Είναι σωστό το «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς»;

Φίλος Ιερέας, όταν με συνάντησε πριν λίγες ημέρες, με ρώτησε: «Δεν νομίζεις, αδελφέ, ότι το «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς» που λέγεται στις ιερές μας Ακολουθίες δεν είναι σωστό και πρέπει να αφαιρεθεί ή ,να το πω καλύτερα, να αντικατασταθεί ολοκληρωτικά με το «Υπεραγία Θεοτόκε, πρέσβευε υπέρ ημών»; Αυτό το δεύτερο είναι κατανοητό, εφ’ όσον η Αγία μας Εκκλησία δέχεται την επίκληση της πρεσβείας των Αγίων, αλλά το πρώτο; Ποιος μπορεί να σώσει εκτός από τον Κύριο; Αυτός δεν είναι ο μόνος, ο οποίος «θα σώσει τον λαόν του από τις αμαρτίες του»; (Ματθ. α, 21). Δεν είναι αναντίρρητη αλήθεια, ότι «από κανέναν άλλο δεν μπορεί να προέλθει η σωτηρία ούτε υπάρχει άλλο πρόσωπο κάτω από τον ουρανό δοσμένο στους ανθρώπους με το οποίο μπορούμε να σωθούμε»; (Πράξ. δ’ 12). Πώς λοιπόν προσκαλούμε την Θεοτόκο να μας σώσει, ενώ η σωτηρία είναι αποκλειστική ιδιοκτησία και αποκλειστικό δικαίωμα του Λόγου που έγινε άνθρωπος;»

Επειδή αυτήν την άποψη θα έχουν ασφαλώς και άλλοι, θεώρησα σκόπιμο, όσα είπα στον ευλαβή εκείνον Ιερέα, να τα επαναλάβω γράφοντάς τα στην αγαπητή «Ενορία» για διαφώτιση των αδελφών που δεν γνωρίζουν και, πιθανώς σκανδαλίζονται. Λοιπόν:

Το ρήμα σώζω, γενικά σημαίνει διατηρώ, διασώζω, διαφυλάσσω, απαλλάσσω, «γλυτώνω» κάποιον από κάποιο κακό, κίνδυνο κ.τ.λ.. Ειδικότερα δε στην Χριστιανική Οικονομία σημαίνει απαλλάσσω κάποιον από την τιμωρία που του έπρεπε, παρέχω σ’ αυτόν άφεση αμαρτιών, καταργώ τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτόν και τον Ουρανό και τον επαναφέρω στο αρχαίο αξίωμα, δηλαδή τον αναδεικνύω πάλιν υιόν Θεού και πολίτη της θείας Βασιλείας Του.

Όλα δε αυτά μας τα δίνει πράγματι μόνον ο Κύριος Ιησούς. Κανείς άλλος εκτός απ’ Αυτόν δεν μπορεί να μας δώσει άφεση και αποκατάσταση και υιοθεσία και μερίδα στην Βασιλεία Του. Αυτά προήλθαν από την σταυρική θυσία του Γολγοθά, χορηγούνται δε στον καθένα μας από τον Κύριο μέσω των θείων Μυστηρίων της Εκκλησίας που καθιερώθηκαν απ’ Αυτόν. Συνεπώς μόνον ο Κύριος σώζει, μόνον Αυτός είναι η πηγή της σωτηρίας μας, μόνον Αυτός έγινε σ’ εμάς «αίτιος σωτηρίας αιωνίου» (Εβρ. ε΄ 9).

Αλλά όλες οι λέξεις, εκτός της κυριολεκτικής σημασίας τους, έχουν, ή μπορούν να έχουν, και άλλες, δευτερεύουσες και καταχρηστικές. Το ρήμα σώζω δεν εξαιρείται από αυτό τον κανόνα. Έχει και αυτό, εκτός από την κυριολεκτική του σημασία, και άλλη, δευτερεύουσα και καταχρηστική. Και στη μεν πρώτη περίπτωση, σημαίνει ότι αυτός που σώζει παρέχει αυτός τη σωτηρία, ότι ενεργεί ipso jure, δηλ. με δική του εξουσία και δύναμη και δικό του δικαίωμα.

