Ο ΦΟΒΟΣ τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀρχὴ τῆς ἀρετῆς, ὁ ὁποῖος φόβος, ὡς λέγουσι, γεννᾶται ἀπὸ τὴν πίστιν, καὶ σπείρεται εἰς τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὁ νοῦς αὐτοῦ, ἀφοῦ ἀποχωρισθῇ ἀπὸ τὸν περισπασμὸν τοῦ κόσμου, καὶ συνάξῃ τοὺς συλλογισμοὺς αὐτοῦ, τοὺς περιπλανώμενους τῇδε κἀκεῖσε, καταγίνηται εἰς τὴν μελέτην τῆς μελλούσης ἀποκαταστάσεως τῆς ψυχῆς.
Διὰ νὰ βάλλῃ τις θεμέλιον τῆς ἀρετῆς, δὲν εἶναι ἄλλο καλλίτερον, παρὰ τοῦ ν' ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὰ πράγματα τοῦ κόσμου, καὶ νὰ διαμείνῃ εἰς τὸν νόμον τοῦ φωτός, ὅστις εἶναι αἱ εὐθείαι καὶ ἅγιαι εὐαγγελικαὶ ἐντολαί, τὰς ὁποίας ὁ ψαλμωδὸς Δαβὶδ ἐν πνεύματι ἁγίῳ ἐσήμανε καὶ ἐπωνόμασε.
Μόλις εὑρίσκηται ἄνθρωπος, δυνάμενος νὰ δέχηται ἄνευ ψυχικῆς βλάβης τὴν τιμὴν τοῦ κόσμου, καὶ ποσῶς ἴσως δὲν εὑρίσκεται τοιοῦτος, κἄν ἰσάγγελος ἤθελεν εἶσθαι κατὰ τοὺς τρόπους τῆς διαγωγῆς αὑτοῦ• (καὶ τοῦτο συμβαίνει, διότι τὴν τιμὴν τοῦ κόσμου ταχέως διαδέχεται ἡ ἀτιμία.)
Ἡ ἀρχὴ τῆς ὁδοῦ τῆς ἐναρέτου ζωῆς εἶναι, τὸ νὰ καταγίνεται πάντοτε ὁ νοῦς εἰς τὴν μελέτην τῶν Θείων λόγων, καὶ νὰ ἐξασκῆται εἰς τὴν πτωχείαν•
διότι ὅταν ὁ νοῦς ποτίζηται ἐξ ἐκείνων, συνεργεῖ εἰς τὴν τελείωσιν ταύτης, ἤγουν ὅταν ὁ νοῦς ποτίζηται ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ Θεοῦ, σοὶ βοηθεῖ εἰς τὴν κατόρθωσιν τῆς πτώχειας•
ἡ δὲ κατόρθωσις τῆς πτώχειας σοὶ δίδει εὐκαιρίαν εἰς τὴν μελέτην τῶν θείων λόγων•
ἡ δὲ βοήθεια τῶν δύο τούτων σὲ ἀναβιβάζει ταχέως εἰς τὴν τελειότητα τῶν ἀρετῶν.
Δὲν δύναταί τις νὰ πλησιάση εἰς τὸν Θεόν, ἐὰν δὲν ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν κόσμον•
ἀπομάκρυνσιν δὲ τοῦ κόσμου λέγω, ὄχι τὸ ν' ἀναχωρήσῃ τις σωματικῶς, ἀλλὰ τὸ ν' ἀπομακρυνθῇ παντελῶς ἀπὸ τὰ πράγματα τοῦ κόσμου.
Αὕτη δὲ εἶναι ἀρετή, τὸ νὰ ἀδιαφορῇ ὁ νοῦς περὶ τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου•
διότι δὲν δύναταί ποτε νὰ ἡσυχάσῃ ἡ καρδία, καὶ νὰ ᾗναι ἀφάνταστος, ἐν ὅσῳ αἱ σωματικαὶ αἰσθήσεις ἐπασχολοῦνται εἴς τινα πράγματα, οὐδὲ τὰ σωματικὰ πάθη ἐξαφανίζονται, οὐδὲ οἱ πονηροὶ λογισμοὶ παύουσιν ἄνευ τῆς ἐρήμου.
