Η Ταπείνωση και πώς επιτυγχάνεται – Μέρος α’
Αγαπητοί μου αδελφοί, υπενθυμίζουμε, στην αγάπη σας, ότι για να επιτευχθεί η κάθαρση και να φτάσουμε στο στάδιο του φωτισμού και της θεώσεως, είναι αναγκαίο να διέλθει η ψυχή μας από διάφορες φάσεις ανάρρωσης που τις ονομάζουμε σκαλοπάτια ανόδου της ψυχής μας. Το πρώτο σκαλοπάτι που έχουμε ήδη εξετάσει είναι η αυτογνωσία, το δεύτερο η μετάνοια, το τρίτο τα δάκρυα της μετανοίας, το τέταρτο η αδιάκριτη αγάπη και το πέμπτο που θα εξετάσουμε στο σημερινό άρθρο είναι η ταπείνωση.
Θα υπενθυμίσω, στην αγάπη σας, την παραβολή των δέκα παρθένων. Οι πέντε ήταν ανόητες, διότι άφησαν τα δοχεία τους χωρίς έλαιον. Οι άλλες πέντε ήταν φρόνιμες, διότι προνόησαν και τα δοχεία τους ήταν γεμάτα με έλαιον. Οι φρόνιμες παρθένες που γέμισαν τα δοχεία τους με έλαιον και σώθηκαν, αντιπροσωπεύουν τα πέντε σκαλοπάτια που είναι τα βασικά στάδια της καθάρσεως της ψυχής μας προκειμένου να βρει έλεος από τον Θεό.
Δεν θα πρέπει να ξεχνούμε τα λόγια του Κυρίου μας, που είπε ότι: «Χωρίς Εμένα, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα». Και επειδή ο λόγος του Χριστού μας είναι αδιάψευστος, γι’ αυτό και ο Άγιος Εφραίμ, ο Σύρος, που τον γνωρίζει και ταυτόχρονα έχει την ανάλογη βιωματική εμπειρία, τονίζει στην ευχή του ότι οι αρετές δεν κατακτώνται από τους ανθρώπους, αλλά τις χαρίζει ο Θεός, όπου και σε όποιον Εκείνος θέλει. Λέει ο Άγιος στην προσευχή του: «Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης, χάρισέ μοι ὁ Θεός. Ναί, Κύριε, δώρισέ μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου». Τις αρετές, λοιπόν, της σωφροσύνης, της ταπεινοφροσύνης, της υπομονής, της αγάπης, κτλ, δεν τις κατακτά με πνευματικούς αγώνες και ασκήσεις ο άνθρωπος, αλλά τις χαρίζει ο Θεός στους ανθρώπους. Γι’ αυτό και ο Άγιος παρακαλεί να τις χαρίσει και στον ίδιο. Και λέει: «δώρισέ μου, Κύριε, την αρετή της ακατακρισίας και δώσε το πνευματικό φως στην ψυχή μου, ώστε να μπορέσω να δω τα δικά μου πταίσματα και αμαρτήματα, διότι δυστυχώς με τα μάτια του σώματός μου βλέπω τα αμαρτήματα των άλλων και συνεχώς τους κατακρίνω».
Όπως εύκολα κατανοεί κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος, ό,τι καλό έχουμε ως ανθρώπινες προσωπικότητες είναι τελικά δώρο που μας χάρισε ο Θεός. Ό, τι άσχημο έχουμε, είναι δικό μας. Ας αναρωτηθούμε, τι καλό έχουμε και δεν είναι δώρο του Θεού; Ποια αρετή έχουμε που δεν μας την χάρισε ο Θεός; Η απάντηση είναι πως όλα τα σκαλοπάτια που πρέπει να ανέβει η ψυχή του ανθρώπου, για να καθαρθεί, είναι δώρα του Θεού. Αν δεν μας ανεβάσει ο ίδιος ο Θεός σε κάθε πνευματικό σκαλί, από μόνοι μας δεν πρόκειται να ανέβουμε ποτέ.
«Ἄνευ Ἐμοῦ, οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Αυτά τα λόγια του Χριστού πρέπει να ηχούν συνεχώς μέσα στην ψυχή μας. Όταν ο άνθρωπος τα κατανοήσει, τότε θα συνειδητοποιήσει την αδυναμία του και ότι τίποτα δεν μπορεί να κάνει από μόνος του χωρίς τη συνεργία και βοήθεια του Θεού.
