«Παιχνίδια του μυαλού»

Γνωστικές προκαταλήψεις

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα υπέροχο και τέλειο όργανο που… πολλές φορές μας παίζει «παιχνίδια». Μας μπερδεύει, μας αποπροσανατολίζει, μας δυσκολεύει. Τουλάχιστον αυτό είναι που αισθανόμαστε εμείς γιατί σε ασυνείδητο επίπεδο οι διεργασίες και οι πληροφορίες είναι πολύ περισσότερες από αυτές που καταφέρνουμε να επεξεργαστούμε και να κατανοήσουμε. Αν αναλογιστούμε τα καθημερινά ερεθίσματα που δεχόμαστε μέσω των αισθητηρίων οργάνων από τη πρώτη στιγμή της ύπαρξής μας θα διαπιστώσουμε από τη μια τη ποσότητα των πληροφοριών που έχουν καταγραφεί στον εγκέφαλό μας και από την άλλη τη πολύπλευρη φύση των δεδομένων που αποτελούν τη προσωπικότητά μας.

Ένα από αυτά τα «παιχνίδια» του μυαλού είναι οι γνωστικές προκαταλήψεις, οι οποίες ενσωματώνονται σε αντιληπτικούς,γνωστικούς αλλά και συναισθηματικούς μηχανισμούς του εγκεφάλου. Πρόκειται για πεποιθήσεις που λειτουργούν ως «σφάλματα» ή εμπόδια στον τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεων. Αποτελούν δείγμα της ανθρώπινης φύσης και των αναγκών μας, αλλά μπορούν να αποδειχτούν ιδιαίτερα δυσλειτουργικές αν μας αποτρέψουν από διαφορετικά σκεπτικά που θα εξασφαλίσουν ομαλότερη επικοινωνία με τους γύρω μας και βελτιωμένη ποιότητα ζωής.

Μερικές από τις πιο συχνές γνωστικές προκαταλήψεις και πώς μπορούμε να τις διαχειριστούμε:

Προκατάληψη της επιβεβαίωσης: είναι η τάση του ανθρώπου να αποδέχεται και να ενθαρρύνει πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις σκέψεις, τις υποθέσεις, τις προκαταλήψεις του. Σε αυτή την περίπτωση υπερισχύει το υποκειμενικό στοιχείο καθώς αξιολογούμε τις πληροφορίες με τρόπο που ενισχύει τις προσωπικές μας πεποιθήσεις. Η ανάγκη του ανθρώπου έγκειται στο να εστιάζει σε νέες πληροφορίες, οι οποίες θα επιβεβαιώσουν την αρχική του πεποίθηση ή σκέψη. Με τον ίδιο τρόπο επιλέγουμε και προτιμάμε ανθρώπους που επιβεβαιώνουν τον τρόπο σκέψης μας και συμφωνούν μαζί μας. Μοιραία, οι πληροφορίες που αμφισβητούν τις πεποιθήσεις μας, απορρίπτονται. Ως αποτέλεσμα εμποδίζεται η νέα μάθηση και εγκλωβιζόμαστε σε παράλογες πεποιθήσεις.

• Εξετάστε τις σκέψεις που σας μπλοκάρουν και προσπαθήστε να διακρίνετε μια διαφορετική οπτική: η επιβεβαίωση είναι απαραίτητη για το άτομο γιατί στηρίζει τα πιστεύω και τις πεποιθήσεις του. Διαφορετικά κάθε «πιστεύω» του θα ήταν ρευστό και εύθραυστο. Κάποιες φορές, όμως η επιμονή σε απόλυτες θέσεις και η άρνηση διαφορετικών απόψεων οδηγεί στη στασιμότητα και τη μη απόκτηση νέων γνώσεων.
• Αποδεχτείτε ότι μπορεί να κάνετε λάθος και κυρίως ότι κάτι τέτοιο δεν είναι κακό: αναγνωρίστε το λάθος ως δικαίωμα στον εαυτό σας. Είναι σημαντικό να κάνουμε λάθη γιατί μας εξελίσσουν και κανείς δε μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν έχει κάνει λάθος. Η δύναμη του ανθρώπου δε βρίσκεται στο ότι δεν κάνει λάθη αλλά στο ότι αναγνωρίζει τα λάθη του και καταφέρνει να βρει το δίδαγμά τους.

Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες που πείθουμε τον εαυτό μας ότι τα πράγματα θα έχουν την αρνητική, συνήθως, έκβαση που πιστεύουμε. Παρά το ότι η πρόβλεψή μας μπορεί να είναι λανθασμένη, στην πορεία βγαίνει αληθινή γιατί το προκαλούμε. Κάθε μας σκέψη και συμπεριφορά στοχεύει στην επιβεβαίωση της αρχικής μας πρόβλεψης. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι κάποιες εξετάσεις είναι πολύ δύσκολες και οι περισσότεροι αποτυγχάνουν. Απογοητευόμαστε, σταματάμε την εντατική προετοιμασία και τελικά αποτυγχάνουμε. Σε άλλη περίπτωση, μπορεί να θεωρήσουμε ότι μια προσωπική σχέση δεν θα πάει καλά. Λαμβάνοντας αυτή την πληροφορία ως δεδομένη συμπεριφερόμαστε ανάλογα, με θυμό, με απογοήτευση, με επιθετικότητα και το αποτέλεσμα είναι η σχέση να λήξει. Συμβαίνει γιατί ασυνείδητα αυτό προκαλούμε.

• Δείτε τα πραγματικά και προσωπικά σας δεδομένα: είστε ένα διαφορετικό και ξεχωριστό άτομο με τις δικές του εμπειρίες. Αν συνέβη μια αποτυχία σε κάποιο άλλο άτομο, δε σημαίνει ότι θα συμβεί απαραίτητα και σε εσάς. Συνεχίστε την προσπάθειά σας και αναλάβετε την ευθύνη είτε της επιτυχίας είτε της αποτυχίας. Κάθε μια έχει κάτι να σας προσφέρει.
• Επικοινωνήστε με τους ανθρώπους γύρω σας: εκφράστε τα συναισθήματα και τους φόβους σας με σκοπό την επίλυση των ζητημάτων και την επίτευξη μιας ομαλής επικοινωνίας και όχι την κριτική ή την επιβολή της γνώμης σας.
• Μη ξεχνάτε τη θετική πλευρά των πραγμάτων: θυμηθείτε ότι δεν είναι απαραίτητο να καταλήγουν όλα σε αποτυχία. Χαρείτε τις στιγμές σας και βρείτε τις πιθανές θετικές ερμηνείες των καταστάσεων.

Προκαταλήψεις που σχετίζονται με άτομα που μας περιβάλλουν: ο άνθρωπος τείνει να υιοθετεί απόψεις ατόμων που βρίσκονται σε κοινές ομάδες με τον ίδιο και παράλληλα να απορρίπτει εκείνες των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικά πλαίσια. Καλύπτει την ανάγκη του για συμφωνία και αποδοχή, γεγονός που τον οδηγεί στην αναζήτηση ομάδας με κοινές πεποιθήσεις και πιστεύω. Οι πεποιθήσεις του ενισχύονται ανάλογα με το πλήθος των ατόμων που δείχνουν να τις αποδέχονται και να τις υποστηρίζουν, χωρίς απαραίτητα να κρίνεται η ορθότητα των θέσεων. Η ομάδα έχει τη δύναμη να τροποποιήσει τις απόψεις ενός ατόμου προκειμένου εκείνο να συνεχίσει να αισθάνεται ότι ανήκει κάπου.

• Προσπαθήστε να κατανοήσετε τη δύναμη και την ομορφιά της διαφορετικότητας: στη μοναδικότητα του καθενός οφείλεται κάθε βήμα της ανθρωπότητας και σε αυτή μπορούμε να εστιάσουμε προκειμένου να εντοπίσουμε τις προσωπικές ανάγκες και προσδοκίες.
• Αναπτύξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες και αναγνωρίστε το δικαίωμα των άλλων να διατηρούν την άποψή τους: φανείτε διαλλακτικοί και βρείτε τα σημεία εκείνα που μπορείτε να εμπλουτίσετε βασιζόμενοι σε κάτι διαφορετικό. Δώστε στους άλλους το χρόνο που χρειάζονται αλλά και τη δυνατότητα της επιλογής. Διεκδικήστε το ίδιο για τον εαυτό σας.

Πολλές ακόμα γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να επιδρούν στη σκέψη και τη συμπεριφορά του ατόμου εμποδίζοντάς το να αλληλεπιδρά και να σκέφτεται με μεγαλύτερο όφελος για το ίδιο. Κοινό σημείο είναι ο προβληματισμός για ότι μας στεναχωρεί, ο σεβασμός και η ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας.

via