Αν είμαστε επιρρεπείς στο άγχος, πρέπει να εξασκηθούμε επιμελώς ώστε να το αντιμετωπίζουμε ήρεμα και θετικά, ξεκινώντας από το σώμα.
“Σφυρίξτε, για να μη χάσετε το κουράγιο σας”: δεν είναι απλώς ένα σχήμα λόγου, λέει ο Γουίλιαμ Τζέιμς στο βαρυσήμαντο δοκίμιό του «Τι είναι το συναίσθημα;» .
Ο εγκέφαλος και οι νευρώνες του χαρακτηρίζονται από απίστευτη πλαστικότητα και κάθε εμπρόθετη πράξη με σκοπό την αλλαγή, όσο μικρή κι αν είναι, συνεισφέρει στην εδραίωση νέων συμπεριφορικών προτύπων -καθώς και νέων νευρωνικών κυκλωμάτων που βρίσκονται πίσω από αυτά- ώστε να παρακάμπτονται οι αγχωτικές αντιδράσεις μας.
Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να διορθώνει τη συμπεριφορά του και να μην πέφτει θύμα του άγχους. Σταδιακά, η στρατηγική αποφυγής του φόβου θα εδραιωθεί στον εγκέφαλό μας ως η προτιμητέα νευρωνική οδός, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουμε καλύτερα εξοπλισμένοι το άγχος. Πριν μας ισοπεδώσει το άγχος, θα έχουμε τη δυνατότητα να «ενεργοποιήσουμε» την εναλλακτική διαδρομή. Η αξιοποίηση της πλαστικότητας του εγκεφάλου μοιάζει με την αξιοποίηση των διαφορετικών διαδρομών που μπορούμε ν’ ακολουθήσουμε για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Φανταστείτε, λόγου χάρη, ότι για να φτάσετε σε μια λίμνη στο μέσον του δάσους ακολουθούσατε πάντα την ίδια διαδρομή. Μια μέρα παρατηρείτε ότι όχι και τόσο μακριά από τη συνηθισμένη διαδρομή σας, κρυμμένο πίσω από τους θάμνους, υπάρχει ένα μονοπάτι που κάποιος έχει αρχίσει να διαμορφώνει, και αποφασίζετε να το ακολουθήσετε. Αρχικά, η νέα διαδρομή θα είναι γεμάτη λακκούβες και εξογκώματα. Όσο περισσότερο, όμως, την περπατάτε, τόσο θα φαρδαίνει και θα ισιώνει. Μετά από λίγο καιρό, το νέο μονοπάτι θα μετατραπεί σε κανονικό δρόμο και θα παγιωθεί σαν η αγαπημένη σας διαδρομή.
Οι αυξανόμενες γνώσεις μας για το φαινόμενο της νευροπλαστικότητας έχουν επίσης αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ψυχανάλυση και άλλες μορφές ψυχοθεραπείας. Σήμερα είναι πια ξεκάθαρο ότι οι κάθε είδους «διά του λόγου θεραπείες» δεν είναι απλώς «διανοουμενίστικες» συνομιλίες, αλλά μια βιολογική θεραπεία που επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλό μας. Αρκετές νευροαπεικονιστικές μελέτες στις οποίες έγιναν τομογραφίες εγκεφάλου πριν και μετά τη θεραπεία, έδειξαν πως ο εγκέφαλος όντως αναδιατάσσεται κατά τη διάρκεια αυτών των θεραπειών. Το εντυπωσιακό είναι πως όσο πιο επιτυχημένη η θεραπεία, τόσο πιο βαθιές οι αλλαγές στον εγκέφαλο. Η ανάκληση των αναμνήσεων, η επεξεργασία τους και η συνειδητή επανεστίαση της προσοχής σε νέα συμπεριφορικά πρότυπα, προκαλούν ανθεκτικές βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο: οι συναπτικές συνδέσεις αυξάνονται και τροποποιούνται, ενώ δημιουργούνται και νέες νευρωνικές συνδέσεις. Μια νέα νοητική πραγματικότητα εδραιώνεται. Για παράδειγμα, μια τομογραφία του εγκεφάλου μέσω fMRI αποκάλυψε ότι τέσσερις εβδομάδες ψυχοθεραπείας επανέφεραν σε φυσιολογικά επίπεδα την υπερβολική δραστηριοποίηση της αμυγδαλής σε ασθενείς που βίωναν διαταραχές πανικού.
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βασίζεται στην παραδοχή ότι το άγχος προκαλείται από γνωσιακές διαστρεβλώσεις, δηλαδή, μη ρεαλιστικές ή υπερβολικές σκέψεις – για παράδειγμα, να φοβόμαστε ότι ένας οπλοφόρος θα εισβάλει ένα ήσυχο κυριακάτικο απόγευμα στο καφέ που συχνάζουμε και θ’ αρχίσει να πυροβολεί τους πελάτες, όταν ξέρουμε ότι ένα τέτοιο γεγονός, αν και όχι αδύνατον, είναι εξαιρετικά απίθανο.
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μάς συμβουλεύει, μεταξύ άλλων, να αναγνωρίζουμε αυτές τις διαστρεβλωμένες γνωσιακές αντιλήψεις μας, να εντοπίζουμε τους φόβους μας, να τους αξιολογούμε «εξ αποστάσεως» και να ταυτοποιούμε όλους τους λόγους για τους οποίους κάποιοι δεν βγάζουν νόημα, αφού στην πραγματικότητα είναι αβάσιμοι. Με άλλα λόγια, μας διδάσκει να δίνουμε στον φόβο τους λόγους, αν υπάρχουν, που ο φόβος αναζητεί. Αν η σκέψη του οπλοφόρου μάς αποτρέπει να επισκεφτούμε το αγαπημένο μας καφέ, ο ψυχοθεραπευτής θα μας ενθαρρύνει να ξεπεράσουμε αυτόν τον ανορθολογικό φόβο παρατηρώντας και βιώνοντας την ασφάλειά μας στο καφέ. Ζητώντας μας να αντικαταστήσουμε παλιές και αρνητικές συμπεριφορές να προβούμε σε καινοτόμους πράξεις, οι ψυχοθεραπευτές μας ενθαρρύνουν να αξιοποιήσουμε την πλαστικότητα του εγκεφάλου μας. Με τη βοήθεια ενός επιδέξιου και καλά καταρτισμένου συμβούλου, η ψυχοθεραπεία σκαλίζει σε βάθος τον εγκέφαλό μας σαν νευροχειρουργός. Βγαίνουμε από την αίθουσα ψυχοθεραπείας ανακαινισμένοι. Όχι μόνο εξαιτίας της νέας επίγνωσης για τα παρελθοντικά και τα τωρινά συμπεριφορικά μας πρότυπα, αλλά επίσης επειδή αυτή η επίγνωση υποβοηθείται από διαρκείς χημικούς μετασχηματισμούς στον εγκέφαλό μας.
Έτσι αισθάνεσαι
GIOVANNI FRAZZETTO
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΡΑΥΛΟΣ
