Πολλοί άνθρωποι συνηθίζουν να κατηγορούν όλους τους άλλους γύρω τους και ποτέ να μην αναλαμβάνουν τις δικές τους ευθύνες. Αυτό συμβαίνει είτε φταίνε σε κάτι, είτε όχι.
Θεωρούν ότι με το να επιρρίπτουν απλά ευθύνες μπορούν να βελτιώσουν την κατάσταση. Το «παιχνίδι της ενοχοποίησης» είναι δυστυχώς πολύ κοινό και χαρακτηρίζεται από τέσσερις παράλογες πεποιθήσεις που αναλύονται σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Elliot D. Cohen Ph.D.
Ο κινητήριος άξονας αυτού του παιχνιδιού είναι μια σειρά τεσσάρων παράλογων πεποιθήσεων:
1) Αν κάτι έχει πάει στραβά (ή δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι), τότε κάποιος άλλος, εκτός εμού, πρέπει να εντοπιστεί και να κατηγορηθεί για την πρόκληση αυτής της κατάστασης.
2) Η άσχημη μεταχείριση αυτών των ατόμων (που έχουν κατηγορηθεί), μειώνει το σεβασμό που αξίζουν.
3) Έτσι, είναι επιτρεπτό και σωστό, να αντιμετωπίζεται αυτό το πρόσωπο με τρόπους που του αξίζουν, όπως με το να τον αγνοούμε, να τον βρίζουμε και σε ακραίες περιπτώσεις, να προβαίνουμε ακόμα και σε σωματική επίθεση.
4) Δεν πρέπει να δέχομαι κανένα βαθμό ευθύνης για την κατάσταση, δεδομένου ότι έχω και εγώ, επίσης, μειωθεί παλαιότερα ως άτομο και ως εκ τούτου αξίζουν και οι άλλοι τις ίδιες αποδοκιμασίες και την ίδια αρνητική αντιμετώπιση, που έχω βιώσει και εγώ.
Παρατηρούμε ότι αυτές οι τέσσερις πεποιθήσεις, έχουν έντονη παρουσία στην καθημερινή μας ζωή
Κάποιος άργησε για το οικογενειακό ή το εορταστικό δείπνο και αντιμετωπίζεται από τον οικοδεσπότη για το υπόλοιπο της νύχτας ως ένα πρόσωπο μη ευπρόσδεκτο, εισπράττοντας αδιαφορία, βλέμματα απογοήτευσης ή ακόμα και επιπλήξεις μπροστά στους άλλους επισκέπτες.
Ένας οδηγός κατεβαίνει από την αντίθετη κατεύθυνση σε ένα πάρκινγκ και δέχεται μία απαράδεκτη χειρονομία από έναν άλλο οδηγό.
Ένας φοιτητής αποτυγχάνει στις εξετάσεις και στη συνέχεια κατηγορεί τον καθηγητή, κάνοντας άσχημα σχόλια γι’ αυτόν μπροστά σε άλλους φοιτητές.
Ένας δάσκαλος παίρνει συνεχώς χαμηλές αξιολογήσεις από τους σπουδαστές του και κατηγορεί τους μαθητές, ότι είναι ανίκανοι και ανόητοι να τον αξιολογήσουν.
Ένας άντρας κακοποιεί τη γυναίκα του και κατηγορεί το θύμα ότι δεν τον «κατανοεί».
Μια γυναίκα απατά τον άντρα της και τον κατηγορεί, ότι αυτός φταίει, επειδή εργάζεται πάρα πολύ.
Μία υπάλληλος δεν παίρνει την προαγωγή που ήθελε και κατηγορεί το αφεντικό της, ότι είναι ένα «σωβινιστικό αρσενικό γουρούνι».
*****
Σίγουρα, υπάρχουν περιπτώσεις που ένα άτομο είναι υπαίτιο για μία κατάσταση και άξιο να ενοχοποιηθεί, αυτό όμως δε σημαίνει ότι το παιχνίδι της ενοχοποίησης, είναι και η λύση.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, υπάρχει ένας ασφαλής τρόπος για την επίλυση μιας διαφοράς, όπως είναι η νομική οδός.
Τέτοιου είδους ενοχοποίησης, αντιμετωπίζεται σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια και δεν περιλαμβάνει την έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους, ούτε την επιλογή του παιχνιδιού της ενοχοποίησης.
Έξω από το νομικό πλαίσιο, η ενοχοποίηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί, με σκοπό όμως τη βελτίωση μιας κατάστασης.
Για παράδειγμα, όταν δύο σύντροφοι λογομαχούν ή διαφωνούν, η αποδοχή ευθυνών, συνήθως από την πλευρά και των δύο συντρόφων, μπορεί να βοηθήσει προς την δημιουργία εποικοδομητικών επανορθώσεων για το μέλλον.
Πράγματι, στην ψυχοθεραπεία η προθυμία για την ανάληψη της ευθύνης, μπορεί να είναι μια σημαντική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση μίας εποικοδομητικής αλλαγής.