Η κατανόηση της ανθρωπίνης αδυναμίας χτυπά και εξολοθρεύει το πολυκέφαλο θηρίο του εγωισμού που ζει μέσα στον άνθρωπο, και γεννά την αγία ταπείνωση. Ο άνθρωπος το μόνο που μπορεί να κάνει για τη σωτηρία του είναι ένα μόνο βήμα, και αυτό το βήμα είναι η επιθυμία και το θέλω του για να σωθεί. Τα υπόλοιπα 99 βήματα θα τα κάνει για αυτόν ο Θεός, χαρίζοντάς του όλα τα απαραίτητα δώρα – αρετές που του χρειάζονται και είναι αναγκαία για τη σωτηρία του.
Η Ταπείνωση και πώς επιτυγχάνεται – Μέρος β’
Η ταπείνωση, αδελφοί μου, είναι η οδός της σωτηρίας μας. Ο ταπεινός, όσο αμαρτωλός και αν είναι, σώζεται, ενώ ο εγωιστής, όσο καλός και αν είναι, χάνεται. Ο εγωιστής δε θα δει ποτέ την πόρτα του Παραδείσου, θα τη βρει όμως ο ταπεινός και θα εισέλθει εις αυτόν. Ο ίδιος ο Κύριος μάς κάλεσε να μιμηθούμε όχι μόνο την πραότητά Του, αλλά και την ταπείνωσή Του λέγοντάς μας: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμί καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ».
Η ταπείνωση του Χριστού έφθασε στα άκρα. Ας σκεφθούμε ότι ο Χριστός μας είναι ο ίδιος ο Θεός και ο Βασιλέας του παντός κι όμως καταδέχθηκε να γίνει άνθρωπος και ως άνθρωπος δέχθηκε να υποστεί όλη την κακία και μανία των ανθρώπων. Ένας θεάνθρωπος, ο Ιησούς Χριστός, ο Βασιλεύς του παντός αδιαμαρτύρητα και χωρίς να υπερασπισθεί τον εαυτόν Του και το εγώ Του, υπέμεινε την περιφρόνηση, την ύβρη, τη συκοφαντία, την απομόνωση, την ειρωνεία από το ιερατείο και τους άρχοντες της εποχής Του.
Επιπλέον, ο Κύριος δέχθηκε αδιαμαρτύρητα και το ράπισμα στο μάγουλο και το φτύσιμο στο πρόσωπο και τις αλυσίδες στα χέρια και στα πόδια, σαν να ήταν κακούργος. Για να Τον γελοιοποιήσουν, Του φόρεσαν ως «βασιλικό» στέμμα ένα στεφάνι με αγκάθια, Τον έντυσαν με χλαμύδα κόκκινη που φοράνε οι βασιλείς της γης και αντί για σκήπτρο Του έδωσαν ένα καλάμι στο χέρι Του και Τον χτυπούσαν με αυτό στο κεφάλι. Τον παρουσίασαν έτσι από το μπαλκόνι του λιθόστρωτου ως τον Βασιλέα του λαού και γονάτιζαν μπροστά Του λέγοντάς Του «Χαῖρε ὁ Βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων».
Όλα αυτά σε ποιον τα κάνουν; Στον ίδιο τον Θεό που έπλασε τη γη και τον ουρανό!!! Στον ίδιο τον Θεό που από ΑΓΑΠΗ (εδώ είναι το μυστικό της ταπείνωσης) δέχεται να γίνει «αδύναμος» άνθρωπος για να σώσει τον άνθρωπο και να τον επαναφέρει μέσα στον Παράδεισο. Όλα αυτά που υπέστη αδίκως, (διότι «οὐδέν κακόν ἐποίησε»), ενώπιον μάλιστα χιλιάδων ανθρώπων οι οποίοι με τις ύβρεις και τις κραυγές τους Τον ξευτέλιζαν, τα ονομάζουμε «Άκρα Ταπείνωση».
Ποιος από εμάς δέχεται να υποστεί τέτοια πάθη αδιαμαρτύρητα και ενώ γνωρίζει την αθωότητά του; Το γραφόμενο στα Ευαγγέλια «ὁ δέ Ἰησοῦς ἐσιώπα», πρέπει να γραφτεί στις καρδιές μας με χρυσά γράμματα και να γίνεται πράξη κάθε φορά που κάποιος ή κάποιοι άλλοι μας αδικούν, μας συκοφαντούν, μας διώκουν, μας πολεμούν, μας υβρίζουν, μας ξευτελίζουν και μάλιστα δημοσίως. Βέβαια τη σιωπή ίσως την εκλάβουν και ως δειλία ή σιωπηρή επιβεβαίωση των όσων λέγουν εναντίον μας. Όμως εμείς τότε θα μιμούμεθα τον Χριστό μας που έφθασε ο ίδιος στην άκρα ταπείνωση και αυτή την ταπείνωση μας ζήτησε να μάθουμε κι εμείς. «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμί καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ».