Με αυτή τη σημασία, μόνον υπό ή περί του Κυρίου μπορεί να λέγεται το ρήμα. Στη δεύτερη όμως περίπτωση, σημαίνει ότι δεν παρέχει κάποιος eo ipso τη σωτηρία, αλλ’ απλώς ότι οδηγεί σ’ αυτήν, ότι συνεργεί σ’ αυτήν, ότι γίνεται όργανο σωτηρίας· ότι γίνεται όργανο σωτηρίας όχι με την παροχή της σωτηρίας, αλλά με το να υποδείξει αυτόν που την παρέχει, που δεν είναι άλλος παρά μόνον ο Σταυρωθείς και Αναστάς Ιησούς. Αιτία και πηγή της σωτηρίας είναι μόνον ο Κύριος Ιησούς· όργανο όμως και συνεργός μπορεί να αναδειχθεί κάθε πιστός. Όταν λοιπόν το σώζω λέγεται υπό ή περί κάποιου ανθρώπου, και σε χρόνο της Ενεργητικής Φωνής, δεν θα εννοούμε ότι αυτός ο άνθρωπος παρέχει από τον εαυτό του τη σωτηρία, ότι είναι πραγματικός σωτήρας και λυτρωτής και καταργεί ή υποκαθιστά τον μοναδικό Σωτήρα και Λυτρωτή Ιησούν, αλλ’ ότι απλά συνεργεί στην ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ σωτηρία του α΄ ή β΄ αμαρτωλού, δηλαδή ότι γίνεται αφορμή για να οδηγηθεί ο αμαρτωλός στον πραγματικό Σωτήρα και να δεχθεί απ’ Αυτόν τη σωτηρία.

Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος άνθρωπος να συνεργήσει στη σωτηρία κάποιου άλλου, είναι πολλοί: Η θερμή προσευχή γι’ αυτόν, η χριστιανική διδασκαλία, η προσφορά κάποιου θρησκευτικού βιβλίου και ιδιαίτερα της Αγίας Γραφής, απλή ακόμη προτροπή για να ακούσει ένα κήρυγμα, η παροχή βοήθειας ηθικής ή υλικής, γενικά η εκδήλωση βαθειάς χριστιανικής συμπεριφοράς, όλα αυτά και πολλά άλλα ακόμη, μπορεί να γίνουν (και πολλές φορές έγιναν) τρόποι και μέσα, με τα οποία ο αμαρτωλός οδηγείται στην εκζήτηση της εν Χριστώ σωτηρίας.

Οι δύο έννοιες του ρήματος «σώζω» 

και η χρήση τους στην Αγία Γραφή

Μην πει δε κάποιος, ότι κακώς διαχωρίζουμε τις έννοιες του ρήματος σώζω και αυθαίρετα υποστηρίζουμε ότι αυτό δεν σημαίνει μόνον παρέχω από τον εαυτό μου τη σωτηρία, αλλά και οδηγώ απλώς στη σωτηρία που δίνεται από άλλον. Η ίδια η Αγία Γραφή χρησιμοποιεί με αυτόν τον τρόπο (δηλ. και με τη δεύτερη έννοια) το ρήμα. Και να οι αποδείξεις:

α) Όταν ο θείος Παύλος λέει για τους Ιουδαίους στην προς Ρωμαίους Επιστολήν του· «ει πως παραζηλώσω μου την σάρκα και σώσω τινάς εξ αυτών» (Ίσως έτσι κάνω τους ομοεθνείς μου να ζηλέψουν και σώσω μερικούς απ΄αυτούς) (Ρωμ. ια΄ 14), τι εννοεί; Ότι θα τους έσωζε ο ίδιος, ότι ήταν πραγματικά σωτήρας και λυτρωτής, ή ότι αγωνιζόταν απλώς να παρακινήσει τους ομοεθνείς και να τους οδηγήσει στον καταματωμένο Σταυρό του Γολγοθά, απ’ όπου και μόνον απορρέει η σωτηρία;

β) Όταν πάλιν λέει· «τοις πάσι γέγονα τα πάντα, ίνα πάντως τινάς σώσω» (Για τους πάντες, έγινα τα πάντα, έτσι ώστε με κάθε τρόπο να σώσω μερικούς) (Α΄ Κορ. θ΄ 22), τι εννοεί; Ότι θα τους έσωζε με τη δική του δύναμη και με τη δική του αξία ή ότι απλώς θα τους οδηγούσε στην κατάκτηση της εν Χριστώ σωτηρίας; Ως αιτία της σωτηρίας εννοεί τον εαυτόν του ή ως απλό όργανο και συντελεστή;