Ο παραλογισμός των τεσσάρων ισχυρισμών του παιχνιδιού ενοχοποίησης
Ωστόσο, υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά, μεταξύ των ορθολογικών ευθυνών και των παράλογων ευθυνών, που συμμετέχουν στο παιχνίδι της ενοχοποίησης.
Η περίπτωση των παράλογων ευθυνών, περιλαμβάνει τη συστηματική εμφάνιση των τεσσάρων πεποιθήσεων, που προαναφέραμε και που αναλύουμε παρακάτω:
1. Κάποιος άλλος πρέπει πάντα να φταίει
Σαφώς, η πρώτη από αυτές τις πεποιθήσεις είναι εσφαλμένη, διότι σε πολλές περιπτώσεις μια αρνητική κατάσταση δεν είναι αποτέλεσμα της υπαιτιότητας κανενός.
Για παράδειγμα, τα τροχαία ατυχήματα μπορεί απλά να συμβούν λόγω εκδήλωσης εξωτερικών αρνητικών παραγόντων, όπως είναι τα ακραία φαινόμενα κακοκαιρίας.
Άλλες φορές πάλι, οι άνθρωποι δεν τα πάνε καλά ο ένας με τον άλλον, εξαιτίας διαφορετικών προσωπικοτήτων.
Υπάρχουν επίσης φορές, που οι άνθρωποι αρρωσταίνουν, μπορεί να υποστούν καρδιακή προσβολή ή να προσβληθούν από καρκίνο, χωρίς να φταίει κάποιος άλλος.
Πράγματι, όταν οι άνθρωποι παίζουν το παιχνίδι της ενοχοποίησης, προβαίνουν συχνά σε περαιτέρω παράλογες σκέψεις, προκειμένου να δικαιολογήσουν την ενοχοποίηση προς τους άλλους.
Για παράδειγμα, ένας θεραπευόμενος μου, μια φορά μου είπε:
«Η σύζυγος μου φταίει που κόλλησα αυτό τον ενοχλητικό ιό, επειδή το προηγούμενο βράδυ πριν αρρωστήσω, με ανάγκασε να μείνω ξύπνιος, μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες για να δούμε μια χαζή ταινία που είχε νοικιάσει».
Αλλά πώς θα μπορούσε κάποιος να αποδείξει, ότι δεν θα αρρώσταινε, αν είχε κοιμηθεί περισσότερο;
Επειδή ένα γεγονός διαδέχεται ένα άλλο, δεν σημαίνει ότι το πρώτο προκάλεσε το δεύτερο.
Η πλάνη είναι κλασική, αλλά είναι πολύ πιο εύκολο να ρίξουμε ευθύνες στους άλλους, παρά να βρούμε μια επιστημονική εξήγηση.
Το παιχνίδι της ενοχοποίησης, αποτελεί ένα γόνιμο έδαφος για αντιεπιστημονικούς και αστήρικτους ισχυρισμούς!
2. Ο υπαίτιος χάνει το σεβασμό που δικαιούται
Η δεύτερη πεποίθηση του παιχνιδιού ενοχοποίησης, είναι επίσης παράλογη, διότι συγχέει την πράξη με τον πράττων.
Εδώ δεν ισχύει απλώς
«αυτό που έκανες ήταν λάθος»,
αλλά ισχύει περισσότερο ότι
«εσύ, λόγω της αποτυχίας σου, είσαι άξιος λιγότερου σεβασμού»,
το οποίο απευθύνεται σε προσωπικό επίπεδο, στιγματίζοντας το άλλο πρόσωπο και αντιμετωπίζοντας το με περιφρόνηση, λόγω ότι είναι πλέον λιγότερο άξιος, από ό,τι πριν διαπράξει το σφάλμα.
Εάν είστε αξιοκατάκριτοι, τότε είστε άξιοι λιγότερου σεβασμού.
Είναι ένας βασικός κανόνας που παίζεται το συγκεκριμένο παιχνίδι.
Αλλά, όπως γνωρίζουμε, τα παιχνίδια δεν είναι πάντα ρεαλιστικά.
Ακόμα και αν κάποιος κάνει κάτι λάθος, αυτό δεν σημαίνει ότι το ίδιο το άτομο είναι κακό ή αξίζει λιγότερο σεβασμό, ως άτομο.
Αν συνέβαινε αυτό, τότε όλοι θα είχαμε χάσει το σεβασμό μας, γιατί όλοι έχουμε προβεί σε αδιάκριτες πράξεις και έχουμε κάνει κάποιες κακές επιλογές στην πορεία της ζωής μας.
Για αυτό και δεν πρέπει να καταδικάζουμε τον πράττων, μόνο και μόνο επειδή έχουμε την τάση να καταδικάζουμε την πράξη.
Η αλήθεια για ένα μόνο μέρος, δεν είναι και απαραίτητα η αλήθεια του συνόλου.
Είναι ένας απλός κανόνας της πραγματικότητας και της ζωής.