Ο Κύριος είχε μαζί με την ταπείνωση και την πραότητα. Η αντιλογία, οι φωνές, η οργή, η υπεράσπιση του εαυτού μας είναι γεννήματα – παιδιά του εγωισμού μας. Ο ταπεινός, αντιθέτως, παραμένει πράος. Δεν ενοχλείται από όσα ακούει να λένε ή να κάνουν σε βάρος του όλοι οι άλλοι.
Αναφέραμε προηγουμένως ότι η αγάπη είναι το μυστικό της ταπείνωσης. Αυτή την αλήθεια ο Απ. Παύλος την διατρανώνει στις Επιστολές του λέγοντάς μας ότι «η αγάπη υπομένει τα πάντα». Όταν αγαπάς έναν άνθρωπο, δέχεσαι και «καταπίνεις» όλα τα στραβά του. Όταν όμως φύγει η αγάπη από την καρδιά σου, τότε όλα τα φέρνεις στη μνήμη σου, τα επεξεργάζεσαι ενοχλημένος και αρχίζεις την κατάκριση γι’ αυτόν.
Γι’ αυτό ο Χριστός που είναι ο Κύριός μας και ο Βασιλέας μας, δέχθηκε τη χειρότερη ταπείνωση αδιαμαρτύρητα. Διότι αγάπησε και αγαπά τον άνθρωπο. Τόσο πολύ αγάπησε τον άνθρωπο, που δέχθηκε όχι μόνο να υποστεί όσα προαναφέραμε, αλλά και να πεθάνει για εμάς με ένα φρικτό θάνατο όπως είναι η σταύρωση. Δείτε την αγάπη Του. Θαυμάστε την αγάπη Του. Υποκλιθείτε ενώπιον αυτής της αγάπης. Ποιος άλλος έπαθε τόσα πολλά και οδηγήθηκε στο θάνατο για να σωθείς εσύ; Ποιος άλλος; Δείξτε μου έστω και έναν! Δικαίως οι Άγιοί μας απεκάλεσαν τον Ιησού «Εσταυρωμένη Αγάπη».
Η ταπείνωση είναι παιδί της αγάπης. Όποιος αγαπά τον άλλον, υπομένει τα πάντα αδιαμαρτύρητα, έστω και αν αδικείται. Διότι πίσω από τη διαμαρτυρία μας κρύβεται η υπεράσπιση του εαυτού μας και προβάλλεται ο μεγάλος εγωισμός μας.
Ας γράψουμε λοιπόν με χρυσά γράμματα κάθε ένας από εμάς στην καρδιά του τα λόγια του Ευαγγελίου: «Ὁ δέ Ἰησοῦς ἐσιώπα». Ας κρατήσουμε μέσα στις ψυχές μας το μήνυμα ότι όποιος αγαπά, δείχνει ταπείνωση για να μη χάσει αυτόν που αγαπά. Διότι ο αγαπών ειλικρινά το συνάνθρωπό του, ταπεινώνεται.
Η Ταπείνωση και πώς επιτυγχάνεται – Μέρος γ’
Αναφέραμε ότι όποιος υπερασπίζεται τον εαυτό του, έστω και αν είναι αθώος και έχει όλο το δίκαιο με το μέρος του, στην πραγματικότητα υπερασπίζεται το θιγόμενο ή προσβαλλόμενο ή ταπεινούμενο «εγώ» του. Το «εγώ» μας, όμως, θα το βρούμε στην καθημερινή μας ζωή πολλές φορές εμπρός μας. Αν δεν έχουμε αυτογνωσία, είναι αδύνατη η καταπολέμησή του και επομένως αδύνατη η έλευση της χάριτος του Θεού που δωρίζει στον άνθρωπο την ταπείνωση. «Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν».
Πρέπει να κατανοήσουμε ότι δύο επιλογές υπάρχουν για τον άνθρωπο: Πρώτη επιλογή είναι η αγάπη, που είναι ουσιαστικά ο ίδιος ο Θεός, η πηγή όλων των αρετών. Δεύτερη επιλογή είναι ο εγωισμός, που καταστρέφει τα πάντα. Ο άνθρωπος ή θα ενωθεί με τον Θεό που είναι η Αγάπη και θα ζήσει εις τον αιώνα, ή με το «εγώ» του και θα χαθεί. Ο καθένας μας ας κάνει την επιλογή του.
