Εσείς ποσό καλά γνωρίζετε τον εαυτό σας;
Τα τελευταία χρόνια η λέξη αυτογνωσία έχει γίνει πολύ πιο δημοφιλής από άλλοτε και ένα ζητούμενο πολλών από εμάς. Οι περισσότεροι, έστω θεωρητικά, πιστεύω θα συμφωνούσατε ότι το να «γνωρίζουμε» τον εαυτό μας είναι σημαντικό προκειμένου να πορευόμαστε στη ζωή πιο αποτελεσματικά αλλά και να για να κάνουμε πιο συνειδητές επιλογές για τα θέματα που μας αφορούν. Πρακτικά όμως τι σημαίνει «γνωρίζω τον εαυτό» μου;
Το παράθυρο Johari είναι μια νοητική κατασκευή που μπορεί μας βοηθήσει να αποσαφηνίσουμε καταρχήν μέσα μας τι σημαίνει να έχουμε καλή γνώση του εαυτού μας και αυτό από μόνο του είναι αρκετά σημαντικό. Η εξωτική του ονομασία οφείλεται στους ανθρώπους που το επινόησαν, τους ψυχολόγους Joseph Lufft και Ηarry Ingam (1955). Είναι αρκετά απλό και χρησιμοποιείται συχνά σε εργαστήρια προσωπικής ανάπτυξης και αυτογνωσίας.
Όπως μπορείτε να δείτε παρακάτω λειτουργεί σαν ένα πλέγμα που καλύπτει από τις πιο ορατές έως τις λιγότερο ορατές περιοχές του εαυτού μας. Μπορούμε να το δούμε από πολλές διαφορετικές πλευρές και συντίθεται από τέσσερεις διαφορετικές πτυχές του εαυτού μας ή τέσσερεις διαφορετικούς εαυτούς: τον «Ανοιχτό», τον «Ιδιωτικό», τον «Τυφλό» και τον «Άγνωστο» εαυτό.
Ας δούμε τι αντιπροσωπεύει ο καθένας από αυτούς.
Ο «Ανοιχτός» εαυτός είναι εκείνος που μπορούμε να δούμε τόσο εμείς όσο και οι άλλοι. Μπορούμε άνετα να μοιραστούμε με τους άλλους ό,τι περιλαμβάνει αυτό το κομμάτι του εαυτού μας και να το συζητήσουμε ανοικτά. Επιπλέον, εμείς και οι άλλοι έχουμε συνήθως μια κοινή αντίληψη για το «ποιος είμαι» όταν αυτή αφορά στη συγκεκριμένη περιοχή του εαυτού.
Ο «Ιδιωτικός ή Κρυμμένος» εαυτός είναι το μέρος εκείνο του εαυτού μας που εμείς βλέπουμε σ’εμάς αλλά οι άλλοι όχι. Σε αυτή την περιοχή κρατάμε τα πολύ προσωπικά μας πράγματα, πληροφορίες που δεν θα θέλαμε να αποκαλύψουμε για λόγους προστασίας. Νιώθουμε ευάλωτοι στην ιδέα να τα αποκαλύψουμε, αφού μπορεί να πρόκειται για αδυναμίες, λάθη, τρωτά σημεία και δυσλειτουργίες μας. Εδώ περιλαμβάνονται ωστόσο και θετικές μας ποιότητες που μπορεί να μην αποκαλύπτουμε από μετριοφροσύνη ή ντροπαλότητα.
Ανάμεσα στον «ανοιχτό» και τον «ιδιωτικό» εαυτό μας, υπάρχουν βέβαια και εν μέρει ιδιωτικές και ανοιχτές πλευρές του εαυτού μας που είμαστε διατεθειμένοι να μοιραστούμε μόνο με εκείνους που εμπιστευόμαστε.
Συχνά υποθέτουμε ότι ο εαυτός μας αποτελείται από αυτές τις δύο περιοχές : τον ανοιχτό και τον ιδιωτικό. Όμως η άποψη που εμείς έχουμε για τον εαυτό μας μπορεί να διαφέρει από εκείνη που οι άλλοι έχουν για εμάς.
