Στο «Εκκρεμές του Φουκώ» του Ουμπέρτο Έκο, ο επιμελητής εκδόσεων Τζιάκοπο Μπέλμπο και η παρέα του αποφασίζουν να εκμεταλλευτούν την ανερχόμενη στα τέλη της δεκαετίας του ’70 δυναμική των θεωριών συνωμοσίας — και, μαζί με αυτήν, εκμεταλλεύονται και διάφορα ψώνια που αναζητούν εκδότη: ο εκδοτικός τους οίκος στο Μιλάνο θησαυρίζει χάρη στους Ναΐτες· τα κορόιδα, αναγνώστες και «ιδίοις αναλώμασιν» συγγραφείς, αυξάνουν με ταχείς ρυθμούς, μέχρι που… κατά λάθος αποκαλύπτουν το πραγματικό «Σχέδιο». Και εκεί αρχίζουν τα ολέθρια προβλήματα.
Κάπως έτσι είναι η καθημερινότητά μας τα τελευταία χρόνια: περικυκλωμένοι από έναν εσμό αφασικών εθνικολαϊκιστών στους οποίους για χρόνια τοκίζαμε πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά, παγιδευμένοι σε ένα πλέγμα αμάθειας και ελαφρότητας, το οποίο ανεχτήκαμε ή για το οποίο αδιαφορήσαμε ιδιωτεύοντας, προσπαθούμε τώρα να μαζέψουμε τα αποτελέσματα μιας παγιωμένης και παρούσας κατάστασης, μιας κατάστασης που είναι ταυτόχρονα αίτιο και αιτιατό και που καταπνίγει κάθε προσπάθεια αναστροφής της.
Όλοι αυτοί που κοροϊδεύαμε ή απαξιούσαμε μέχρι πριν από μερικά χρόνια βρήκαν την ιδανική συγκολλητική ουσία, την παλαβή ερμηνεία της κακοδαιμονίας μας: Αυτός που προκαλούσε γέλιο μιλώντας για Ελοχίμ συνάντησε τον γραφικό πολέμαρχο που ονειρεύεται να μπει στην Πόλη· έκαναν παρέα με το ορφανό του Γιαρουζέλσκι· περπάτησαν μαζί με τον κρατιστή του αντιεξουσιαστικού χώρου· μπήκαν σε ένα ταξί που έπαιζε Τράγκα· και έφτασαν στο πάρτι της Κρίσης όπου σερβίρουν φραπελιά, διαβάζουν Λιακόπουλο, ακούν Σφακιανάκη και βλέπουν Τριανταφυλλόπουλο.
Το περιθώριο της περιόδου της αβασάνιστης ευδαιμονίας ξαφνικά βρέθηκε στο επίκεντρο της περιόδου της λιτότητας. Συσπειρώθηκαν γύρω από την απλούστευση, αλληλοενθαρρύνθηκαν με φτηνά οπαδικά συνθήματα, βρήκαν κίνητρο μέσω συναισθηματισμών, και τελικά κατάφεραν να εκφράσουν ανορθόγραφα το μόνο που έκρυβαν μέσα τους: το μίσος για όσους ξεπερνούσαν την κατάντια που εκείνοι θεωρούν κανονικότητα. Και εκφράζουν το μίσος αυτό συνειδητά, συντονισμένα και μεθοδικά, σαν στρατός φανατικών που αφήνει πίσω του καμένη γη. Και όλα αυτά με την αυτοπεποίθηση του ημιαγράμματου, το «φούσκωμα» του κάφρου, την έπαρση του ψευτόμαγκα.
Στην αρχή της Κρίσης οι περισσότεροι πιστέψαμε ότι αυτή η μάζα ήταν διαχειρίσιμη. Ε, κάθε μέρα αποδεικνύεται όλο και πιο εμφατικά πως δεν είναι. Έχουν πρόσβαση σε πλατύτερα στρώματα, πείθουν ευκολότερα, στρατολογούν χωρίς κόπο. Είναι άμεσα ανατρέψιμο όλο αυτό, χωρίς να προηγηθεί μια τεράστια καταστροφή; Ειλικρινά, αν και φύσει αισιόδοξος, δεν έχω πλέον απάντηση. Αυτό που ξέρω πλέον είναι ότι δεν γλιτώνουμε χωρίς σύγκρουση.
Στο ίδιο βιβλίο του Έκο απαντάται η φράση «Ma gavte la nata», μια ιταλική βρισιά που απευθύνεται σε κάποιον παραφουσκωμένο με έπαρση που προέρχεται από αέρα κοπανιστό, και σημαίνει: «Παρακαλώ πολύ, τραβήξτε την τάπα», προκειμένου να φύγει ο αέρας, κάνοντας τον χαρακτηριστικό ήχο. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να δω ως αντίδραση στη δικτατορία της ανοησίας που μας πνίγει. Χωρίς συμβιβασμούς, χωρίς φόβο απέναντι σε ένα πλήθος που αποδεδειγμένα είναι θρασύδειλοι. Αυτό μας έμεινε. Είναι, βέβαια, αλήθεια ότι τελικά στον ήρωα του Έκο δεν βγήκε σε καλό· από την άλλη, όμως, ποιος ξέρει; Άλλωστε, ο θείος Ουμπέρτο είναι πάντα μια στάλα απαισιόδοξος.
[ Εικονογράφηση: James Homer Brown, Faces in the Crowd ].
Αλέξανδρος Μίχας
Πηγή: amagi
