Ξέρουμε για τοξικά απόβλητα, τοξικά νερά, τοξικά φυτά, τοξικές τροφές. Για τους «τοξικούς» ανθρώπους άραγε τι γνωρίζουμε;
Κι όμως, υπάρχουν και «τοξικοί» άνθρωποι, όπως χαρακτηριστικά τους ονομάζουν οι επιστήμονες. Είναι αυτοί που απομυζούν όλη μας την ενέργεια, χαλούν μονίμως τη διάθεσή μας και με την παρουσία τους και μόνο μας εξαντλούν. Είναι μάλιστα ικανοί να βλάψουν όχι μόνο την ψυχική μας ισορροπία, αλλά και την ίδια μας την υγεία. Πώς θα τους αναγνωρίσουμε και πώς θα χειριστούμε την επιρροή που ασκούν πάνω μας;
Η επιστήμη είναι κατηγορηματική:
Όταν ο περίγυρός μας (φίλοι, συνάδελφοι, συγγενείς) είναι «τοξικός», τότε δηλητηριάζει τη ζωή μας αργά και σταθερά. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Λος Άντζελες έδειξε ότι οι «τοξικοί» φίλοι βλάπτουν σοβαρά την υγεία μας. Πιο συγκεκριμένα, όσοι συναναστρέφονταν με τέτοιου είδους ανθρώπους είχαν υψηλότερα ποσοστά φλεγμονωδών πρωτεϊνών (συγκεκριμένα, ιντερλευκίνης-6 και TNF υποδοχέα 2) στον οργανισμό τους, που έχουν ενοχοποιηθεί για την κατάθλιψη, τις καρδιοπάθειες, ακόμη και για διάφορες μορφές καρκίνου, συγκριτικά με όσους είχαν υγιείς φιλικές σχέσεις. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το ανθρώπινο σώμα παράγει περισσότερες φλεγμονώδεις πρωτεΐνες όταν συναναστρεφόμαστε με «τοξικούς φίλους».
Πότε κινδυνεύουμε;
Όταν ένας άνθρωπος μας προκαλεί συνεχώς νεύρα, θλίψη, αίσθημα κόπωσης, νύστα, άμεση ανάγκη για κατανάλωση υδατανθράκων ή μαλακών τροφών, όποια και αν είναι η φύση της σχέσης μας μαζί του (φιλική, συγγενική, ερωτική, επαγγελματική), πρέπει να βάλουμε όρια ή, αν η περίπτωσή του δεν παίρνει γιατρειά, ακόμα και να τον απομακρύνουμε από τη ζωή μας.
Πώς θα τους αναγνωρίσουμε
- Είναι πάντα αρνητικοί.
- Συνεχώς μας κρίνουν.
- Γκρινιάζουν ακατάπαυστα.
- Βλέπουν πάντα την κακή πλευρά της ζωής.
- Έχουν μόνο κάτι δυσάρεστο να μας πουν.
- Μας ανταγωνίζονται φανατικά.
- Τους ευχαριστεί να μεμψιμοιρούν.
- «Τρέφονται» από τη δική μας ζωή, γιατί δεν έχουν δική τους.
- Είναι νάρκισσοι και τους ενδιαφέρει μόνο ο εαυτός τους.
Η σχέση μας, λοιπόν, με τέτοιους ανθρώπους μάς «αρρωσταίνει» κατά κάποιον τρόπο. Εδώ, βέβαια, πρέπει να διευκρινιστεί ότι μπορεί να έχουν ένα μόνο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά ή και περισσότερα, σε πολύ έντονο όμως βαθμό, σε σημείο δηλαδή που να επηρεάζουν τη ζωή μας, να ρουφούν κυριολεκτικά όλη μας την ενέργεια, και συχνά να μας κάνουν δυστυχείς.
WHO IS WHO
Ας τους γνωρίσουμε, όμως, από πιο κοντά, ώστε να μπορέσουμε να οργανώσουμε καλύτερα την άμυνά μας απέναντί τους:
1. Ο drama queen
Ο χαρακτήρας τους μπορεί να μας εξουθενώσει, καθώς αυτοί δεν αναφέρουν απλώς, ούτε διηγούνται τις καθημερινές τους ιστορίες, αλλά τις ερμηνεύουν. Και γι’ αυτό θέλουν κοινό να ακούει, να θαυμάζει, να μένει με το στόμα ανοιχτό και να χειροκροτεί. «Το κρυολόγημά τους κράτησε ένα μήνα και παρά τρίχα δεν τους οδήγησε στον θάνατο», «Το μεγάλο κύμα που είδαν φέτος στην παραλία ήταν τσουνάμι»: Περιγράφουν το καθετί που τους συμβαίνει με υπερβολές που και οι ίδιοι τελικά ίσως τις έχουν πιστέψει. Ζουν ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα και δίνουν τη δική τους παράσταση.