Ας δούμε, όμως, μερικά παραδείγματα εγωιστικής συμπεριφοράς που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας και δυστυχώς δεν τα προσέχουμε. Μαρτυρούν όμως το μέγεθος του εγωισμού μας εξ’ αιτίας του οποίου κινδυνεύουμε να χάσουμε την Βασιλεία των Ουρανών, αφού εγωιστές δεν κληρονομούν τον Παράδεισο.
Ένα ζευγάρι χωρίζει και παίρνει διαζύγιο «ασυμφωνίας χαρακτήρων». Στην πραγματικότητα όμως είναι «διαζύγιο εγωισμού», αφού όλοι γνωρίζουμε ότι κανένας χαρακτήρας ανθρώπου δεν είναι ίδιος με κάποιον άλλον ώστε να ταιριάζουν.
Ακούμε καθημερινά ανθρώπους να κατακρίνουν συνανθρώπους τους και πολλές φορές και εμείς οι ίδιοι συλλαμβάνουμε τον εαυτό μας να κατακρίνει τον γείτονα, τον φίλο, τα πεθερικά, τη νύφη, τον συνάδελφο κ.α. Λέμε για τους άλλους, «είδες; δεν χειρίστηκε καλά αυτή την υπόθεση και είδες τι έπαθε;», «Εγώ του το είπα, αλλά δεν με άκουγε!», «Τι ήθελε και μιλούσε, δεν καταλάβαινε που πάει η υπόθεση, να τώρα που κατάντησε!!!». Τέτοια λόγια συχνά βγαίνουν από το στόμα των περισσοτέρων από εμάς για τους άλλους ανθρώπους. Τι είναι αυτό που κάνουμε; Κατάκριση. Κατηγορούμε τους άλλους ότι αυτοί δεν ενήργησαν σωστά, δεν έπραξαν τα πρέποντα, δεν χειρίστηκαν καλά τις υποθέσεις τους, γι’ αυτό έφτασαν στο σημείο που έφθασαν.
Λέγοντας ή σκεπτόμενοι αυτά τα λόγια αφενός μεν υποπίπτουμε στο αμάρτημα της κατάκρισης, αφετέρου φανερώνουμε τον εγωισμό μας. Διότι η κατάκριση είναι παιδί του εγωισμού μας. Είναι σαν να λέμε, «εάν ήμουν εγώ στη θέση του, θα ενεργούσα καλύτερα, θα χειριζόμουν εγώ την υπόθεση καλύτερα, θα μιλούσα εγώ όπως έπρεπε και όχι όπως αυτός που τα θαλάσσωσε». Αυτό κάνει η κατάκριση. Ο κατακρίνων τον συνάνθρωπό του θεωρεί τον εαυτό του καλύτερο και ανώτερο του άλλου, γι’ αυτό και τον κρίνει και τον κατακρίνει.
Άλλο καθημερινό παράδειγμα είναι τα λεγόμενα «μούτρα» που κρατούμε απέναντι στους συνανθρώπους μας, επειδή αυτοί δεν μας έκαναν όσα εμείς θέλαμε. Δηλαδή δεν μου μίλησε καλά, δεν ικανοποίησε την επιθυμία μου, κτλ, και αμέσως «κατεβάζω μια προβοσκίδα» μέχρι εδάφους. Μόλις όμως γίνει το «εγώ» μου και πραγματοποιηθεί το θέλημά μου, αμέσως επανέρχεται το χαμόγελο στα χείλη μου.
Κλασικό παράδειγμα εγωισμού είναι, επίσης, όταν μιλώ στον άλλον απαξιωτικά, ειρωνικά και περιφρονητικά. Παρουσιάζομαι ως ανώτερος απέναντι σ’ εκείνον που είναι ένα τίποτα. Αλλά και όταν πεισμώνω, τι μαρτυρείται; Το μέγεθος του εγωισμού μου! Μένω αμετακίνητος στη θέση μου, στην άποψή μου, στη γνώμη μου. Ο ταπεινός άνθρωπος ποτέ δεν πεισμώνει ή δεν εμμένει υποστηρίζοντας τις θέσεις του. Ακόμη και όταν πρόκειται για θέματα πίστεως, αφού καταθέσει την ορθόδοξη θέση της Εκκλησίας, μετά σιωπά. Ούτε μάχεται, ούτε λογομαχεί για να εδραιώσει ότι υποστηρίζει το σωστό και την αλήθεια. Αντίθετα, ο εγωιστής προσπαθεί πεισματικά να κατατροπώσει τον συνομιλητή του και με τον τρόπο του να τον ταπεινώσει.
