H πνευματική ιστορία του ανθρώπου κατέγραψε το 1600 μ.Χ. δύο σημαντικά γεγονότα. Το ένα ήταν ότι η Ιερά Εξέταση ανέβαζε το Τζιορντάνο Μπρούνο στην πυρά, και το άλλο ότι στην Αγγλία ο Σαίξπηρ έγραφε τις τραγωδίες Ιούλιος Καίσαρ και Άμλετ. Τον Τζιορντάνο Μπρούνο η απλοϊκή παράδοση τον ονόμασε ''Σωκράτη του Μεσαίωνα''. Στον Ιούλιο Καίσαρα και στον Άμλετ ο Σαίξπηρ με κύριο υλικό το μυστήριο του θανάτου έπλαθε δύο μορφές διαφορετικών πολιτισμών και κόσμων. Η μαρμάρινη βεβαιότητα της κλασσικής εποχής και η αλαμπής αμφιβολία του ρομαντικού Μεσαίωνα αναδύονταν από τα δύο ημισφαίρια της ίδιας μεγαλοφυίας. Μία περίπου γενεά αργότερα το 1642 εγεννήθηκεν ο Ισαάκ Νεύτων. Στο πρόσωπό του η επιστήμη επρόκειτο να αναγνωρίσει τον απολογητή και το σφραγιδοφύλακα της γνώσης του παρελθόντος από το ένα μέρος, και τον εισηγητή της έρευνας του μέλλοντος από το άλλο. Τη βεβαιότητα εκείνου που γνωρίσαμε και την αμφιβολία για κείνο που αγνοούμε ακόμη, ο Νεύτων τα 'δεσε σε μια προστακτική πρόταση πολύ στοχαστική και πολύ φροντισμένη: Φυσική, φυλάξου από τη Μεταφυσική, είπε. Πώς έβλεπε άραγε τη Φυσική και πώς τη Μεταφυσική ο Νεύτων;
Και σε ποιο σημείο ανάμεσα στη σχέση των δύο επεσήμανε τον κίνδυνο, ώστε, για να αποτρέψει την απειλή που συνόδευε αυτή τη σχέση, να αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του ενδοιασμού και της απαγορευτικής επιτίμησης; Τα ερωτήματα αυτά που μας γεννά η λακωνική προειδοποίηση του Νεύτωνα, και που χωρίς να το θέλουμε μας θυμίζουν, αισθητικά τουλάχιστον, εκείνο το λατινικό cave canem και την επιγραφή στην αυλόθυρα της Πομπηίας, μπορούν να διατυπωθούν μ' ένα διαφορετικό τρόπο απλό αλλά αρκετά κατανοήσιμο. Αρκετά κατανοήσιμο, γιατί το απλό τις περισσότερες φορές είναι πιο δυσκολονόητο από το δύσκολο. Τι είναι Φυσική; Και τι Μεταφυσική; Και πώς η μία επηρεάζει την άλλη; Φυσική είναι η επιστήμη που σπουδάζει τη φύση, περιγράφει ακριβώς τα γεγονότα, τα εξετάζει βάσει εμπειρικών και θεωρητικών νόμων. Μελετά δηλαδή και επιδιώκει να 1 φωτίσει με το φως της γνώσης όλα τα φαινόμενα που περιέχονται σ' εκείνη την έννοια που η ελληνική γλώσσα την εκάλεσε ''φύση'' και η λατινική ''natura''. Οι ευρωπαϊκές γλώσσες στο βαθμό που κληρονόμησαν τους ορισμένους όρους από τις δύο κλασσικές γλώσσες, από τη λατινική έλαβαν το περιεχόμενο (natura), και από την ελληνική την επιστήμη ( Physik). Αλλά ποιο είναι το περιεχόμενο της έννοιας φύση; Για τον ακριβή καθορισμό του θα πρέπει από την αρχή να διευκρινισθεί ότι η έννοια φύση είχε διαφορετικό πλάτος στην κλασσική εποχή από εκείνο που έλαβε μετά την Αναγέννηση στην ευρωπαϊκή επιστήμη. Η ερμηνευτική της σήμανση εστιάζεται στους έλληνες στο είναι του όν τος. Στην ελληνική φιλοσοφία ο στοχαζόμενος επάνω στα φαινόμενα της φύσης αναφερόταν σ' ένα πλούσιο εύρος αντικειμένων που περιείχε όλες σχεδόν τις αφορμές που γεννούν την απορία στην ανθρώπινη συνείδηση. Έτσι ως φύση κατανοείται άλλοτε η πρωταρχική ουσία όλων των πραγμάτων που περιχωρεί και συνυποτάσσει όλες τις οντικές ετερότητες, η αμετάβλητη αρχή, από την οποία προέρχονται όλα και στην οποία καταλήγουν όλα, και άλλοτε η κινούσα πραγματικότητα που κλείνει μέσα της την αιτία της κίνησης και την κοσμική ενέργεια. Στην πολυείδεια των ορισμών της η φύση είναι παγκόσμια, αυτόνομη δύναμη, η πηγή όλων των δραστηριοτήτων των όντων, η αρχή του γίγνεσθαι, η αφόρμηση κάθε φυσικού, υλικού φαινομένου. Μέσα σ' αυτό το εκτεταμένο πεδίο και το πυκνό πλέγμα των αποριών περιέχοταν και η έννοια άνθρωπος με ολόκληρο το φάσμα των στοιχείων που τον περιβάλλει, και που στη σύγχρονη εποχή για την έρευνά του έχουν συγκροτηθεί οι δεκάδες των ειδικών επιστημών.
