Ο μηδενισμός υποδηλώνει την ολοκληρωτική άρνηση κάθε θεωρητικής ή πρακτικής αξίας. Απορρίπτει και αποδοκιμάζει το περιβάλλον του, το καταδικάζει απόλυτα, διαμαρτύρεται ή και επαναστατεί εναντίον του. Ο όρος έγινε παγκοσμίως γνωστός το 1862, από το μυθιστόρημα «Πατέρας και γιοι» του Τουργκιένιεφ, που τον εισήγαγε για να χαρακτηρίσει τον Μπαζάρωφ, βασικό ήρωα του μυθιστορήματος του και έκτοτε καθιερώθηκε για να χαρακτηρίσει πολλές και ποικίλες μορφές σκέψης και την επαναστατική δράση του 19ου αιώνος.
Αργότερα οι ρωσικές επαναστάτες αρνήθηκαν την ισχύ όλων των παραδοσιακά αποδεκτών φορέων σαν αυταρχικών, όπως είναι η κυβέρνηση και η θρησκεία. Ενώ οι ιδέες του μηδενισμού είναι πιο περίπλοκες από αυτό, το κίνημα πήρε το όνομά του με καλή διάθεση.
Διακρίνεται σε
Θεωρητικός ή γνωσιολογικός μηδενισμός, που παραδέχεται ότι είναι αδύνατο να γνωρίσει ο άνθρωπος την αλήθεια, ταυτίζεται δηλαδή με τον απόλυτο σκεπτικισμό,
Ηθικός μηδενισμός, που αρνείται την κατάργηση κάθε κανόνα ηθικής που ισχύει, και τον πολιτικοκοινωνικό που αρνείται κάθε πολιτική και κοινωνική οργάνωση και δέχεται ως μοναδική αξία το άτομο απαλλαγμένο από κάθε είδους περιορισμό, ισοδυναμεί δηλαδή με τον αμοραλισμό. Στην τελευταία αυτή μορφή του, δηλαδή ως ατομικός αναρχισμός, εμφανίστηκε ως κίνημα στη Ρωσία στα μέσα του 19ου αιώνος. Κυριότεροι οπαδοί του ήταν ο Αλ. Χέρζεν (1812-1870), ο Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876) και ο Νετσάιεφ (1830-1883), οι οποίοι και οργάνωσαν πολλά κέντρα μηδενιστών και έκαναν πολλές και τολμηρές τρομοκρατικές ενέργειες.
Μεταφυσικός μηδενισμός, που αρνείται την ύπαρξη νοήματος στη ζωή, την ύπαρξη του θεού ή λογικής τάξεως στον κόσμο.
Κοινωνικός μηδενισμός, που απορρίπτει όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς, συγγενεύοντας έτσι με τον αναρχισμό.
Ιστορικός μηδενισμός, ο οποίος αναφέρεται στη φιλοσοφία της Ιστορίας, που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τελικός σκοπός ή νόημα στην ιστορική εξέλιξη και αν υπάρχει τελικός σκοπός, αυτός είναι η καταστροφή και το αδιέξοδο.
Η θεωρίας του μηδενισμού κατείχε σημαντική θέση στη φιλοσοφία του Φρειδερίκου Νίτσε, ο οποίος ήταν φορέας ενός δυναμικού μηδενιστικού πνεύματος, στοχεύοντας στη δημιουργία του ιδανικού του Υπερανθρώπου. Στη σύγχρονη φιλοσοφία, εκπρόσωπος του μηδενισμού υπήρξε ο Γάλλος υπαρξιστής Ζαν-Πωλ Σαρτρ, για τον οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη είναι φορέας οντολογικής ύπαρξης του μηδενός.
Από τον Μηδενισμό προκύπτει και η θεωρία για τη ματαιότητα οιασδήποτε πράξης λαμβάνει χώρα στον ανθρώπινο νου. Ο Μηδενισμός, εύκολα ρέπει προς τον πεσιμισμό και γι’ αυτό ένας από τους μεγαλύτερους θιασώτες του, θεωρείται ο Αρθούρος Σοπενάουερ. Το έργο που διεύρυνε τη σύγχυση μεταξύ Κυνισμού, Ρεαλισμού και Μηδενισμού, είναι αναμφίβολα το «Η Τέχνη να έχεις πάντα δίκιο».
Στην πραγματικότητα, ο Μηδενισμός αδιαφορεί για την ηθική ως σκέλος, παρόλα αυτά, θα συλλάβει κανείς πολλές φορές τον Σοπενάουερ να διατυπώνει ηθικές θέσεις και απόψεις για τη ζωή. Το εν λόγω βιβλίο, είναι εγχειρίδιο προπαγάνδας (στρατηγικής επικοινωνίας, ο όρος προπαγάνδα δεν είναι καλός ή κακός) και όχι αντίστοιχο του έργου του « Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση». Στο τελευταίο, περιγράφει τις θέσεις του για το ότι ο άνθρωπος διέπεται από επιθυμίες και όχι από τη χρήση της λογικής (επομένως, όχι από λελογισμένο κόστος δράσης αλλά από καθαρή συναισθηματική νοημοσύνη, το «θυμικό»).
Στο έργο «Η Τέχνη να έχεις πάντα δίκιο» ο Σοπενάουερ δίνει κατευθυντήριες γραμμές ως συνεχιστές των σοφιστών και όχι ως μηδενιστής. Βέβαια, η αδιαφορία του προς το ηθικό σκέλος, τον οδηγεί στο να αποκτήσει θέσεις που χρησιμοποίησε η πολιτική ελίτ της Γερμανίας μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο Σοπενάουερ, θέτει πλήρη ιεραρχία στις φυλές του κόσμου, δίνοντας την πρωτοκαθεδρία στις «λευκές φυλές». Ένας πραγματιστής, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως μέσο το έργο του Σοπενάουερ. Παρόλα αυτά, ο πραγματιστής, δίνει αξία στα πράγματα, δεν τα μηδενίζει. Για τον Πραγματιστή, η ύπαρξη βρίσκεται στην ύλη, για τον Κυνικό βρίσκεται στη φύση και για τον Μηδενιστή, δεν υπάρχει ανάγκη για κάποια αξία.
Βέβαια, δεν μπορείς σε οτιδήποτε νοερό να είσαι και φακός και αυτό που εκείνος φέγγει και γι’ αυτό ο Μηδενισμός πέφτει σε αντιφάσεις. Μεγάλο μέρος του Μηδενιστικού προτάγματος, στο έργο του Σοπενάουερ, βρίσκεται στο «Στα Θεμέλια της Ηθικής», το οποίο μάχεται την ηθική και επομένως, τη θεωρεί υπαρκτή καθώς μάχεσαι κάτι εφόσον αυτό υπάρχει. Μάλιστα, προβαίνει και σε αξιολογικές παρατηρήσεις – προτιμήσεις του όπως «Καλύτερα να με κυβερνά ένα λιοντάρι παρά αρουραίοι ακόλουθοι» κ.α. Ένας Κυνικός, θα αδιαφορούσε πλήρως για το ηθικό ή πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον του Σοπενάουερ ή οποιουδήποτε άλλου, θεωρώντας πως η συγκατάβαση του ανθρώπου με τη «φυσική κατάσταση» πρέπει να είναι αναγκαία (ο Χομπς θεωρούσε πως η φυσική κατάσταση είναι τρομερό βίωμα για τον άνθρωπο και πως μόνο η δημιουργία κράτους – οργανωμένης κοινωνίας μπορεί να τον λυτρώσει από αυτό το τραύμα, παρεμφερής διαπίστωση με αυτήν του Πρωταγόρα).
