Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), ανταποκρινόμενος στη διαπιστωμένα αυξημένη ζήτηση βοηθείας για προβλήματα ψυχικής υγείας, εξέδωσε οδηγίες για τους εργαζόμενους σε υγειονομικούς φορείς σχετικά με τις πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας. Ορισμένα από τα βήματα αυτά μπορεί να τα ακολουθήσει το περιβάλλον του πάσχοντος, απαλύνοντας τον ίδιο και διευκολύνοντας το έργο των ειδικών. Επιπλέον, οφείλουμε να τα γνωρίζουμε όλοι, γιατί ο καθένας μας μπορεί να βρεθεί στη θέση του “πάσχοντος”.
Το ψυχιατρικό επείγον είναι συχνά συνεπακόλουθο μίας ψυχιατρικής πάθησης, μπορεί όμως και να αποτελέσει την πρώτη εκδήλωση αυτής ή την εκδήλωση μίας οξείας ψυχοκοινωνικής επιβάρυνσης του ατόμου. Έχει επιπλέον την ιδιαιτερότητα ότι βασίζεται συχνά σε μία απρόσμενη και πλήρη αποδόμηση των στρατηγικών αντιμετώπισης κρίσεων που διαθέτει το άτομο, οπότε και χάνεται η εσωτερική ισορροπία. Τα συναισθήματα και οι σκέψεις διαταράσσονται. Οι καταστάσεις που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ψυχιατρικά επείγοντα, απαιτούν άμεση και στοχευμένη παρέμβαση, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος για την υγεία του ίδιου ή και κάποιου άλλου ατόμου στο άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον του. Η κατανόηση των περιστατικών αυτών μπορεί να αποτελέσει αρωγό του περιβάλλοντος του ατόμου, για το συντονισμό των κινήσεων που θα επιφέρουν άμεσα την ανακούφιση ή και τη θεραπεία αυτού.
Προχωρώντας στην κατανόηση μίας ψυχιατρικής κρίσης, παρατηρούμε ότι πρόκειται κυρίως είτε για οξείες διεγερτικές είτε για αυτοκαταστροφικές καταστάσεις, οι οποίες οφείλονται είτε σε προϋπάρχουσα ψυχική νόσο είτε σε προσωπικές συγκρούσεις, ψυχολογικές κρίσεις και εξαρτήσεις (κυρίως σε κατάχρηση αλκοόλ) (Rössler & Riecher-Rössler, 2002, Arold, 2004).
Τα ψυχιατρικά επείγοντα διακρίνονται σε μείζονα και ελάσσονα. Μείζονα θεωρούνται τα περιστατικά, τα οποία ενέχουν κινδύνους για τη ζωή του ασθενούς ή του άμεσου και έμμεσου περιβάλλοντος, όπως η αυτοκτονικότητα, η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά και η οξεία διεγερτική κατάσταση (Κώνστα, 2001). Ελάσσονα θεωρούνται τα περιστατικά που δεν είναι απειλητικά για τη ζωή, όπως οι έντονες αγχώδεις αντιδράσεις.
Τα συχνότερα επείγοντα ψυχιατρικά προβλήματα είναι:
Αυτοκτονικότητα – απόπειρες αυτοκτονίας
Βίαιη και επιθετική συμπεριφορά
Οξεία ψυχοκινητική διέγερση
Οργανικές ψυχικές διαταραχές (π.χ. συγχυτική κατάσταση)
Ανεπιθύμητες ενέργειες ψυχιατρικών φαρμάκων -τοξικών ουσιών
Οξείες αγχώδεις αντιδράσεις
Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
Περιπτώσεις αυτοκαταστροφικής – αυτοκτονικής συμπεριφοράς ενδέχεται να εμφανιστούν τόσο σε έδαφος προϋπάρχουσας ψυχικής νόσου όσο και σε απουσία ψυχιατρικού ιστορικού. Η προσέγγιση του ασθενούς πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και ψυχραιμία. Ο ασθενής με αυτοκτονικό ιδεασμό έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και βρίσκεται σε υπερένταση, γι’ αυτό και χρειάζεται μία σαφώς υποστηρικτική στάση. Πρέπει να εξασφαλίζεται άμεσα ψυχιατρική εκτίμηση και παρακολούθηση είτε από τον προϋπάρχοντα θεράποντα ιατρό είτε εν είδει επείγοντος περιστατικού, και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και μέσω της εισαγωγής του ατόμου σε ψυχιατρική κλινική, έστω και μέσω της διαδικασίας της ακούσιας νοσηλείας. Σημαντικό είναι να εξασφαλιστεί η επιτήρηση του ατόμου και ο αποκλεισμός πρόσβασης σε μέσα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για μια απόπειρα, όπως οι φαρμακευτικές ουσίες. Ο ασθενής χρειάζεται να μπορέσει να εκφράσει τα συναισθήματά του και τους φόβους του και να νιώσει την κατανόηση του συνομιλητή του μέσα σε μία ευρύτερη προσπάθεια διευθέτησης τυχόν συγκρούσεων.