Προκειμένου λ.χ. για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, μέσα από τα συντριμμένα κατάλοιπα που σωθήκανε, γνωρίζουμε ότι τα συγγράμματά τους έφεραν τον τίτλο ''Περί φύσεως''. Οι πληροφορίες όμως που μας δίνουν όλοι τους σχεδόν δεν αναφέρονται μόνο στα φυσικά φαινόμενα αλλά και στα φαινόμενα της ανθρώπινης υπόστασης. Έτσι λοιπόν ευρίσκουμε και διαβάζουμε: Ηρακλείτου ''περί φύσεως'', Παρμενίδου ''περί φύσεως, Εμπεδοκλέους ''Περί φύσεως'', Λευκίππου ''Μέγας διάκοσμος'' - όπου διάκοσμος σημαίνει το σύμπαν, τη φύση-, Δημοκρίτου ''Φυσικά'', Αναξαγόρου ''Περί φύσεως'', και όμοια στα επόμενα. Το γεγονός ότι σ' αυτά τα συγγράμματα για τη φύση ευρίσκουμε ένα πλήθος πληροφοριών, που πέρα από τα φυσικά φαινόμενα αναφέρονται και στον άνθρωπο, στην ψυχή του, στην αρετή του, στη δικαιοσύνη του, και στα πάθη του, στη γνώση, στην αλήθεια και στους θεούς, στο θάνατο και στην ομορφιά, φανερώνει ότι η έννοια φύση στους Προσωκρατικούς είχε ένα νόημα καθολικό και αδιάσπαστο. 2 Την ίδια γραμμή ευρίσκουμε ν' ακολουθεί και ο Πλάτων, στον οποίο το κύριο πρόβλημα δεν είναι η φύση αλλά ο άνθρωπος. Στη βάση του το έργο του Πλάτωνα είναι ένα ανθρωπολογικό φιλοσόφημα με προοπτική σαφώς πολιτειακή. Στην ουσία τους όμως οι πλατωνικοί διάλογοι, με όλα εκείνα τα εύηχα και πλαστικά ονόματα των εφήβων, ξεκινούν και προσδιορίζονται καθοριστικά από τη μελέτη της φύσης. Γεωμετρία, Φυσική, ουράνιοι και αστρικοί μύθοι, χημεία, αριθμητική και μουσική με την έννοια των ήχων που ενδέχεται να γεννά η αρμονία των σφαιρών και η εμμέλεια των πλανητικών κινήσεων, είναι τα κοιτάσματα και οι πρώτες ύλες από τις οποίες με κατάλληλη επεξεργασία ο Πλάτων λαξεύει το άγαλμα του ανθρώπου μέσα στον ορίζοντα του κοινωνικού και πολιτειακού του δημιουργήματος. Αλλά πέρα από τον τομέα της καθαρής φιλοσοφίας, και οι υπόλοιπες πραγματώσεις του ανθρώπου εκείνη την εποχή ανεβαίνουν στο φως μέσα από τον αβίαστο και αυτονόητο συνδυασμό ανθρωπολογίας και φύσης.