Μέχρις ὅτου ἡ ψυχὴ δὲν ἤθελεν ἀποκτήσει τὴν μέθην τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπης, καὶ αἰσθανθῇ τὴν ὑπεροχὴν τῆς δυνάμεως αὐτῆς, οὔτε τὴν ἀσθένειαν τῶν σωματικῶν αἰσθήσεων δύναται νὰ θεραπεύσῃ, οὔτε τὴν ὕλην τῶν ὁρατῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου ἠμπορεῖ ὅλαις δυνάμεσι νὰ καταφρόνησῃ, ἡ ὁποία ὕλη εἶναι μέγα ἐμπόδιον τῶν ψυχικῶν ἀρετῶν, καὶ ὁ καρπὸς τῶν δυὸ τούτων εἶναι ἡ ἐκ τῆς ἁμαρτίας ἀπαλλαγή•
ἐπειδὴ ἄνευ τῆς πρώτης, ἤγουν τῆς μέθης τῆς πρὸς τὸν Θεὸν πίστεως, οὔτε ἡ δευτέρα κατορθοῦται, ἤγουν ἡ θεραπεία τῶν αἰσθήσεων ὅπου δὲ ἡ δευτέρα ὀρθοποδεῖ, ἐκεῖ ἐδέθη ὡς διὰ χαλινοῦ καὶ ἡ τρίτη, ἤγουν ἡ ἐκ τῆς δουλείας τῶν παθῶν ἀπαλλαγή.
Ὅταν ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ αὐξὴσῃ εἰς τὸν ἄνθρωπον, τότε αὐτὸς διὰ τὸν πόθον τῆς ἀρετῆς καταφρονεῖ τὸν θάνατον, καὶ εὑρίσκει πολλὰς αἰτίας εἰς τὴν ψυχὴν αὑτοῦ, ὅτι πρέπει διὰ τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ νὰ ὑποφέρῃ πᾶσαν θλίψιν, καὶ ὅσα νομίζονται, ὅτι βλάπτουσι τὸ σῶμα, ἐξαίφνης ἐπερχόμενα εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, καὶ διωρίσθησαν εἰς τὸ νὰ πάσχη αὕτη, ποσῶς δὲν λογίζεται αὐτὰ ἐνταῦθα, συγκρίνων μὲ τὰ ἐλπιζόμενα μέλλοντα ἀγαθά•
καὶ δὲν δυνάμεθα ἄνευ τῆς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ παραχωρήσεως τῶν πειρασμῶν νὰ γνωρίσωμεν ἡμεῖς τὴν ἀλήθειαν•
πληροφορεῖται δὲ ἕκαστος ἀκριβῶς περὶ τούτου ἀπὸ τὴν διάνοιαν αὑτοῦ, καὶ ὅτι ὁ Θεὸς προνοεῖ πολὺ διὰ τὸν ἄνθρωπον, καὶ δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος, ὅστις νὰ μὴ ᾗναι ὑπὸ τὴν θείαν πρόνοιαν, καὶ μάλιστα ἐκεῖνοι, οἵτινες ἀπέφυγον τὸν κόσμον ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὑτοῦ, καὶ τοὺς τοιούτους, ὡς νὰ δεικνύῃ μὲ τὸν ἄκτυλον αὑτοῦ, θεωρεῖ προσεκτικῶς.
Ὅταν δὲ ὁ ἄνθρωπος στερηθῇ παραπολὺ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, τότε αὐτὸς εὑρίσκει ὅλα τὰ προειρημένα ἐναντία ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ θεωρεῖ τὴν ἰδὶαν αὑτοῦ γνῶσιν, δι' ἧς ἐξετάζει τὰ πράγματα, ἀνωτέραν τῆς πρὸς τὸν Θεὸν πίστεως, καὶ τὴν πρὸς τὸν Θεὸν πεποίθησιν ὡς ἀποτυγχάνουσαν εἰς πᾶν πρᾶγμα, καὶ στοχάζεται τὴν περὶ τὸν ἄνθρωπον πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ ὡς ἐλάχιστόν τι•
ἀλλ' ὁ τοιοῦτος ἐπιβουλεύεται πάντοτε εἰς τὰ τοιαῦτα ὑπὸ τῶν πονηρῶν δαιμόνων, οἵτινες ἀφανῶς ῥίπτουσι κατ' αὐτοῦ τὰ ἑαυτῶν βέλη.
Ἀρχὴ τῆς ἀληθινῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος φόβος δὲν ὑποφέρει νὰ διαμένῃ εἰς τὴν ψυχήν, ὅταν αὕτη ἐπασχολῆται εἴς τινα σωματικὰ πράγματα•
διότι διασκορπίζεται ἡ καρδία ἐκ τῆς ἡδονῆς τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς ἐργασίας τῶν σωματικῶν αἰσθήσεων•
καθότι δεσμεύονται αἱ ἐσωτερικαὶ ἔννοιαι μετὰ τῶν αἰσθήσεων αὐτῶν εἰς τὴν ἐνέργειαν τῶν σωματικῶν αἰσθητηρίων, τῶν ὑπουργούντων εἰς αὐτάς.
Ὁ δισταγμὸς τῆς καρδίας φέρει δειλίαν εἰς τὴν ψυχήν, ἡ δὲ πρὸς τὸν Θεὸν πίστις δύναται νὰ ἐνδυνάμωσῃ τὴν προαίρεσιν τοῦ ἀνθρώπου καὶ εἰς αὐτὴν τὴν ἐκκοπὴν τῶν μελῶν τοῦ σώματος.
Ἐν ὅσῳ ἡ ἀγάπη τῆς σαρκὸς ὑπερισχύει εἰς τὴν καρδίαν σου, δὲν θέλεις δυνηθῇ ποτε νὰ γίνῃς τολμηρὸς καὶ ἄφοβος ἀπὸ τὰ πολλὰ ἐνάντια πράγματα, τὰ ὁποῖα εὑρίσκονται πλησίον τοῦ ἠγαπημένου σου σώματος.
Ὅστις ἀγαπᾷ τὴν τιμὴν τοῦ κόσμου, δὲν δύναται νὰ ἀποφύγῃ τὰ αἴτια τῆς λύπης•
δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος, τοῦ ὁποίου ὁ λογισμὸς εἰς τὴν μεταβολὴν τῶν πραγμάτων νὰ μὴ μεταβάλληται κατὰ τὴν ἔννοιαν τοῦ πράγματος, τὸ ὁποῖον ἔχει ὑπ' ὄψιν.
Ἐὰν ἡ ἐπιθυμία, ὡς λέγουσι, γεννᾶται ἀπὸ τὰς σωματικὰς αἰσθήσεις, ἂς σιωπήσωσι λοιπὸν ἐκεῖνοι, οἵτινες λέγουσιν, ὅτι δύνανται νὰ διατηρήσωσι τὴν εἰρήνην τῶν ἑαυτῶν λογισμῶν καὶ μετὰ τοῦ σωματικοῦ περισπασμοῦ.
Σώφρων εἶναι καὶ λέγεται ἐκεῖνος, ὅστις ὄχι διὰ τοῦ κόπου καὶ ἐν καιρῷ τῆς πάλης καὶ τοῦ ἀγῶνος λέγει, ὅτι παύουσιν ἐξ αὐτοῦ οἱ αἰσχροὶ λογισμοί, ἀλλ' ὅστις ἐν ἀληθείᾳ τῆς καρδίας σωφρονίζει τὴν μελέτην τῆς διανοίας αὐτοῦ, ἵνα μὴ προσηλώνηται ἀσυστόλως εἰς τοὺς ἀκολάστους λογισμούς•
καὶ ὅταν ἡ κοσμιότης τῆς συνειδήσεως αὑτοῦ ἐπιβεβαιώνηται ἀπὸ τὴν θεωρίαν τῶν σωματικῶν αὑτοῦ ὀφθαλμῶν, τότε ἡ ἐντροπὴ εἶναι εἰς αὐτὸν ὡς ἕν τι καταπέτασμα, τὸ ὁποῖον κρέμαται εἰς τὸν κρυπτὸν τόπον τῶν ἑαυτοῦ λογισμῶν, καὶ καθ' ὃ τέλειος σώφρων, γίνεται ὡς παρθένος τις, φυλάττων πιστῶς τὴν ἑαυτοῦ καθαρότητα διὰ τὸν Χριστόν.
Κανὲν ἄλλο πρᾶγμα δὲν εἶναι τόσον ἰσχυρόν, ὥστε ν' ἀποβάλλῃ ἐκ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου τὰς ἐνθυμήσεις τῆς παλαιᾶς ἀκολασίας, καὶ ν' ἀποδιώξῃ τὰς μνήμας αὐτῆς, αἱ ὁποῖαι κινοῦνται καὶ διεγείρονται κατὰ τῆς σαρκός, καὶ ἐξάπτουσι τὴν φλόγα τῆς αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας, ὅσον τὸ νὰ καταγίνηταί τις μετὰ πόθου εἰς τὴν μελέτην τῆς θείας γραφῆς, καὶ νὰ ζητῇ τὰ βάθη τῶν νοημάτων αὐτῆς.
Ὅταν οἱ λογισμοὶ ἐκ τῆς ἡδονῆς τῆς ἐπιμόνου μελέτης τῆς τοῦ Θεοῦ σοφίας, ἥτις ὑπάρχει τεθησαυρισμένη εἰς τὴν θείαν γραφήν, καθαρισθῶσι διὰ τῆς δυνάμεως ἐκείνης, δι' ἧς ἀποκτᾶται τελείως ἡ ἀληθὴς γνῶσις, τότε ὁ ἄνθρωπος ἀπαρνεῖται πάραυτα τὸν μάταιον κόσμον, καὶ λησμονεῖ ὅλα αὐτοῦ τὰ ἀγαθά, καὶ ἐξαλείφει ἐκ τῆς ψυχῆς αὑτοῦ ὅλας τὰς ἐνθυμήσεις, αἱ ὁποῖαι ἐνεργοῦσιν εἰς τὸν νοῦν αὑτοῦ εἰκόνας τῆς σωματώσεως τοῦ κόσμου, καὶ πολλάκις δὲν ἐνθυμεῖται μήτε τὴν ἀνάγκην τῶν λογισμῶν ἐκείνων, ὅσοι συμβαίνουσιν ἐκ συνήθειας, καὶ ἀναπαύουσι τὴν φύσιν•
καὶ αὐτὴ δὲ ἡ ψυχὴ μένει ἐκταστικὸς καὶ ἔκθαμβος ἀπὸ τὰς νέας θείας ἐννοίας, τὰς ὁποίας ἁπαντᾷ εἰς τὸ πέλαγος τῶν μυστηρίων τῶν θείων γραφῶν.
Καὶ πάλιν, ἐὰν ὁ νοῦς, καταγινόμενος ἐπιμόνως εἰς τὴν μελέτην τῶν θείων γραφῶν, δὲν δυνηθῇ νὰ εἰσδύσῃ εἰς ὅλον τὸ βάθος τῶν νοημάτων, ἵνα κατανοήσῃ ὅλους τοὺς εἰς αὐτὴν τὴν ἁγίαν γραφὴν ἐμπεριεχομένους θησαυρούς, εἶναι ἀρκετὸν εἰς αὐτὸν αὕτη ἡ μελέτη κατὰ τὸν πρὸς αὐτὴν πόθον του, ἵνα δεσμεύσῃ ἰσχυρῶς ὅλους τοὺς λογισμοὺς αὐτοῦ εἰς ἕνα μόνον λογισμὸν τοῦ θαύματος, ὅπως μὴ τρέχωσι πάλιν εἰς τὰς θελήσεις τῆς σαρκός, καθὼς εἶπέ τις τῶν θεοφόρων πατέρων•
καθότι ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι εὐαπάτητος καὶ ἀσθενής, καὶ δὲν δύναται νὰ ὑποφέρῃ τὰς κακίας, αἵτινες ἀπαντῶσιν αὐτὴν ἀπὸ τοὺς ἔξω καὶ ἔνδον λογισμοὺς καὶ πολέμους•
καὶ ἠξεύρετε, ὅτι ὁ κακὸς λογισμὸς εἶναι βαρύς, καὶ ἐὰν ἡ καρδία δὲν ἀπασχοληθῇ εἰς τὴν γνῶσιν τῆς διακρίσεως, δὲν δύναται νὰ ὑπομείνῃ τὴν ταραχήν, τὴν προερχομένην ἀπὸ τὴν ὁρμὴν τῆς σαρκός.
Καὶ καθὼς ῥέπει τὸ ζύγιον ἀπὸ τὸ βάρος καὶ τὴν ταραχὴν τῶν ἀνέμων διὰ τῆς ταχύτητος τῆς κινήσεως τοῦ ζυγοῦ, οὕτω ῥέπει καὶ ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἐντροπὴν καὶ τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς ταχύτητος τῆς κινήσεως αὑτῆς, καὶ ἡ κατ' ἀναλογίαν στέρησις τοῦ φόβου καὶ τῆς ἐντροπῆς γίνεται αἰτία εἰς τὸν νοῦν νὰ περιπλανᾶται πάντοτε•
καὶ ἐνταῦθα ὡσὰν τὸ αὐτεξούσιον τοῦ ἀνθρώπου νὰ γίνηται αἰτία κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς ἀπομακρύνσεως τοῦ φόβου καὶ τῆς ἐντροπῆς, ὥστε νὰ ταράσσηται τὸ ζύγιον τῆς διανοίας ᾧδε κἀκεῖσε.
Καθὼς λοιπὸν τὰ δυὸ πλαστίγγια τοῦ ζυγίου ἐὰν ἀπὸ τὸ βαρύτατον σταθμίον βαρυνθῶσι, δὲν κινοῦνται εὐκόλως ἀπὸ τὴν πνεύσιν τῶν ἀνέμων, οὕτω καὶ ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ἐὰν βαρυνθῇ ἀπὸ τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἐντροπήν, δὲν τρέπεται εὐκόλως ὑπὸ τῶν δαιμόνων, οἵτινες προσπαθοῦσι νὰ σαλεύσωσιν αὐτόν.
Σοφίζου λοιπὸν νὰ θέσης θεμέλιον εἰς τὴν ὁδοιπορίαν τῆς ζωῆς σου τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐντὸς ὀλίγου φθάνεις εἰς τὴν θύραν τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, χωρὶς νὰ περιστρέφησαι τῇδε κἀκεῖσε εἰς τὸν δρόμον σου.
Ὅταν ἀναγινώσκῃς τὰς θείας γραφάς, ὅσα τινὰ ἐπισύρουσι τὴν προσοχήν σου, εἰς ὅλα νὰ διακρίνῃς τὸν σκοπὸν τοῦ λόγου, ἵνα βαθύνῃς καὶ κατανόησῃς μετὰ μεγίστης γνώσεως τὸ βάθος τῶν ἁγίων νοημάτων•
καθότι ὅσοι, φωτιζόμενοι ἐκ τῆς θείας χάριτος, ὁδηγοῦνται εἰς τὴν τελειότητα τῆς ζωῆς αὑτῶν, οἱ τοιοῦτοι πάντοτε αἰσθάνονται μίαν τινὰ νοητὴν ἀκτῖνα, ἥτις διέρχεται διὰ μέσου τῶν γεγραμμένων στίχων, καὶ διαχωρίζει μετὰ πνευματικῆς γνώσεως τὸ νόημα τῶν ψιλῶν λόγων ἀπὸ τὰ πραγματικὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα ἐμπεριέχουσι μέγα νόημα.
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναγινώσκῃ σοφοὺς στίχους ἁπλῶς καὶ κατὰ τὸ ψιλὸν μόνον νόημα τοῦ γράμματος, γυμνοῦται ἡ καρδία αὑτοῦ, καὶ σβύννεται ἐξ΄ αὐτῆς ἡ ἁγία του Θεοῦ δύναμις, ἥτις χαρίζει εἰς τὴν καρδίαν γλυκυτάτην γεῦσιν, καὶ εἰς τὴν ψυχὴν θαυμάσιον φωτισμόν, διὰ νὰ ἐννοῇ τὰ ἀναγινωσκόμενα.
Ἕκαστον πρᾶγμα συνήθως τρέχει καὶ ἑνοῦται μὲ τὸ συγγενὲς αὐτοῦ•
καὶ ἡ ψυχὴ ἐπειδὴ ἔχει μέρος τοῦ πνεύματος (τὴν πνευματικότητα δήλ.) διὰ τοῦτο ὅταν ἀκούῃ λόγον τινά, ὅστις περιέχει δύναμιν πνευματικήν, δέχεται μετὰ θερμότητος καὶ προθυμίας τὴν ὑπόθεσιν αὐτοῦ.
Δὲν διεγείρεται εὐκόλως πᾶς ἄνθρωπος εἰς τὸ νὰ θαυμάσῃ πρᾶγμά τι τὸ ὁποῖον λέγεται πνευματικῶς, καὶ ἐμπεριέχει δύναμιν πνευματικήν.
Ὁ περὶ ἀρετὴς λόγος χρειάζεται καρδίαν, ἥτις ν' ἀργῇ ἐκ τῶν τοῦ κόσμου πραγμάτων καὶ τῆς μετοχῆς αὐτῶν•
διότι οὗτινος ἀνθρώπου ὁ νοῦς ἐπασχολεῖται καὶ φροντίζει περὶ τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου, ἡ ἀρετὴ δὲν ἐξυπνίζει καὶ διεγείρει τὸν λογισμὸν αὐτοῦ εἰς τὴν ἀγάπην καὶ ἀπόκτησιν αὐτῆς.
Ἡ ἀπὸ τῆς φθαρτῆς ὕλης λύτρωσις προηγεῖται τῆς μετὰ τοῦ Θεοῦ ἑνώσεως, ἂν καὶ πολλάκις συμβαίνη τὸ ἐναντίον εἴς τινας ἄνδρας•
Ἐπειδὴ ἄλλη εἶναι ἡ τάξις καὶ ἡ συνήθεια τῆς θείας οἰκονομίας, καὶ ἄλλη ἡ κοινὴ τάξις τῶν ἀνθρώπων, (ἡ κοινὴ τάξις τῶν ἀνθρώπων εἶναι τὸ νὰ ὑποταχθῇ τις ἢ εἰς κοινόβιον, ἢ εἰς γέροντα ἐνάρετον, καὶ ν' ἀκολουθῇ μετὰ ὑπακοῆς τοὺς ἀγώνας τῆς μοναχικῆς πολιτείας)•
σὺ ὅμως φύλαξον τὴν κοινὴν τάξιν.
Ἐὰν δὲ προλάβῃ εἰς σὲ ἡ θεία χάρις, τοῦτο εἶναι δῶρον αὐτῆς•
εἰ δὲ καὶ δὲν σὲ προλάβῃ, ἀκολούθησον καὶ σὺ τὴν κοινὴν ὁδὸν τῶν ἀνθρώπων, τὴν ὁποίαν πολλοὶ ἀλληλοδιαδόχως κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς διαγωγῆς αὑτῶν περιεπάτησαν, καὶ οὕτω ἀνάβηθι εἰς τὴν τελειότητα τοῦ πνευματικοῦ πύργου.
Ἑκάστη πνευματικὴ ἀρετή, ἥτις ἐνεργεῖται διὰ τῆς θεωρίας, καὶ ἐκπληροῦται δι' ἐντολῆς, φυλαττομένης δι' αὐτήν, δὲν θεωρεῖται παντελῶς ὑπὸ τῶν σωματικῶν ὀφθαλμῶν•
καὶ ἑκάστη πρακτικὴ ἀρετή, ἥτις ἐνεργεῖται διὰ τῶν σωματικῶν ἐνεργειῶν, ὑπάρχει σύνθετος•
ἐπειδὴ ἡ μία μόνη ἐντολὴ ἀπαιτεῖ καὶ τὰ δυό, τὴν θεωρίαν καὶ τὴν πρᾶξιν, διὰ τῆς συμπράξεως τῶν σωματικῶν καὶ ψυχικῶν δυνάμεων•
καὶ αὕτη ἡ σύνθεσις καὶ τῶν δυὸ εἶναι μία•
ἐπειδὴ τὰ ἔργα, διὰ τῶν ὁποίων φροντίζει τις περὶ τῆς καθαρότητος, δὲν εἶναι ἱκανὰ νὰ ἐμποδίσωσι τὴν ἐνθύμησιν τῶν παρελθόντων ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ λαμβάνουσιν ἀπὸ τὸν νοῦν τὴν λύπην, τὴν προξενουμένην εἰς αὐτὸν ἐκ τῆς ἐνθυμήσεως αὐτῶν τῶν ἁμαρτημάτων, καὶ γίνεται ἀπὸ τοῦδε ἡ ἔλευσις τῆς ἐνθυμήσεως εἰς τὸν νοῦν ὠφέλιμος•
ἐπειδὴ ὑπερτερεῖ ἡ πλεονεξία τῆς ψυχῆς εἰς τὴν ἀπόκτησιν τῆς ἀρετῆς παρὰ τὴν τοῦ συντρόφου αὐτῆς σώματος κατὰ τὸ μέρος τῆς φαινόμενης ἐπιθυμίας.
Πᾶν πρᾶγμα καλλωπίζεται ὑπὸ τοῦ μέτρου•
διότι χωρὶς μέτρον, καὶ αὐτὰ τὰ νομιζόμενα καλά, μετατρέπονται πρὸς βλάβην.
Θέλεις νὰ ἑνωθῇς μετὰ τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ νοός σου, καὶ νὰ αἰσθανθῇς τὴν ἐξ ἐκείνης τῆς ἑνώσεως γλυκύτητα, ἥτις δὲν ὑποπίπτει εἰς τὰς σωματικὸς αἰσθήσεις; ἀκολούθησον τὴν ἐκ τῆς ἀγάπης προερχομένην ἀρετὴν τῆς ἐλεημοσύνης, ἥτις, ὅταν εὑρεθῇ ἐντός σου, εἰκονίζει εἰς σὲ ἐκεῖνο τὸ ἅγιον κάλλος, (τὸν Θεὸν δηλ., ὅστις εἶναι ἡ ἀγάπη), κατὰ τὸ ὁποῖον ὡμοιώθης.
Ἡ γενικὴ ἀρετὴ τῆς ἀγάπης, χωρὶς νὰ μεσολάβησῃ ποσῶς κανὲν διάστημα καιροῦ, κάμνει τὴν ψυχὴν μέτοχον τῆς θεότητος διὰ τῆς ἑνώσεως τῆς θείας δόξης.
Ἡ πνευματικὴ ἕνωσις εἶναι ἀσημείωτός τις ἐνθύμησις, ἥτις μετὰ διαπύρου πόθου ἀχωρίστως ἀνάπτει εἰς τὴν καρδίαν ἐπειδὴ λαμβάνει δύναμιν πρὸς τὸν δεσμὸν τῆς ἑνώσεως ἀπὸ τὴν διατήρησιν πασῶν τῶν ἐντολῶν, ἢ μετὰ κακῆς χρήσεως, ἢ μετὰ φυσικῆς•
καθότι ἐκεῖ εὑρίσκει ὕλην νὰ ἐπιστηριχθῇ εἰς αὐτὴν καρτερικῶς•
διὰ τοῦτο ἔρχεται ἡ καρδία εἰς θαυμασμόν, καὶ κλείει τὰς διπλᾶς αὐτῆς αἰσθήσεις, τὰς τε σωματικὰς καὶ ψυχικάς.
Δὲν ὑπάρχει ἄλλη ὅδος νὰ φέρῃ τὸν ἄνθρωπον εἰς τὴν πνευματικὴν ἀγάπην, ἥτις εἰκονίζει τὴν ἀόρατον εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἐὰν δὲν ἀρχίσῃ τις πρότερον νὰ ἐλεῇ, καθὼς εἶπεν ὁ Κύριος ἡμῶν περὶ τῆς τελειότητος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ•
διότι οὕτω προστάττει εἰς ἐκείνους, οἵτινες ὑπακούουσιν εἰς αὐτόν, τὸ νὰ θέσωσι τοῦτο θεμέλιον πρὸς τὴν τελειότητα.
Ἄλλη εἶναι ἡ διδασκαλία τῆς πράξεως, καὶ ἄλλη ἡ καλὴ διδασκαλία τῆς κοσμικῆς σοφίας, ἥτις γνωρίζει μὲν νὰ στολίσῃ τοὺς λόγους αὑτῆς, χωρὶς ὅμως τὴν δοκιμὴν τῆς ἀρετῆς•
καὶ ἠξεύρει μὲν νὰ ὁμιλῇ περὶ ἀρετῆς, χωρὶς ὅμως νὰ γνωρίσῃ καὶ νὰ φανερώσῃ τὰ περὶ αὐτῆς•
ἐπειδὴ ποτὲ δὲν ἐδοκίμασεν αὐτὴν δι' ἔργου•
ἡ ἐκ τῆς πράξεως διδασκαλία εἶναι ταμεῖον τῆς ἐλπίδος, ἡ δὲ ἄνευ πράξεως τῆς ἔξω σοφίας εἶναι παρακαταθήκη ἐντροπῆς.
Καθὼς τὸ ζωγραφημένον ὕδωρ δὲν δύναται νὰ θεραπεύσῃ τὴν δίψαν τοῦ τεχνίτου, ὅστις ζωγραφίζει αὐτό, καὶ καθὼς τὰ καλὰ ὀνείρατα ἐξαπατῶσι μετὰ τὸν ὕπνον τὸν ἄνθρωπον, ὅστις βλέπει αὐτά, οὕτω νόησον καὶ τὴν διδασκαλίαν τῆς ἔξω σοφίας, ἥτις διδάσκει τὴν ἀρετήν, χωρὶς νὰ πράττῃ τὴν ἀρετὴν•
ὅστις ὅμως διδάσκει τὴν ἀρετὴν διὰ τῆς δοκιμῆς αὐτῆς τῆς ἀρετῆς, ὁ τοιοῦτος μεταδίδει αὐτὴν εἰς τὸν ἀκούοντα, καθὼς μεταδίδει τις εἰς ἄλλον μέρος τι ἐκ τῆς ἴδιας αὑτοῦ περιουσίας•
διότι ὅστις σπείρει ἐκ τῶν ἰδίων ἀρετῶν τὴν διδασκαλίαν εἰς τὰ ὦτα τῶν ἀκουόντων, αὐτὸς λαλεῖ μετὰ παῤῥησίας εἰς τὰ ἴδια αὑτοῦ τέκνα, καθὼς ὁ γηραιὸς Ἰακὼβ εἶπεν εἰς τὸν σώφρονα Ἰωσήφ, ἰδοὺ σοὶ ἔδωκα ἓν μέρος περισσότερον ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς σου, τὸ ὁποῖον ἔλαβον ἐκ τῶν Ἀμοῤῥαίων διὰ τοῦ ξίφους μου καὶ τοῦ τόξου μου.
Ἕκαστος ἄνθρωπος ὅταν ἔχῃ πολιτείαν μεμολυσμένην, ἡ πρόσκαιρως ζωὴ εἶναι ἐπιθυμητὴ εἰς αὐτόν, καθὼς καὶ ὁ τούτου δεύτερος, ὅστις ὑπάρχει στερημένος πνευματικῆς θεωρίας.
Εἶπέ τις τῶν πατέρων, ὅτι ὁ φόβος τοῦ θανάτου λυπεῖ ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος κατακρίνεται ὑπὸ τῆς ἰδίας αὑτοῦ συνειδήσεως•
ὅστις ὅμως ἔχει ὡς καλὴν μαρτυρίαν εἰς ἑαυτὸν τὸν ἔπαινον τῆς συνειδήσεως αὑτοῦ, αὐτὸς ἐπιθυμεῖ τὸν θάνατον ὡς ζωήν.
Μὴ λογίζου τινὰ ὡς ἀληθινὸν ἐνάρετον, ἐν ὅσῳ οὗτος ἀπὸ δειλίαν καὶ φόβον αἰχμαλωτίζει τὸν νοῦν αὑτοῦ εἰς τὴν ἀγάπην τῆς παρούσης ζωῆς.
Ὅλα τὰ καλὰ καὶ τὰ κακά, τὰ ὁποῖα συμβαίνουσιν εἰς τὸ σῶμα, νὰ στοχάζησαι ὡς ἐνύπνια•
καθότι ὄχι μόνον ἐν τῇ ὥρᾳ τοῦ θανάτου θέλεις χωρισθῇ ἀπὸ αὐτά, ἀλλὰ πολλάκις καὶ πρὸ τοῦ θανάτου σὲ καταλίπουσι καὶ φεύγουσιν•
ἐὰν ὅμως τινὰ ἐξ αὐτῶν ἔχουσιν ἕνωσίν τινα μετὰ τῆς ψυχῆς σου, αὐτὰ νόμιζε, ὅτι ἔχεις κτήματα εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν σου, καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ὑπάγουσι μετά σοῦ•
καὶ ἐὰν μὲν ᾗναι καλά, χαῖρε καὶ εὐχαρίστει τὸν Θεὸν διὰ τοῦ νοός σου•
ἐὰν ὅμως ᾗναι κακά, λυποῦ, καὶ στέναζε, καὶ ζήτει νὰ ἐλευθερωθῇς ἀπὸ αὐτά, ἐν ὅσῳ ὑπάρχεις μετὰ τοῦ σώματός σου.
Ἕκαστον καλόν, τὸ ὁποῖον ἐνεργεῖται εἰς σὲ νοητῶς, ἔχε καὶ φύλαττε ἀκριβῶς ἐν τῷ κρύπτῳ•
διότι τὸ βάπτισμα καὶ ἡ πίστις σοὶ ἐγένοντο μεσίται εἰς αὐτό, διὰ τῶν ὁποίων προσεκλήθης ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τὰ καλὰ αὐτοῦ ἔργα, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τὸν ὁποῖον πρέπει ἡ δόξα καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ εὐχαριστία καὶ ἡ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ἀμήν.