Βίαιη και επιθετική συμπεριφορά
Το σημαντικότερο βήμα στην αντιμετώπιση αυτής της συμπεριφοράς είναι η προσπάθεια εξακρίβωσης των αιτιών, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι: κατάχρηση αλκοόλ ή λοιπών τοξικών ουσιών και ψυχική νόσος (ψύχωση, διαταραχή προσωπικότητας, οργανικό ψυχοσύνδρομο). Η προσέγγιση του επιθετικού ατόμου πρέπει να γίνεται με σταθερότητα και αποφασιστικότητα σε κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Τα μέτρα αποκλιμάκωσης περιλαμβάνουν την απομάκρυνση αντικειμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως «όπλα» και τη μεταφορά σε ουδέτερο περιβάλλον με περιορισμένα εξωτερικά ερεθίσματα, από το οποίο πρέπει να εξασφαλίζεται πάντα στο άτομο η αίσθηση ότι έχει δυνατότητες διαφυγής. Σε περίπτωση που η προσέγγιση αυτή δεν καθίσταται εφικτή στο άμεσο περιβάλλον, σημαντική είναι η άμεση μεταφορά του ατόμου σε ψυχιατρική κλινική είτε εκουσία είτε – συχνότερα – ακούσια με τη βοήθεια του ΕΚΑΒ και άλλοτε και της αστυνομίας, για εκτίμηση και παρακολούθηση. Ιδιαίτερα σε περίπτωση υπόνοιας λήψης τοξικών ουσιών, η μεταφορά του ατόμου σε νοσοκομείο κρίνεται συνετή, ούτως ώστε να ληφθούν περαιτέρω μέτρα σε περίπτωση λοιπών οργανικών τοξικών επιδράσεων της ουσίας.
Οξείες αγχώδεις αντιδράσεις
Οι οξείες αγχώδεις αντιδράσεις έχουν ταυτιστεί στην αντίληψη του κόσμου με τον όρο «κρίση πανικού». Μπορούν να εκδηλωθούν με πληθώρα συμπτωμάτων, όπως ταχυκαρδία, ταχύπνοια, δύσπνοια, αίσθημα ζάλης, καταβολής ή άπνοιας και συνοδεύονται συχνά από φόβο επερχόμενου θανάτου, τρέλας ή απώλειας ελέγχου εαυτού. Η ενεργητική ακρόαση, η ενσυναίσθηση και η κατανόηση αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους της προσέγγισης του ατόμου. Ενθαρρύνετε το άτομο να εστιάσει αλλού την προσοχή του και να προσπαθήσει να θυμηθεί τι το είχε βοηθήσει παλαιότερα σε συνθήκες έντονου άγχους. Η ενημέρωση του ατόμου για τη φύση των συμπτωμάτων του και η σταθερή διαβεβαίωση ότι δεν πρόκειται να πεθάνει ή να τρελαθεί αποδεικνύονται συχνά σωτήριες. Σε πολλές περιπτώσεις, η χορήγηση μίας έστω ήπιας ηρεμιστικής αγωγής είναι απαραίτητη.
Οξεία ψυχοκινητική διέγερση – Οργανικές ψυχικές διαταραχές – Ανεπιθύμητες ενέργειες ψυχιατρικών φαρμάκων – τοξικών ουσιών
Στις περιπτώσεις αυτές κρίνεται απαραίτητη η μεταφορά του ατόμου στο νοσοκομείο για διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων, όπως τοξικολογικός έλεγχος, αιματολογικές εξετάσεις και κατά περίπτωση απεικονιστικός έλεγχος του εγκεφάλου. Είναι απαραίτητο αρχικά, να αποκλειστεί οποιοδήποτε ενδεχόμενο για άλλο οργανικό αίτιο (διαφορική διάγνωση), έτσι τα περιστατικά πρέπει να αποστέλλονται πρώτα στο τμήμα επειγόντων περιστατικών. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε περιπτώσεις ηλικιωμένων ασθενών, στους οποίους συχνά μία διεγερτική ή συγχυτική κατάσταση ή συμπτώματα οξέος αποπροσανατολισμού αποδίδονται απευθείας σε προϋπάρχουσα άνοια. Ο αποκλεισμός οργανικού αιτίου, όπως μία οξεία λοίμωξη ή ηλεκτρολυτικές διαταραχές κρίνονται απαραίτητα.
Σε περίπτωση προϋπάρχοντος ψυχιατρικού ιστορικού, η ενημέρωση από το θεράποντα ιατρό του συγγενικού, άμεσου περιβάλλοντος του ασθενούς για τη νόσο μπορεί να συμβάλλει καίρια στην αντιμετώπιση οξέων καταστάσεων. Συμβουλευτείτε τον ψυχίατρο για τη δυνατότητα συνταγογράφησης φαρμακευτικής αγωγής εκτάκτου ανάγκης (αγχολυτικά φάρμακα κλπ.), σε περίπτωση που ανάλογα περιστατικά εμφανίζονται σχετικά συχνά στο άτομο. Συνολικά μπορούμε να πούμε ότι η τακτική ψυχιατρική παρακολούθηση του ατόμου και η εμπλοκή του περιβάλλοντος στη θεραπεία, στο βαθμό που κρίνεται χρήσιμο και απαραίτητο ιατρικά, θεωρούνται πλέον μείζονος σημασίας.
Το σημαντικότερο όλων είναι να απελευθερωθεί η ψυχική νόσος από το στίγμα και το πέπλο τρόμου που την έχει περιβάλλει, ώστε να προχωρήσουμε ο καθένας ξεχωριστά σε μια ουσιαστική προσέγγιση αυτής. Πάρτε την ευθύνη της ψυχικής υγείας στα χέρια σας και απευθυνθείτε σε έναν ειδικό. Είναι μια πράξη ευθύνης για τον εαυτό σας και τους άλλους.