Επίσης, οι ιδιοτροπίες που έχει ο καθένας από εμάς και τις οποίες δε δέχεται να τις διορθώσει, τι μαρτυρούν; Ότι εγώ έτσι είμαι και εγώ δεν αλλάζω. Εγωισμός κορυφαίος! Ο άνθρωπος που λέγει ψέματα και δικαιολογίες για να καλύψει ένα λάθος του, γιατί ψεύδεται; Διότι δε θέλει να αφήσει το «εγώ» του εκτεθειμένο και να ταπεινωθεί μπροστά στους άλλους που θα ανακαλύψουν το λάθος του. Διότι έτσι θα χάσει την καλή εικόνα που είχε ή που θέλει να προβάλλει ενώπιον των άλλων.
Ακόμη και όταν ο άνθρωπος φορά ωραία ρούχα, περιποιείται τον εαυτό του, το πρόσωπό του, γιατί το κάνει αυτό; Διότι θέλει και επιθυμεί οι άλλοι να έχουν καλή εικόνα γι’ αυτόν. Αν αυτό δεν είναι εγωιστική μας ικανοποίηση, τότε τι είναι; Φοβόμαστε μήπως μας κακοχαρακτηρίσει ο άλλος από την εξωτερική μας εμφάνιση και μας περιφρονήσει. Φοβόμαστε δηλαδή να ταπεινωθούμε ενώπιον των άλλων. Κρατάμε τον εγωισμό μας ψηλά.
Αλλά μήπως δεχόμαστε να μας περιφρονήσουν τα πεθερικά, οι νύφες, οι γαμπροί, κλπ; Αν μας περιφρονήσουν, τότε ενοχλείται το «εγώ» μας και δεν «ξαναπατάμε» στο σπίτι τους. Εδώ είναι ο εγωισμός μας στο μεγαλείο του. Επίσης αυτός που είναι φίλαυτος και κοιτά συνεχώς τη βόλεψή του και το συμφέρον του, γιατί το κάνει; Διότι φροντίζει και προστατεύει το εγώ του!!!
Ο εγωισμός μας αποτελεί για τους περισσοτέρους από μας το βασικό κίνητρο για το οποίο επιδιώκουμε και αναζητάμε τα πτυχία, την κοινωνική καταξίωση, τον πλούτο, την καλοζωία, τις διευθυντικές θέσεις, τα αξιώματα, την πρωτοκαθεδρία στα συνέδρια, στις δεξιώσεις, στα εκδρομικά λεωφορεία, διεκδικούμε τα δικαιώματά μας και άλλα πολλά. Όλα αυτά μαρτυρούν ένα τεράστιο «εγώ» που ζητά την ικανοποίησή του.
Κλείνοντας, με τα καθημερινά παραδείγματα εγωισμού, θα αναφέρω και δύο σοβαρές ασθένειες της εποχής μας που έχουν βάση τον εγωισμό. Η μια ασθένεια είναι η κατάθλιψη ή μελαγχολία και η δεύτερη είναι η νευρική ανορεξία. Αν κάνετε μια έρευνα γύρω από τα άτομα που εμφανίζουν αυτά τα συμπτώματα, θα διαπιστώσετε το μέγεθος του εγωισμού τους και ότι ασθένησαν επειδή κάποιος ή με κάποιον τρόπο πλήγωσε βαθιά και ισχυρά το «εγώ» τους. Δεν το άντεξαν και μελαγχόλησαν ή κατέληξαν σε νευρική ανορεξία από εγωιστικό πείσμα.
Ας γίνει κατανοητό. Ο Θεός αντιτάσσεται στους εγωιστές και δίνει όλη τη χάρη Του και τη ψυχική χαρά, γαλήνη και ειρήνη στους ταπεινούς. Ο εγωιστής απομονώνεται και πεθαίνει μόνος. Ο ταπεινός ζει κοινωνικά με τους άλλους και ζει στους αιώνες. Όποιος ταπεινώνει τον εαυτό του, είπε ο Χριστός, θα τον υψώσει Εκείνος ενώπιον των άλλων ανθρώπων.