3. Άσχημη και ασεβής μεταχείριση
Η χρήση της σιωπηρής απομόνωσης, οι λεκτικές επιθέσεις και η χρήση βίας είναι όλοι κλασικοί τρόποι που αποξενώνουν τους ανθρώπους και κλείνουν το μέσο για την ουσιαστική διαπροσωπική επικοινωνία, με τη βοήθεια της οποίας, οι διαφωνίες μπορούν να αντιμετωπιστούν ορθολογικά.
Το παιχνίδι της ενοχοποίησης, όμως, δεν αποσκοπεί στην εποικοδομητική επίλυση διαφωνιών, αντίθετα στοχεύει σε κάποιο αόριστο, μη ρεαλιστικό και αρνητικό στόχο, ώστε να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι παίρνουν αυτό που τους αξίζει.
Αυτό το σχέδιο παιχνιδιού δεν μας οδηγεί στο χτίσιμο διαπροσωπικών σχέσεων που μας ολοκληρώνουν.
Αντί αυτού, τείνει να διαιωνίζει τη δυσαρέσκεια μεταξύ όλων των εμπλεκομένων.
4. Εγώ δεν έχω ελαττώματα
Μεγάλο μέρος αυτής της δυσαρέσκειας, έχει να κάνει με την άρνηση μας να αναλάβουμε προσωπική ευθύνη.
Ως άνθρωποι κάνουμε λάθη και επιδιδόμαστε σε άσχημες ενέργειες, αλλά παραλείποντας να αναλαμβάνουμε προσωπική ευθύνη, μπλοκάρουμε το δρόμο για την εποικοδομητική αλλαγή.
Αυτή η άρνηση, δημιουργείται από την πεποίθηση ότι για κάποιο λόγο, δεν είναι επιτρεπτό να κάνουμε λάθη.
Έτσι, είναι καλύτερο να κατηγορούμε τους άλλους, από το να παραδεχτούμε την ενοχή μας.
Γιατί, το να κάνουμε λάθη σημαίνει ότι είμαστε ελαττωματικοί και αν έχουμε ελαττώματα, είμαστε ανάξιοι σεβασμού.
Αλλά αυτό που είναι πραγματικά προβληματικό, είναι αυτή η ρεαλιστική απαίτηση για την τελειότητα.
Οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι και μπορούν να μάθουν από τα λάθη τους, αλλά μόνο αν τα παραδέχονται και αλλάξουν τη συμπεριφορά τους στο μέλλον.
Δυστυχώς, το παιχνίδι της ενοχοποίησης, ψάχνει τον υπαίτιο έξω από τον εαυτό μας για να ρίξει το φταίξιμο.
«Δεν φταίω ποτέ εγώ για οποιοδήποτε σημαντικό λάθος…
περισσότερο φταίει ο άλλος…
Κατηγορείς εμένα;
Δεν το δέχομαι!
Εγώ ξέρω πάντα τι κάνω!»
Πώς να σταματήσετε να παίζετε το παιχνίδι της ενοχοποίησης;
Όταν τα πράγματα φαίνεται να έχουν πάρει λάθος δρόμο, ψάχνετε κάποιον άλλο για να ρίξετε το φταίξιμο;
Έχετε την τάση να αντιμετωπίζετε με περιφρόνηση εκείνο το πρόσωπο που έχετε επισημάνει ως ένοχο;
Αντιμετωπίζετε αυτό το πρόσωπο με αναίδεια και σκέφτεστε ότι έχετε δίκιο;
Πόσο συχνά το κάνετε αυτό;
Πιστεύετε ότι μπορεί να παίζετε το παιχνίδι της ενοχοποίησης;
Αν ναι, τότε τι πρέπει να κάνετε διαφορετικά, για χάρη της δική σας ευτυχίας αλλά και των άλλων;
Σταματήστε τους ενοχοποιητικούς ισχυρισμούς, ότι δηλαδή πάντα κάποιος πρέπει να φταίει και να πληρώνει για το λάθος του.
Η καθημερινή ζωή δεν είναι ένα δικαστήριο και εσείς δεν είστε ούτε δικαστής, ούτε ένορκος.
Αποδεχθείτε τον εαυτό σας και τους άλλους άνευ όρων.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείτε να αξιολογήσετε αρνητικά τις δικές σας πράξεις ή των άλλων, όμως δεν πρέπει να μαλώνετε τον εαυτό σας ή τους άλλους.
Οι άνθρωποι δεν είναι «κακοί χαρακτήρες», ακόμη και όταν κάνουν άσχημα πράγματα.
Αναδιατυπώστε την ευθύνη, ως ένας τρόπος για να μάθετε από τα λάθη σας, καθώς και από τα λάθη των άλλων.
Αποδεχθείτε ότι μπορεί να κάνετε λάθος ως ένα τμήμα της πορείας προς την αυτοβελτίωσή σας.
Προσπαθήστε να κάνετε τα πράγματα καλύτερα, αλλά να είστε ευτυχισμένοι με το να θυμάστε, ότι ζείτε σε έναν ατελή κόσμο.
Αγκαλιάστε αυτό το ατελές σύμπαν και τους ανθρώπους, που κάνουν λάθη μέσα σε αυτό και σταματήστε να κατηγορείτε τους άλλους για αυτό.