Όταν λ.χ. ο Αριστοτέλης λέγει ''διό πάσα πόλις φύσει έστιν, είπερ και αι πρώται κοινωνίαι'', η έννοια της φύσης εδώ περιλαμβάνει τον άνθρωπο με τις έμφυτες ικανότητές του, τις επιρρέπειές του, τις προδιαθέσεις του και τα σχέδιά του. Η ιατρική του Ιπποκράτη επίσης είναι μία πρακτική τέχνη που τείνει στην υπηρέτηση της ανθρώπινης υγείας μέσα από συντεταγμένες καθαρά φυσιολογικές. Η υγεία για τον Ιπποκράτη είναι η κατάσταση της ευκρασίας του φυσικού και της οργανικής κανονικότητας μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Η δροσιά της αυγής, οι πρώτοι καρποί των δένδρων, τα νερά των πηγών, η ευλογία του ύπνου, η κίνηση, η εργασία, η ψυχική ηρεμία του ανθρώπου, που οφείλει να ξετυλίγεται σαν τις ώρες της ημέρας, είναι για τον Ιπποκράτη το κριτήριο και το μέτρο της υγείας. Στο βαθμό που αυτή η κανονικότητα ταράζεται, ευρίσκει δρόμους να προχωρεί και να εδραιώνεται η αρρώστεια. Είναι πολύ σημαντικό για τους έλληνες ότι η έννοια της υγείας συμπίπτει με την έννοια της ομορφιάς. Η ομορφιά του ανθρώπου είναι η κανονικότητα της εξωτερικής όψης και των εσωτερικών λειτουργιών του σώματος κατά τον ίδιο τρόπο που την κανονικότητα και το ρυθμό της φύσης οι έλληνες τον είπαν κόσμο. Κόσμος σημαίνει κόσμημα, στολίδι, αρμονία. Την ίδια κατορθωμένη κράση ανθρώπου και φύσης μας την φανερώνει η ελληνική τέχνη. Ο Πολύκλειτος ο Σικυώνιος, ένας μεγάλος πλάστης της εποχής του Φειδία, παράλληλα με το Δορυφόρο του, το άγαλμα των τέλειων αναλογιών του ανθρωπίνου σώματος, μας έδωσε και τον Κανόνα του. Ο Κανών ήταν ένα σύγγραμμα θεωρητικό των νόμων της γλυπτικής, στο οποίο οι αδρές αναφορές στις φυσικές αρχές και τα φυσικά αξιώματα για την ομορφιά και την αρμονία των σωμάτων υποχρέωσε τους σύγχρονους 3 ερευνητές να περιλάβουν τον Πολύκλειτο στο corpus των προσωκρατικών φιλοσόφων, οι οποίοι και διαφορετικά γνωρίζουμε ότι εκπροσωπούν τη φυσική φιλοσοφία. Έτσι από δρόμους όχι μυστικούς, οπωσδήποτε όμως απρόσμενους, ο Πολύκλειτος εμφανίζεται πολύ συγγενικός με το Νεύτωνα. Το αποδεικνύει ο τίτλος του κορυφαίου έργου του Νεύτωνα: Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας (Philosophiae naturalis principia mathematica). Ο τελευταίος από τους μεγάλους στοχαστές της κλασσικής εποχής, που στην ιδέα της φύσης βλέπουν μια ολική και ευάρμονη κράση ανθρώπου και φύσης είναι ο ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος. Ένας ποιητής μεγάλος όσο και ο σύγχρονός του Βιργίλιος . και ένας στοχαστής συγκλονιστικός όσο και ο δάσκαλός του ο Επίκουρος. Γνωρίζουμε πως ο τίτλος του μοναδικού έργου που μας άφησε ο πικρός και ολιγόβιος εκείνος λατίνος έχει τον τίτλο ''De rerum natura'' (Η φύση των στοιχείων).