Αδελφοί μου, εάν στο θρόνο της καρδιάς μου κάθομαι εγώ, δε χωρά στο θρόνο αυτό να καθίσει άλλος. Εάν θέλω να καθίσει στο θρόνο της καρδιάς μου ο Χριστός, τότε πρέπει να σηκωθώ εγώ για να καθίσει Εκείνος. Άνθρωπε του 21ου αιώνα, ποιος κάθεται στην καρδιά σου; Ο Χριστός ή το «εγώ» σου;
Εξέτασε τον εαυτό σου. Έλα σε αυτογνωσία. Ερεύνησε τα βάθη της καρδιάς σου. Ζήτησε από τον Ιησού μας που είναι το Φως το αληθινό, να έλθει μέσα στο σκοτεινό σπήλαιο της ψυχής σου, για να το φωτίσει, ώστε να δεις το πολυκέφαλο θηρίο του εγωισμού σου, που κατατρώγει τις σάρκες σου και τη ψυχή σου, θέλοντας να σε οδηγήσει μαζί του στην αιώνια κόλαση. Έλα εις εαυτόν, όπως ήλθε ο άσωτος που αναγνώρισε τα λάθη του και αφού αντελήφθη ότι το πρόβλημα ήταν ο ίδιος ο κακός εαυτός του, τον ελεεινολόγησε, τον ταπείνωσε και τότε άνοιξε ο δρόμος της σωτηρίας του.
Το ίδιο έκανε και ο αμαρτωλός τελώνης. Απέκτησε πρώτα την αυτογνωσία των αμαρτημάτων του και της ψυχικής του καταστάσεως και τότε αναζήτησε το έλεος και τη βοήθεια του Θεού. Τα λάθη του, τα πάθη του, τα αμαρτήματά του, τα σφάλματά του, δεν τα φόρτωσε σε άλλους, αλλά όπως και ο άσωτος υιός αποδοκίμασε τον εαυτό του, το ίδιο έκανε και ο τελώνης.
Αυτογνωσία και αυτομεμψία σε συνδυασμό με εμπιστοσύνη στον Θεό μας χρειάζονται, για να ενεργήσει η Χάρις του Θεού και να έλθει η αγία ταπείνωση μέσα στη ψυχή μας, χωρίς να πέσουμε σε απελπισία.
Και τότε! Ω, τότε! Η ψυχή καθαρίζει, χαριτώνεται, λάμπει από χαρά, αστράφτει σαν το ασήμι και το χρυσάφι και βρίσκει την οδό της σωτηρίας που οδηγεί στον Παράδεισο και την αιώνια Βασιλεία του Θεού. Αν βαδίζουμε στα ίχνη των Αγίων μας που ήταν ντυμένοι με την ταπεινοφροσύνη και την ταπεινότητα, τότε η σωτηρία μας είναι βεβαία, διότι όπως λέγει και ο ιερός ψαλμωδός «καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην ὁ Θεός οὐκ ἐξουδενώσει».
Η Ταπείνωση και πώς επιτυγχάνεται – Μέρος δ’
Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο μας, για να φθάσουμε στη θέωση, είναι αναγκαίες οι αρετές της ταπείνωσης και της αυτομεμψίας. Tι είναι, όμως, αυτομεμψία;
Αυτομεμψία είναι το να μέμφεται ο άνθρωπος τον εαυτό του. Να τον κατηγορεί, να τον ελέγχει και να τον τιμωρεί. Και γιατί θα πρέπει να το κάνει αυτό; Διότι απέχει πολύ από αυτό που ο Θεός θέλησε να είναι, αχρείωσε την εικόνα του. Και ποιος φταίει γι’ αυτό; Φταίει ο εαυτός μου και το «εγώ» μου! Διότι εγώ δεν ακολούθησα όσα Εκείνος ως Θεός με δίδαξε. Διότι δυστυχώς έκανα το δικό μου θέλημα και όχι το θέλημα του Θεού. Επομένως, αν τώρα κολασθώ, δικαίως θα βασανίζομαι, αφού δεν εφήρμοσα όσα Εκείνος ως Θεός με παρακάλεσε να εφαρμόσω κατά την επίγεια ζωή μου.
Αυτομεμψία έχει ο άνθρωπος εκείνος που γνωρίζει καλά τον εαυτό του. Αυτός που έχει το «γνώθι σαυτόν». Αυτός, που, όπως λέγει ο άγιος Ανδρέας, ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης στον Μεγάλο Κανόνα, θέτει τον εαυτό του στη θέση της Εύας ως πρώτης παρήκοης γυναίκας. Αυτό κάνω κι εγώ καθημερινά. Συμπεριφέρομαι σαν την Εύα, που ελκύστηκε από τον απαγορευμένο καρπό και άκουσε τη συμβουλή του σατανά. Έχω μέσα μου μια Εύα. Εύα όχι πραγματική, αλλά νοητή, που δέχομαι την επιρροή του σατανά και πράττω το κακό!
Εγώ είμαι, λοιπόν, ο ένοχος! Εγώ, ο οποίος παραβαίνω καθημερινά τα λόγια, τις εντολές, τις νουθεσίες, τις προτροπές, τις διδασκαλίες του Κυρίου μου. Ζω καθημερινά εν παρακοή και απολαμβάνω καθημερινά τους καρπούς της.
Η ταπείνωση επιτυγχάνεται με το «γνώθι σαυτόν», την αναγνώριση του σφάλματός μου, την αυτομεμψία, τον έλεγχο του εαυτού μου και με την αποβολή του προσωπικού μου θελήματος από την καθημερινή μου ζωή. Αν δεν αρνηθώ και δεν αποβάλλω το δικό μου θέλημα, τη δική μου σκέψη και επιθυμία, τη δική μου γνώμη και άποψη, για να προκρίνω και να εφαρμόσω το θέλημα του Θεού, τότε το δώρο του Θεού που λέγεται ταπείνωση, δε θα μου δοθεί ποτέ. Ποτέ δε θα αποκτήσω αυτή τη σωτήρια αρετή. «Όποιος θέλει να με ακολουθήσει», είπε ο Ιησούς Χριστός, «ας απαρνηθεί πρώτα τον εαυτό του, το «εγώ» του». Αυτό, όποιος επιλέξει να το κάνει, ας γνωρίζει ότι δεν είναι κάτι το εύκολο, αλλά είναι σταυρός καθημερινός, που καλείται ο άνθρωπος να τον σηκώσει σε όλη του τη ζωή, για να μπορέσει να φθάσει ως τη Βασιλεία των Ουρανών.
Η αποβολή του προσωπικού μας θελήματος και η άρνηση του εαυτού μας, οδηγεί τον άνθρωπο στην ταπείνωση. Η αρετή αυτή έλκει τη χάρη του Θεού και τότε ο άνθρωπος χαριτώνεται. Γίνεται επίγειος και ένσαρκος άγγελος, γίνεται μιμητής του Ιησού που απευθυνόμενος στον Ουράνιο Πατέρα Του μέσα στον κήπο της Γεθσημανή, είπε αυτά τα αθάνατα λόγια: «Οὐχί ὡς ἐγώ θέλω Πάτερ, ἀλλά Σύ ὡς θέλεις».
Η ταπείνωση πρέπει να γίνει βίωμα στη ζωή μας. Για όσους από εμάς τουλάχιστον ποθούν ειλικρινά την ταπείνωση, «το γενηθήτω το θέλημά Σου» που λέμε στην καθημερινή μας προσευχή μέσα από το «Πάτερ ημών…», δεν μπορεί να είναι λόγος κενός. Δεν μπορεί να είναι λόγος χωρίς πράξη. Λέγοντας στον Θεό «γενηθήτω το θέλημά Σου», εννοούμε ότι στη ζωή μας θα ζούμε, θα κινούμαστε, θα ονειρευόμαστε, θα σκεπτόμαστε, θα μιλάμε, θα αντιδράμε, θα καθόμαστε, θα περπατάμε, όπως ο Θεός θέλει και όχι όπως θέλουμε εμείς.
Μου έκανε κάποιος χριστιανός μας την εξής ερώτηση: «Γέροντα, πότε θα μου δώσει ο Θεός ταπείνωση;» Ευθέως του απάντησα: «Όταν δει ο Θεός ότι απέβαλες το δικό σου «εγώ» και «θέλω». Το δικό μου «εγώ» και το δικό μου «θέλω», πρέπει επιτέλους να κατανοήσω ότι έως σήμερα δημιούργησε έριδες, φιλονικίες, τσακωμούς, διαφωνίες, αντιλογίες, αντιδικίες, μίσος, φθόνο, ζήλεια, πόλεμο, κακουχίες, διαζύγια σε οικογένειες, κρίσεις, κατακρίσεις, ακόμη και φόνους.