Ο “Τυφλός Εαυτός” είναι εκείνος που εμείς δεν μπορούμε να δούμε αλλά που οι άλλοι μπορούν. Για παράδειγμα, κάποιος που θεωρεί τον εαυτό του ως έξυπνο και ικανό μπορεί από τους άλλους να θεωρείται ως αλαζονικός και αγενής. Με τον ίδιο τρόπο, κάποιος που πιστεύει ότι είναι ανεπαρκής να θεωρείται από τους άλλους εξαιρετικά ικανός.
Πολλές φορές οι άνθρωποι γύρω μας δεν θα μας επικοινωνήσουν αυτό που βλέπουν σε εμάς, είτε επειδή μπορεί να μας φοβούνται, είτε για να μην γίνουν αδιάκριτοι ή μας προσβάλλουν. Μπορεί να θεωρούν ότι δεν θα μπορούσαμε να αποδεχτούμε αυτό που βλέπουν σ’ εμάς. Ή ακόμη να παρακρατούν ορισμένες πληροφορίες γιατί αυτό τους δίνει δύναμη επάνω μας. Κι όμως το feed back ή ανατροφοδότηση τους έχει πολύ μεγάλη σημασία για να μπορέσουμε να «φωτίσουμε» αυτό το κομμάτι του εαυτού μας.
Ο «Άγνωστος Εαυτός» είναι εκείνος που ούτε εμείς, ούτε οι άλλοι γύρω μας βλέπουν. Πρόκειται για πράγματα που είναι έξω από την επίγνωση τόσο τη δική μας όσο και των άλλων. Αυτά μπορεί να παραμείνουν για πάντα άγνωστα ή να τα ανακαλύψουμε κάποια στιγμή και έτσι να εισέλθουν σε κάποια άλλη περιοχή του εαυτού μας (την ιδιωτική, την τυφλή ή ακόμη και τον ανοιχτό εαυτό μας)
Και πάλι, ανάμεσα στον Τυφλό και τον Άγνωστο εαυτό μας υπάρχουν εν μέρει κρυμμένες περιοχές που μόνο ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να δουν, όπως για παράδειγμα οι ψυχολόγοι και εκείνοι που διαθέτουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και ίσως βλέπουν περισσότερα από το μέσο άνθρωπο.
Τέσσερεις τύποι ανθρώπων
Aνάλογα με το «ποιος εαυτός» είναι “μεγαλύτερος” για κάθε άνθρωπο μπορούμε να ορίσουμε τέσσερεις τύπους που συνδέονται με το παράθυρο Johari.
O «Ανοιχτός» Τύπος
Ο «Ανοιχτός» τύπος είναι εκείνος που διαθέτει μεγάλο βαθμό αυτοεπίγνωσης (και άρα ένα μικρό “τυφλό” εαυτό και νιώθει άνετα να το μοιράζεται με τους άλλους (έχει επομένως και ένα μικρό ιδιωτικό εαυτό). Οι άνθρωποι αυτοί αισθάνονται καλά με αυτό που είναι και δεν έχουν πρόβλημα να αφήσουν τους άλλους να τους δουν όπως πραγματικά είναι. Ακριβώς επειδή έχουν ένα μικρότερο «τυφλό εαυτό», κάνουν λιγότερα κοινωνικά λάθη. Σε περιπτώσεις σύγκρουσης ή διαπραγματεύσεων είναι σε πιο ισχυρή θέση καθώς το ‘αντίπαλο’ μέρος έχει λιγότερες αδυναμίες τους να εκμεταλευτεί.
Τις περισσότερες φορές χρειάζεται αρκετή δουλειά με τον εαυτό μας, χρόνος και προσπάθεια για να είμαστε «ανοιχτοί» σε αυτό το βαθμό, εκτός και αν είχαμε μα ιδανική παιδική ηλικία! Χρειάζεται να έχουμε εκτεθεί σε εμπειρίες και να είμαστε ανοιχτοί στο να λάβουμε το feedback των άλλων και επίσης να μοιραστούμε το βαθύτερο εαυτό μας, με διάθεση να τον ανακαλύψουμε κιόλας…
Η αδυναμία αυτού του τύπου είναι ότι ορισμένες φορές, παρόλο που καταλαβαίνουν και μοιράζονται τον εαυτό τους, μπορεί να μην καταλαβαίνουν αρκετά τους άλλους. Κατά συνέπεια να μοιραστούν πληροφορίες από τον «ιδιωτικό» τους εαυτό που μπορεί να φέρουν άλλους ανθρώπους σε αμηχανία.