Η ιδέα της φύσης λοιπόν στην κλασσική αρχαιότητα ήταν μία ολική, ενιαία και πανεπίσκοπη ιδέα, μέσα στην οποία ο άνθρωπος εκείνης της εποχής, ο στοχαστής και ο καλλιτέχνης αναγνώριζε μια ενότητα θαυμαστά αρραγή στη μορφή και τέλεια οργανωμένη στη λειτουργία. Ένας εσωτερικός ιστός συνοχής και λόγου διείπε τα πάντα: Από το πιο ελάχιστο, την άτομη ύλη του Λεύκιππου, ας πούμε, ως το πιο μέγιστο, την αρμονία λ.χ. των κινήσεων των άστρων. Αυτό σε μια γλώσσα αυστηρή και μεθοδικά οργανωμένη θα εσήμαινε ότι Φυσική και Μεταφυσική ήταν ένα. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κυριαρχημένη πορεία έρευνας και φωτισμού, που ό,τι είχε γνωρίσει το ονόμαζε Φυσική, και ό,τι αγνοούσε ακόμη, αλλά βαθμιαία έμελλε να το γ νωρίσει, δεν του είχε δώσει ακόμη το όνομα Μεταφυσική. Η Μεταφυσική είναι μια λέξη, που σαν περιεχόμενο έρχεται στην ιστορία του πνεύματος με τον Αριστοτέλη. Αν όμως ο Σταγειρίτης τη γέννησε, την βάφτισαν άλλοι. Από τη γέννησή της μάλιστα ως τη βάφτισή της επέρασαν δεκαπέντε αιώνες. Αυτή την καινούργια πνευματική επίδοση ο Αριστοτέλης την ονομάζει ''Πρώτη φιλοσοφία'', γιατί θεωρούσε ότι αναφορικά με όλες τις άλλες επιστήμες κατείχε την αξιωματική προτεραιότητα. Ο σκοπός και ο λόγος της πρώτης φιλοσοφίας ήταν να εξετάζει τις αρχές και τα αίτια του όντος από την άποψη ότι είναι το ουσιαστικά και κατ' αλήθειαν ον: ''σκεπτέον δε του όντος αυτού τα αίτια και τας αρχάς ή όν''. Βέβαια εκείνος ο μεθοδικός και παντεπόπτης στοχαστής, που η γη της Μακεδονίας τον εγέννησε ωσάν σκεύος φιλοσοφικής εκλογής σπάνιο, ολόκληρο τούτο το πλήθος των προβλημάτων στα ''Μετά τα Φυσικά'' το διακόσμησε με αυστηρή τάξη και αναγκαία ακολουθία. 4 Η φιλοσοφία μετά τον Αριστοτέλη στα πλαίσια της αυστηρής ακαδημαϊκής έρευνας με τον όρο Μεταφυσική εννοεί και επεξεργάζεται εκείνη την πραγματικότητα που βρίσκεται πέρα από τα αισθητά όντα. Έχει δηλαδή σαν αντικείμενο σπουδής τον κόσμο των νοητών στοιχείων, τον υπερβατικό χώρο του όντος. Η Μεταφυσική αναζητεί τη γνώση του επέκεινα, πασχίζει να φωτίσει την περιοχή που υπάρχει απρόσιτη στην αισθητηριακή μας σκευή. Παράλληλα η Μεταφυσική εξετάζει τα όρια του ανθρώπινου λόγου και όλους εκείνους τους νόμους που διατάσσουν και καθορίζουν τους μηχανισμούς της ανθρώπινης νόησης, ώστε η γνώση που κερδίζει ο άνθρωπος κινούμενος σε τούτους τους υπεραισθητούς ορίζοντες να έχουν αξιοπιστία και εγκυρότητα. Η Μεταφυσική έχει και ένα δεύτερο επίπεδο περισσότερο βατό. Εδώ η αυστηρή αποδεικτική μέθοδος της επιστήμης χαλαρώνει. Η ατρέκεια του πνεύματος, η λογική δηλαδή εμμονή και σκληρότητα, παραχωρεί δικαιώματα και σε άλλες δυνάμεις της ανθρώπινης φύσης. Τέτοιες δυνάμεις είναι το συναίσθημα, η φαντασία, η βούληση. Το έσχατο πρόβλημα που θέτει η Μεταφυσική του Αριστοτέλη είναι η απορία του ανθρώπου μπροστά στην πρώτη αρχή των όντων. Στα ''Μετά τα Φυσικά'' υπάρχει ένα μεγάλης υπαρκτικής φόρτισης χωρίο, που προσδιόρισε τη γνωστική περιπέτεια και τη γνωστική μοίρα της ανθρώπινης συνείδησης: ''τό πάλαι τε και νυν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, τι το όν''.