Όποιος εφαρμόζει το θέλημα του Θεού, δημιουργεί Παραδείσους, φέρνει γαλήνη, ειρήνη, χαρά και όλους τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος, τόσο μέσα στην καρδιά του, όσο και στο περιβάλλον του, κοντινό και ευρύτερο. Αρκεί να θυμηθούμε τον άγιο Αυγουστίνο που μεταμόρφωσε την μητροπολιτική του Επαρχία σε «Κράτος Θεού». Κλείσθηκαν φυλακές και δικαστήρια, καταργήθηκε η αστυνόμευση και βασίλευε στην επαρχία του ειρήνη, χαρά και ευλογία. Μετετράπη ο Ιππών σε έναν μικρό επίγειο Παράδεισο. Αυτό πετυχαίνουν οι άνθρωποι που στη ζωή τους ζουν και κινούνται όπως θέλει ο Θεός και όχι όπως θέλουν οι ίδιοι.
Αυτό το συναντούμε σήμερα στα μοναστήρια μας. Εκεί που πηγαίνουν, όσοι ποθούν να ζήσουν το θέλημα του Θεού στην πράξη. Εκεί που οι άνθρωποι αποβάλλουν το «εγώ» τους και το προσωπικό τους θέλημα δηλώνοντας υπακοή στον Γέροντα της Μονής, που τους διδάσκει να εφαρμόζουν καθημερινά το Ευαγγέλιο του Χριστού. Γι’ αυτό και οι υπάκουοι μοναχοί γίνονται επίγειοι και ουράνιοι άγγελοι. Οι καλοί και υπάκουοι μοναχοί αποτελούν μια έμπρακτη σύγχρονη εφαρμογή του Ευαγγελίου. Για αυτό και στα μοναστήρια μας βλέπουμε γαλήνια, ευτυχισμένα και χαρωπά πρόσωπα. Για αυτό τα μοναστήρια μας είναι μικροί επίγειοι παράδεισοι. Για αυτό τα μοναστήρια μας γέμισαν τη Βασιλεία του Θεού με εκατομμύρια Αγίους.
Αλλά και εσύ που ζεις στον κόσμο, κάνε την οικία σου ένα μικρό παράδεισο. Δεν είναι δύσκολο! Απόβαλε το «εγώ» σου και το δικό σου θέλημα και ζήσε από εδώ και στο εξής εσύ και τα μέλη της οικογένειάς σου, όπως θέλει ο Θεός μας. Τότε θα ζήσεις το μεγάλο θαύμα του Θεού στο σπίτι σου. Θα το δεις να μετατρέπεται σε παράδεισο.
Επιπλέον, εάν ποθείς την αρετή της ταπείνωσης, μάθε να ταπεινοφορείς και να ταπεινολογείς. Να φοράς, δηλαδή, ταπεινά ρούχα που δεν εντυπωσιάζουν, και να μιλάς, καθημερινά, περιφρονητικά για τον εαυτό σου. Και αυτό να το κάνεις, όχι υποκριτικά, αλλά με επίγνωση και συνειδητά, όπως μας διδάσκει και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Κι όπως το κακό και η αμαρτία γίνεται έξις, δηλαδή δεύτερη φύση του ανθρώπου, έτσι και η ταπεινοφορία και ταπεινολογία θα σου γίνει δευτέρα φύση. Τότε θα σου χαρισθεί και η αληθινή αγία ταπείνωση ως δώρο Θεού. Διότι, όπως διαβάζουμε και στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας μας, «πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθεν ἐστί ἐκ σου τοῦ Πατρός τῶν φώτων…»
Αδελφοί μου, όσοι ποθούμε την κάθαρση της ψυχής μας, ας διδαχθούμε ότι μόνο έτσι αποκτάται το σκαλοπάτι της ταπεινώσεως, που είναι η οδός και η Πύλη της σωτηρίας μας, η οδηγούσα όλους εμάς στη Βασιλεία του Θεού. Ας μάθουμε καθημερινά να λέμε στον Κύριό μας: «Κύριε, ὡς κελεύεις, Κύριε, ὡς γινώσκεις, Κύριε, ὡς βούλει, γενηθήτω τό θέλημά σου ἐν ἐμοί. Ναι, Κύριε, τό σόν θέλημα γενέσθω καί μή τό ἐμόν». Ας κάνουμε τα ανωτέρω λόγια βίωμα καθημερινό και τότε το στάδιο της καθάρσεως θα γίνει πραγματικότητα και θα αρχίσουμε να βαδίζουμε προοδευτικά πλέον προς το φωτισμό και τη θέωση. Αμήν.
