από τις λειτουργίες που υποτίθεται ότι - αν ακούγαμε τον Πλάτωνα - πραγματοποιούνται από την ψυχή: τη μνήμη. Ένα σημαντικό χτύπημα στο κεφάλι μπορεί να σας κάνει να χάσετε τις αναμνήσεις σας από τα τελευταία χρόνια. Αν η ψυχή είναι μια άυλη ουσία, ξεχωριστή από τη φυσική μας ύπαρξη, δεν θα πρέπει να θίγεται από το χτύπημα. Εάν η μνήμη ήταν αποθηκευμένη στην ψυχή, δεν θα πρέπει να είχε χαθεί.
Η νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο είναι υπεύθυνη για τις γνωστικές και συναισθηματικές δυσλειτουργίες σε άτομα με αυτισμό˙ θα ήταν σκληρό και ανήθικο να κατηγορήσουμε τις υποθετικές ψυχές τους.
Η χειραγώγηση του εγκεφάλου είναι αρκετή για να αλλάξει το συναίσθημα και τη διάθεση. Η ψυχή είναι εντελώς περιττή σε αυτή τη διαδικασία.
Η ικανότητα των ψυχοθεραπευτικών φαρμάκων να αλλάζουν τη διάθεση παρέχει μια άλλη πηγή αποδεικτικών στοιχείων κατά της παρουσίας της ψυχής. Αν παράγεται μια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο, όπως μειώνοντας τη ντοπαμίνη, τη νοραδρεναλίνη και τη σεροτονίνη με την τετραβεναζίνη, μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη σε μερικούς ανθρώπους.
Αντίστοιχα, πολλά καταθλιπτικά άτομα μπορούν να βοηθηθούν από τα φάρμακα που αυξάνουν τη λειτουργία αυτών των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο.
Ο εγκέφαλος είναι το μέρος όπου λαμβάνει χώρα η σκέψη, όπου η αγάπη και το μίσος κατοικούν, όπου οι αισθήσεις γίνονται αντιλήψεις, όπου η προσωπικότητα διαμορφώνεται, όπου οι αναμνήσεις και οι πεποιθήσεις πραγματοποιούνται, και όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις. Όπως δήλωσε ο D.K. Johnson:
«Δεν έχει μείνει τίποτα για να κάνει η ψυχή».