Δηλαδή: Στον περασμένο, στον τωρινό, και στο μελλούμενο αιώνα θα βρίσκεται και θα υπάρχει σε απορία ο άνθρωπος, καθώς θα αναζητεί να γνωρίσει τι είναι το ον. Τι σημαίνει αυτή η πρόταση; το ελάχιστο θα 'λεγε κανείς, και το μέγιστο. Όσο θα κυλούν στις ουράνιες τροχιές τους τα άστρα. όσο θα διαβαίνουν στην πλάτη της γης οι χειμώνες και οι καύσωνες. όσο η ιδέα της ζωής θα ανεβαίνει στον υπέρτατο ανθό της, στο σκεπτόμενο άνθρωπο, τόσο αυτός ο σκεπτόμενος άνθρωπος θα ερωτά και θα απορεί για την πρώτη αρχή, την ουσία του σύμπαντος, το άπειρο. Και ποτέ δεν θα φτάσει στο τέρμα της γνώσης. Αυτή είναι η τραγικότητα, η προνομία και η περηφάνια του. Αλλά γιατί δεν θα φτάσει στο τέρμα της γνώσης; Γιατί ο άνθρωπος διαλογίζεται με έννοιες. Και οι έννοιες περιορίζουν. Το άπειρο δεν μπορεί να το συλλάβει και να το νοήσει ο άνθρωπος, γιατί τότε θάταν πεπερασμένο, και ως πεπερασμένο θα μπορούσε να διευρυνθεί από τον άνθρωπο, όπως μπορεί να μεγαλώσει ένας αριθμός με την επιπρόσθεση της μονάδας. Από τη φύση του όμως ο άνθρωπος επιδιώκει πάντα να υπερβεί κάθε όριο. Έτσι το άπειρο στη σκέψη του γίνεται αποστολή για συνεχή κατάκτηση, αφού γνωσιολογικά ο άνθρωπος αναζητεί την υπέρβαση κάθε κατορθωμένου τέρματος. 5 Κάποτε η Μεταφυσική ήταν η ανυπόθετη υπόθεση και ο έσχατος στόχος της ανθρώπινης σκέψης. Απέναντι στις υποθετικές εικασίες των εμπειρικών επιστημών και στις καθαρά τυπικές θεωρήσεις της λογικής και μαθηματικής σκέψης η Μεταφυσική αξίωνε απόλυτη βεβαιότητα των πορισμάτων της. Αυτή η γνωσιολογική αξίωση είχε πάντοτε πολέμιους τον σκεπτικισμό, τη σχετικοκρατία, και τον αγνωστικισμό, που προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι οι μεταφυσικές προτάσεις είναι γεμάτες αβεβαιότητα και αναπόδεικτες. Έτσι ευθύς εξ αρχής η Μεταφυσική βρέθηκε σε κρίση. Η κριτική όμως που της ασκήθηκε δεν κατόρθωσε να καταπνίξει τη μεταφυσική τάση του ανθρώπου. Ακόμη και η καντιανή φιλοσοφία βασικά δεν άλλαξε τίποτα, παρά τον αγώνα της να αποκλείσει τη Μεταφυσική από τον κύκλο των επιστημών. Εκεί που η φιλοσοφία στην αναζήτηση του όντος, ή στην προχώρησή της μέσα στο χώρο της Μεταφυσικής φαίνεται ότι δεν εκινήθηκε, τι έκαμαν οι φυσικές επιστήμες; Ως γνωστό από την ευρωπαϊκή αναγέννηση και ύστερα οι φυσικές επιστήμες στην έρευνα και στο φωτισμό του άγνωστου επροχώρησαν σε τόσες αποστάσεις, που για να τις μετρήσουμε δεν μπορούμε πια να χρησιμοποιήσουμε το μίλι ή τον στάδιο, αλλά τα εκατομμύρια χιλιόμετρα και τα έτη φωτός. Έτσι στη νεότερη και σύγχρονη εποχή η φυσική και τα μαθηματικά, η χημεία, η βιολογία, η ιατρική, η βαθυψυχολογία, η παλαιοντολογία και η προϊστορική ανθρωπολογία και προπαντός οι επιστήμες του μικρόκοσμου και του μεγάκοσμου, η φυσική δηλαδή των στοιχειωδών σωματιδίων και η αστρονομία σαν ουράνια μηχανική, ραδιοαστρονομία, οπτική αστρονομία κα αστροφυσική συσσώρευσαν στον ορίζοντα τόσες γνώσεις που δεν είναι υπερβολή πως για να τις κρατήσει στους ώμους του ο άνθρωπος, θα χρειαζόταν τη δύναμη εκείνου του μυθικού Άτλαντα. Αλλάζει εντελώς η εικόνα μας για τον κόσμο και για τη θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο, εάν θελήσουμε να αντικρίσουμε εποπτικά το πλάτος του επιστητού που κατακτήθηκε σαν γνώση από τη Φυσική. Αρκεί το αντίκρισμα αυτό να μην γίνεται από την περιορισμένη μόνο οπτική που μας δίνει η σκοπιά της ειδικής κάθε φορά επιστήμης.