- Πώς να προστατευτούμε
- Όταν δεν συναναστρεφόμαστε συχνά έναν τέτοιον άνθρωπο, μπορεί και να μας διασκεδάζει, όταν όμως πρόκειται για κάποιον πολύ δικό μας με τον οποίο βλεπόμαστε συχνά ή ακόμα χειρότερα ζούμε μαζί του, τότε αυτή η σχέση κουράζει πολύ. Δεν μπορούμε να ανήκουμε συνεχώς στο διαδραστικό κοινό που χειροκροτεί, συμπάσχει και αφήνει επιφωνήματα θαυμασμού. Βγαίνουμε, λοιπόν, όσο πιο γρήγορα γίνεται από αυτό το θέατρο του παραλόγου.
2. Ο γκρινιάρης
Η γκρίνια, ειδικά όταν προέρχεται από πολύ κοντινούς μας ανθρώπους που ζουν στο σπίτι ή στη δουλειά μας, μπορεί να στοιχειώσει τη ζωή μας. Η σχέση μας μαζί τους καταντάει μονότονη, κουραστική και σε πολλές περιπτώσεις δυσβάσταχτη. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατες έρευνες, η συστηματική γκρίνια μπορεί να προκαλέσει σε όσους την υφίστανται μέχρι και αλλοιώσεις στους νευρώνες του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία και την επίλυση προβλημάτων.
- Πώς να προστατευτούμε
- Δυστυχώς σε αυτού του είδους τις σχέσεις δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης. Συχνά η γκρίνια μετατρέπεται σε συμπεριφορά ρουτίνας που μπορεί και να τη συνηθίσουμε, όχι όμως χωρίς κόστος, καθώς διαταράσσει την ψυχική μας ηρεμία. Γι’ αυτό, παίρνουμε βαθιές ανάσες και ριζικές αποφάσεις.
3. Ο νάρκισσος
Είναι πολύ δύσκολο να συνυπάρξει κανείς με νάρκισσους, καθώς έχουν μειωμένη ενσυναίσθηση. Δεν βάζουν σχεδόν ποτέ τον εαυτό τους στη θέση των άλλων, λόγω έλλειψης συναισθηματικής κατανόησης, αλλά και γιατί είναι επικεντρωμένοι στις δικές τους ανάγκες, στις οποίες δίνουν σταθερά προτεραιότητα, και πολύ συχνά αγνοούν τα όρια των άλλων. Για έναν νάρκισσο τα πάντα περιστρέφονται γύρω από εκείνον. Γι’ αυτό επιζητά άπληστα την προσοχή των άλλων και λαχταρά συνεχώς τον θαυμασμό τους.
- Πώς να προστατευτούμε
- Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι προσδοκίες μας πρέπει να είναι ρεαλιστικές. Μην περιμένουμε πολλά από έναν νάρκισσο, γιατί θα απογοητευτούμε. Η σχέση αυτή είναι μονόπλευρη. Αν το πάρουμε απόφαση και δεν επενδύσουμε σε αυτήν, τότε δεν έχουμε να χάσουμε και πολλά. Αν όμως δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την κατάσταση με αυτόν τον τρόπο, πρέπει να τον απομακρύνουμε.
4. Ο ζηλιάρης-ανταγωνιστικός
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της προσωπικότητας είναι να υποβαθμίζει τον δικό μας τρόπο ζωής και να εξυψώνει τον δικό του. Αυτοί οι χαρακτήρες μάς ανταγωνίζονται συνέχεια, στη δουλειά, στις επιτυχίες, στα χρήματα, στην προσωπική ζωή. Είναι εκείνοι που λένε πολλά και κάνουν λίγα. Είναι ιδιαίτερα επικριτικοί σε οτιδήποτε μας δίνει χαρά ή μας καταξιώνει. Υποτιμούν τα προτερήματά μας, ζηλεύουν τη σχέση μας με άλλους ανθρώπους.