γ) Όταν πάλιν παραγγέλλει στον Τιμόθεο· «έπεχε σεαυτώ και τη διδασκαλία επίμενε αυτοίς· τούτο γαρ ποιών και σεαυτόν σώσεις και τους ακούοντάς σου» (Πρόσεχε τον εαυτό σου και τη διδασκαλία σου. Μ’ αυτόν τον τρόπο, και τον εαυτό σου θα σώσεις και αυτούς που σε ακούνε) (Α΄ Τιμ. Δ΄ 16), θεωρεί τον Τιμόθεο ως πραγματικό σωτήρα του εαυτού του και των ακροατών του, ή υποδεικνύει τον τρόπο, με τον οποίο ο Τιμόθεος θα συντελέσει απλώς στην κατάκτηση της προσφερόμενης σωτηρίας από τον Χριστό;

δ) Όταν ακόμη νουθετεί τον σύζυγο που έχει γυναίκα μη χριστιανή και την γυναίκα που έχει σύζυγο άνδρα μη χριστιανό, να μη διώχνουν το μέλος που δεν πιστεύει (εάν αυτό «συγκατατίθεται να μείνει μαζί τους») ρωτά· «τι γαρ οίδας, γύναι, ει τον άνδρα σώσεις; ή τι οίδας, άνερ, ει την γυναίκα σώσεις;» (Πού ξέρεις εσύ, γυναίκα; Ίσως σώσεις τον άνδρα σου. Ή, που ξέρεις εσύ, άνδρα; Ίσως σώσεις τη γυναίκα σου) (A΄ Κορ. ζ΄, 12-16), τους θεωρεί πραγματικούς σωτήρες, ή ως απλούς συνεργούς στην εν Χριστώ μοναδική σωτηρία, ως απλά όργανα που μπορούν να οδηγήσουν σ’ αυτήν;

ε) Και ο Αδελφόθεος Ιάκωβος, λέγοντας, ότι «ο επιστρέψας αμαρτωλόν εκ πλάνης οδού αυτού, σώσει ψυχήν εκ θανάτου» (Αυτός που επανέφερε έναν αμαρτωλό από τον πλανεμένο δρόμο του θα σώσει μια ψυχή από τον θάνατο) (Ιακ. ε΄ 20), εννοεί σωτηρία που προέρχεται από άνθρωπο και που δίνεται από άνθρωπο, ή εννοεί ότι ο άνθρωπος απλώς θα συντελέσει, ώστε ο αμαρτωλός να κερδίσει την εν Χριστώ σωτηρία και συνεπώς να αποφύγει τον αιώνιο θάνατο που τον περιμένει;

ς) Και ο θείος Ιούδας, παραγγέλλοντας στους πιστούς· «ους μεν ελεείτε διακρινόμενοι, ους δε εν φόβω σώζετε εκ του πυρός αρπάζοντες» (Άλλους να τους ελεείτε με διάκριση και άλλους να φροντίζετε να τους σώσετε με μεγάλη προσοχή, αρπάζοντάς τους μέσα από τη φωτιά) (Ιούδα 22-23), ως αιτία και πηγή σωτηρίας θεωρεί τους πιστούς, ή απλώς ως όργανα και συνεργούς στην εν Χριστώ, και μόνον εν Χριστώ, σωτηρία των αμαρτωλών;…

Συμπέρασμα: Καθόλου δεν απορρίπτεται το «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς», διότι όταν λέμε αυτό τον ύμνο και ψάλλουμε με τα χείλη και την καρδιά, δεν ζητούμε από την Άχραντο Δέσποινα να μας σώσει με τη δική της δύναμη και εξουσία και δικαίωμα, όπως κακώς νομίζουν μερικοί, αλλά χρησιμοποιώντας την άπειρη μητρική της παρρησία στον Θεό Λόγο, στον Οποίον δάνεισε σάρκα από τη δική της σάρκα, να συντελέσει με τις θερμές της πρεσβείες, όπως κερδίσουμε τελικά την εν ΧΡΙΣΤΩ σωτηρία και απαλλαγούμε από τον αθάνατο θάνατο.

Συνεπώς το «Υπεραγία Θεοτόκε, πρέσβευε υπέρ ημών» και το «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς» ουσιαστικά δεν διαφέρουν. Διότι, στο μεν πρώτο οι πρεσβείες της Θεοτόκου, τις οποίες επικαλούμαστε, δεν αναφέρονται σε τίποτε άλλο παρά στην ευόδωση της εν Χριστώ σωτηρίας μας, στο δεύτερο δε, το «σώσον ημάς», το οποίο λέμε, δεν αναφέρεται σε κάτι άλλο παρά στις θερμές πρεσβείες της, με τις οποίες μπορεί Αυτή να συντελέσει πάλιν στην ευόδωση της εν Χριστώ σωτηρίας μας.

Αρχιμανδρίτου Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Αρθρα, Μελέται- Επιστολαί, τ. Α΄, εν Αθήναις 1981, σ. 510-513.

via