Οι γνωστικές παραστάσεις μας για τα φαινόμενα παίρνουν άλλο νόημα και άλλο βάρος κάτω από το φως αυτής της πλατειάς γνωστικής τοποθέτησης. Και αυτό προκειμένου για οποιοδήποτε φαινόμενο της ζωής και της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε όλους τους τομείς δράσης. Βλέποντας από την οπτική αυτής της νέας γνώσης οι καθημερινές μας πράξεις σε όλα τα επίπεδα της ζωής, στον οικογενειακό, τον επαγγελματικό, τον κοινωνικό, τον πολιτικό μας περίγυρο και όπου αλλού λαβαίνουν διαφορετικό νόημα. Μια ριζική δηλαδή αλλαγή στην ποιότητα των παραστάσεών μας. 6 Έχω την ιδέα πως ο Αριστοτέλης, που για την εποχή του ήταν ένας πανεπιστήμων, ο πρώτος ίσως και ο τελευταίος πανεπιστήμων, αν αντίκριζε τα φαινόμενα κάτω από το φως των σημερινών γνωστικών κατακτήσεων, θα μας άφηνε ένα έργο εντελώς διαφορετικό. Αλλά το μόνο που θα 'μενε απαράλλαχτο θα 'ταν η Μεταφυσική του. Αυτή η Μεταφυσική θα 'ταν η επιστήμη της απορίας για το άγνωστο. Και αυτό το άγνωστο θα άρχιζε από το σημείο που αρχίζει για τη σημερινή φυσική επιστήμη. Με άλλα λόγια η Μεταφυσική είναι και παραμένει τέτοια στο βαθμό που δεν έχει κατακτηθεί από τη Φυσική. Όλες οι περιγραφές, διασαφήσεις και κατακτήσεις όμως της Φυσικής θα παραμένουν ημιτελείς, γιατί η φύση από τη φύση της είναι άπειρη, ενώ η ανθρώπινη γνώση έχει όρια. Όσο βέβαια η γνώση προκόπτει και μέρος του απείρου κατακτάται από τους εμπειρικούς και θεωρητικούς νόμους της Φυσικής τόσο τα προβλήματα θα μεγαλώνουν. Κάθε νέα κατάκτηση της επιστήμης είναι μόνο ένας ακόμη γνωσιολογικός αναβαθμός, ψηλότερος, στην κλίμακα της πορείας των πραγμάτων, χωρίς να αλλάζει καθόλου τα ίδια τα πράγματα. Μέσα από το επιστητό της φύσης, το χώρο έρευνας δηλαδή των φυσικών επιστημών, μπορούμε να επικαλεσθούμε ένα πολύ μεγάλο πλήθος πληροφοριών, για να δείξουμε την σε βάθος και σε πλάτος κατάκτηση της περιοχής του αγνώστου, που έχει πραγματοποιηθεί από τη σύ γχρονη έρευνα. Αυτή η ερευνητική προχώρηση καταδηλώνει τη διεύρυνση των περιοχών της ανθρώπινης γνώσης, γεγονός που από μια άλλη άποψη σημαίνει την προέλαση της Φυσικής μέσα στο χώρο της Μεταφυσικής. Μια τέτοια προοπτική βέβαια ξεκινά από την αρχική θέση ότι η Μεταφυσική είναι το άγνωστο μέρος του φυσικού χώρου, που με την πρόοδο της φυσικής επιστήμης προσεγγίζεται γνωσιολογικά.
Προχωρώντας δηλαδή η κατάκτηση της Φυσικής μικραίνει η περιοχή της Μεταφυσικής, κατά την έννοια ότι η Μεταφυσική είναι το εκάστοτε άγνωστο στην ανθρώπινη συνείδηση, το οποίο η αριστοτελική οντολογία χαρακτηρίζει ωσάν το πέραν, το μετά, το επέκεινα της φύσης. Εκείνο δηλαδή που εκάλεσε αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον του όντος. Το γεγονός ότι οι συνεχείς και αλματικές κατακτήσεις της σύγχρονης Φυσικής δεν θα μπορέσουν να οδηγήσουν ποτέ την ανθρώπινη γνώση στο απόλυτο όριο, στο σημείο δηλαδή που το γνωστό θα εξαντλήσει το άγνωστο, οπότε η Φυσική θα συμπέσει με τη Μεταφυσική, ήλθε να το αποδείξει με αυστηρά μαθηματικά κριτήρια βασισμένα στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας η σύγχρονη αστροφυσική, η οποία μετά τη δεκαετία του 1960 ανακάλυψε και μελετά το πολύκροτο φαινόμενο των ‘’μελανών οπών’’. 7 Οι μελανές οπές (black holes) είναι ένα αστρικό φαινόμενο που σχετίζεται με τις έσχατες συνέπειες της εξέλιξης των αστέρων, με τον εξαφανισμό δηλαδή ή με τη γένεσή τους. Οι μελανές οπές περικαλύπτονται από μια περιβαλλοντική κρούστα, έναν ορίζοντα γεγονότων (event horizon), όπως ονομάζεται, ο οποίος εμπερικλείεται σε μια σφαίρα που την ορίζει μια ακτίνα γνωστή ως ακτίνα Schwarzschild. Ο,τιδήποτε περάσει αυτόν τον ορίζοντα γεγονότων μιας μελανής οπής, ένα διαστημόπλοιο λ.χ., ένα ηλεκτρόνιο, ή μια ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, αδυνατεί πλέον να επικοινωνήσει με το υπόλοιπο σύμπαν και εξαφανίζεται. Οι αστροφυσικοί υποστηρίζουν περαιτέρω ότι στο εσωτερικό μιας μελανής οπής υπάρχει μια ανωμαλία του χωροχρόνου, γεγονός που σημαίνει ότι οι γνωστοί νόμοι της Φυσικής παύουν να ισχύουν, και ότι το σημείο αυτό είναι εντελώς απομονωμένο από το σύμπαν. Δύο από τις δυνατές μαθηματικές προεκτάσεις αυτής της ανωμαλίας του χωροχρόνου είναι οι ακόλουθες: Πρώτον ότι η μελανή οπή αποτελεί ένα ‘’άνοιγμα’’, μέσω του οποίου η ύλη δραπετεύει από το σύμπαν. Και δεύτερον ότι το ‘’άνοιγμα’’ αυτό οδηγεί στη σύνδεση του σύμπαντος με άλλο σύμπαν. Ο διάδρομος που συνδέει τα δύο σύμπαντα ονομάζεται γέφυρα των Αϊνστάιν-Ρόζεν (Einstein-Rosen bridge). Εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ είναι το στοιχείο ότι οποιαδήποτε πληροφορία διέλθει τον ορίζοντα γεγονότων μιας μελανής οπής εξαφανίζεται οριστικά. Φαντασθείτε ένα σημείο κάπου μέσα στο σύμπαν όπου δεν υπάρχει χώρος, όπου δεν υπάρχει ή δεν μπορεί να το διαπεράσει ο χρόνος, όπου τα τεράστια ποσά της ύλης που απορροφά είτε σαν μάζα είτε σαν ενέργεια εξαφανίζονται, και επομένως παύει να ισχύει ο γενικός νόμος της αφθαρσίας της ύλης και της αφθαρσίας της κίνησης. Όλα αυτά σημαίνουν ότι η φυσική επιστήμη, ακολουθώντας τους ιδικούς της αυστηρούς δρόμους ή χρησιμοποιώντας την ιδική της αξιόπιστη μέθοδο, καταλήγει στην ίδια πρόταση που διατυπώθηκε από την παλιά Μεταφυσική με τη γλώσσα του Αριστοτέλη. Ότι δηλαδή το ον είναι το αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον. 8
(Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο Ανθρωπολογίας στην Αθήνα)