Ο «Αφελής»Τύπος
Ο «αφελής» τύπος έχει ένα μεγάλο «τυφλό εαυτό» που οι άλλοι μπορούν να δούν αλλά εκείνος όχι. Λόγω αυτού μπορεί να κάνει συχνά κοινωνικά λάθη χωρίς να καταλαβαίνει ούτε τι έχει κάνει, ούτε πως τον βλέπουν. Δεν ‘κρύβουν’ ιδιαίτερα τον εαυτό τους και συνήθως θεωρούνται άκακοι από τους άλλους, οι οποίοι είτε τους φέρονται ευγενικά ίσως ‘πατρονάροντάς’ τους ταυτόχρονα, ή εκμεταλεύονται απροκάλυπτα την αφέλειά τους. Μπορούν να γίνουν αντιπαθείς ή να προκαλούν φόβο αφού πολλές φορές δε συνειδητοποιούν το πόσο επιθετικοί μπορεί να γίνουν ή να αποκαλύπτουν τις αδυναμίες τους σε άτομα που δεν θα έπρεπε.
Ο «Μυστικός» Τύπος
Όταν ένα άτομο έχει ένα μεγάλο «ιδιωτικό» εαυτό μπορεί να φαίνεται απόμακρος και κρυψίνους στους άλλους. Οι άνθρωποι αυτοί δεν μιλούν παρά λίγο για τον εαυτό τους και περνούν πολύ χρόνο χαμένοι στο δικό τους κόσμο. Ακριβώς για αυτό μπορεί σε συζητήσεις να μην προσέχουν πολύ τους άλλους. Έχοντας ένα μικρότερο «τυφλό» εαυτό, μιας και δεν ‘προδίδονται’ εύκολα, ο μυστικός τύπος έχει επίγνωση της τάσης του για εσωστρέφεια αλλά δεν προβληματίζεται ιδιαίτερα. Όταν προβληματίζεται για αυτό, σημαίνει ότι η εσωστρέφειά του είναι συνήθως αποτέλεσμα τραυματικών καταστάσεων που τον έχουν οδηγήσει να αποχωρήσει από τον κόσμο.
Ο «Μυστήριος» Τύπος
Υπάρχουν κι εκείνοι που είναι μυστήριοι τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους. Φέρονται με παράξενους τρόπους και ούτε που το καταλαβαίνουν. Μπορεί να είναι μοναχικοί, όχι όμως και εσωστρεφείς.
Ο τύπος αυτός δεν γνωρίζει πολλά για τον εαυτό του,μπορεί να έχει χαμηλή νοημοσύνη και να δυσκολεύεται να σχετιστεί με τον εαυτό του και τους άλλους. Προτιμά να παίρνει τα πράγματα όπως έρχονται μέρα με τη μέρα και να μην αναζητά να αποκτήσει μεγαλύτερη αυτογνωσία.
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το παράθυρο Johari για να κατανοήσετε περισσότερο τον εαυτό σας και ενδεχομένως να συνειδητοποιήσετε ποιες περιοχές του εαυτού σας θα θέλατε να διευρύνετε περισσότερο.
Μπορεί να αποφασίσετε ότι θα θέλατε να μοιραστείτε περισσότερο από τον εαυτό σας και έτσι να διευρύνετε την ιδιωτική περιοχή ή να ζητήσετε ειλικρινή ανατροφοδότηση από ανθρώπους που εμπιστεύεστε για να μικρύνετε τον ‘τυφλό’ εαυτό σας. Η συμβουλευτική/ψυχοθεραπεία, ατομική και ομαδική είναι επίσης ένας πολύ γόνιμος τρόπος να αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία.
Όπως και αν έχει, το παράθυρο Johari μπορεί να γίνει ένα παράθυρο στην ανακάλυψη του «ποιος είστε».