- Πώς να προστατευτούμε
- Αν η κατάσταση είναι ανυπόφορη, τους βγάζουμε τελείως από τη ζωή μας. Αν όμως μας συνδέουν με αυτούς δεσμοί αγάπης ή αλληλεξάρτησης, τότε πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε ότι η ζήλια που εκδηλώνουν οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να οφείλεται σε βαθύτερες δυσλειτουργικές δομές της προσωπικότητάς τους και γι’ αυτό ίσως χρειάζονται πιθανότατα τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
5. Το θύμα
Μια τέτοια προσωπικότητα μπορεί στην κυριολεξία να μας εξουθενώσει. Αυτοί οι τύποι ανθρώπων από το πρωί μέχρι το βράδυ κλαίγονται, μονολογούν και μουρμουρίζουν για τα δεινά που τους συμβαίνουν. Βλέπουν το ποτήρι μισοάδειο και ποτέ μισογεμάτο. Κάθε φορά που προσπαθούμε να τους βοηθήσουμε, εκείνοι θα βρουν ένα «αλλά…». Μπροστά τους βλέπουν συνεχώς εμπόδια. Στη μνήμη τους ανακαλούν αποκλειστικά τα δυσάρεστα γεγονότα. Έχουν να μας διηγηθούν μόνο «ιστορίες δυστυχίας», με αποτέλεσμα να «μαυρίζουν» και τη δική μας ζωή. Η κάθε επαφή μαζί τους μας μεταμορφώνει σε ένα ψυχικό ράκος. Η προσωπικότητά τους είναι τόσο θλιβερή, που μας καταβάλλει. Δεν είναι μόνο ότι δεν είναι ευχάριστοι στην παρέα, αλλά αυτή η απαισιόδοξη στάση επηρεάζει και τη δική μας ζωή.
- Πώς να προστατευτούμε
- Πιστεύουν ότι έχουν γεννηθεί άτυχοι και ότι το σύμπαν συνωμοτεί εναντίον τους. Έτσι είναι ο χαρακτήρας τους και γι’ αυτό δεν πρέπει να τους παίρνουμε στα σοβαρά. Τους αφήνουμε να λένε αυτό που θέλουν. Δεν πασχίζουμε να βρούμε λύσεις στα προβλήματα που μας αναφέρουν, γιατί απλούστατα δεν ψάχνουν λύσεις. Θέλουν απλώς να τα πουν, να εκτονωθούν, κι εμείς να τους ακούσουμε. Αν μάλιστα συμφωνήσουμε και μαζί τους, μπορεί να μείνουν ευχαριστημένοι. Αν δεν μπορούμε να ξεκόψουμε τελείως από αυτούς, ας αραιώσουμε τουλάχιστον τις πολλές επαφές μαζί τους.
Οδηγός επιβίωσης
Το συναίσθημα συνήθως θολώνει τη λογική και την κρίση μας και έτσι οι σχέσεις μας φτάνουν στα άκρα. Το πρώτο βήμα είναι να δούμε καθαρά αν υπάρχουν στη ζωή μας τέτοιου είδους άνθρωποι. Μόλις συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν, πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε. Για να συμβεί αυτό όμως, είναι πολύ σημαντικό να απενοχοποιηθούμε, να μη νιώθουμε τύψεις - άλλωστε οφείλουμε να υπερασπιστούμε και τη δική μας υγεία. Δυστυχώς, σε αυτές τις περιπτώσεις τα περιθώρια επιλογής δεν είναι πολλά. Η λύση συνήθως πρέπει να είναι ριζική: Ή τους απομονώνουμε από τη ζωή μας και γλιτώνουμε ή τους ανεχόμαστε με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται. Όταν είναι φίλοι μας, όσο δύσκολο κι αν είναι, πρέπει να οπλιστούμε με αποφασιστικότητα και να διαλύσουμε τη φιλία. Η φιλία άλλωστε είναι επιλογή μας και η επιλογή δεν είναι υποχρεωτικό να μας πληγώνει. Αν όμως είναι οι γονείς, τα αδέρφια ή ο σύντροφός μας, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Τα αγαπημένα και κοντινά μας πρόσωπα δεν μπορούμε να τα απομονώσουμε. Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν και κάθε φορά που τα βλέπουμε να γεμίζουμε με αρνητική ενέργεια. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να τους αποδεχτούμε, αλλά να θέσουμε όρια. Να τους μιλήσουμε με ευθύτητα και να τους δώσουμε, όσο γίνεται, να καταλάβουν ότι δοκιμάζουν τα όριά μας και ότι κάποια στιγμή η υπομονή μας θα εξαντληθεί.
ΕΛΕΝΗ ΚΑΤΣΑΜΠΑ, MSc, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια γνωσιακής-συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης, συνεργάτιδα της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία».
