“ Ευτυχείτε. Να είστε χαρούμενοι. Χαμογελάστε.”
Τόσα χρόνια όλοι οι ειδικοί, όλα τα σχετικά περιοδικά και βιβλία, όπως και όλοι οι παρουσιαστές στις εκπομπές αυτό μας συμβουλεύουν. Κι αν δεν βλέπαμε γύρω μας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε μια χώρα αν μη τι άλλο με 10.000.000 αισιόδοξους. Αλλά έρευνες στην Αμερική έδειξαν ότι περίπου το 30 έως 35 τοις εκατό των Αμερικανών χρησιμοποιούν μια μορφήαρνητικής σκέψης, που ονομάζεται αμυντική απαισιοδοξία – που μπορεί να οδηγήσει σε πολύ θετικά αποτελέσματα, σύμφωνα με την Julie Norem, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Wellesley College.
Δεν αναφερόμαστε για μια γενική διάθεση ώστε να βλέπετε το ποτήρι μισοάδειο: «Η αμυντική απαισιοδοξία είναι μια στρατηγική που χρησιμοποιείται σε ειδικές περιπτώσεις ώστε να διαχειριστείτε καλύτερα το άγχος, τον φόβο, και την ανησυχία», λέει η Julie Norem, η οποία πραγματοποιεί χρόνια τώρα μια δημιουργική έρευνα για το ζήτημα αυτό. «Οι αμυντικά απαισιόδοξοι τύποι», λέει, «προετοιμάζονται για μια κατάσταση (στην προσωπική ή επαγγελματική τους ζωή) θέτοντας χαμηλές προσδοκίες για τον εαυτό τους, ενώ στη συνέχεια κάνουν μια πολύ λεπτομερή ανάλυση και αξιολόγηση για το κάθε τι που μπορεί να πάει στραβά σε αυτήν την κατάσταση». Από τη στιγμή όμως που έχουν φανταστεί το πλήρες φάσμα των πιθανών κακών αποτελεσμάτων, αρχίζουν να βρίσκουν πώς θα χειριστούν τις δύσκολες καταστάσεις, και αυτό τους δίνει μια αίσθηση ελέγχου.
Αυτό που είναι ενδιαφέρον στην αμυντική απαισιοδοξία είναι ότι οι τύποι αυτοί που την ακολουθούν τείνουν να είναι πολύ επιτυχημένοι άνθρωποι, και έτσι η αρχικά η μη αισιόδοξη άποψη τους για το αποτέλεσμα των δράσεων τους, δεν είναι ρεαλιστική. Αυτοί την χρησιμοποιούν για να τους παρακινήσει ώστε να έχουν καλύτερες επιδόσεις. Για παράδειγμα, ένα στέλεχος ετοιμάζεται να ξεκινήσει ένα πρότζεκτ, και σκέφτεται εκ των προτέρων, «Ο πελάτης μου θα είναι δύσκολος. Δεν πρόκειται να του αρέσει η πρόταση που θα του κάνω, γι αυτό και θα πρέπει να του την εξηγήσω πολύ καθαρά.». Χρησιμοποιεί λοιπόν την αμυντική απαισιοδοξία ως ένα εργαλείο για να σκεφτεί όλες τις πιθανότητες που μπορεί να συναντήσει, ώστε να είναι προετοιμασμένος για τα πάντα, ακόμη και για την αποτυχία. Και αν αυτή έρθει, είναι έτοιμος και γι ‘αυτήν. Έτσι στο τέλος δεν θα είναι και τόσο καταστροφική.
Σε πολλούς όλα αυτά μπορεί να τους φαίνονται σωστά, γι αυτό και πολλοί ειδικοί σήμερα συμβουλεύουν: Μην ακούτε τι λένε οι φίλοι σας ή τα βιβλία ώστε να βλέπουμε όλοι τη θετική πλευρά των πραγμάτων. Η έρευνα δείχνει ότι αν πιέσουμε προς αυτή την κατεύθυνση τους τύπους, που συμπεριφέρονται με αμυντική απαισιοδοξία στη ζωή τους, ή προσπαθούν να χειραγωγήσουν τη διάθεσή τους, τότε η απόδοσή τους χειροτερεύει.
Η Julie Norem έχει βρει ότι πολλοί άνθρωποι εκτελούν πιο άσχημα την δουλειά τους όταν αναγκάστηκαν να σκέφτονται θετικά, δεδομένου ότι η αρνητική σκέψη είναι συχνά μια αποτελεσματική στρατηγική για τη διαχείριση του άγχους.
Στο παραπάνω βιβλίο της (Η θετική πλευρά της αρνητικής σκέψης), η Norem αφηγείται τις ιστορίες ανθρώπων που έχουν καταφέρει να αξιοποιήσουν την δύναμη της αρνητικής σκέψης τους για να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή τους και να κάνουν σημαντική πρόοδο προς την επίτευξη των προσωπικών στόχων τους. Ταυτόχρονα, δείχνει πώς αυτή η στρατηγική αμυντική απαισιοδοξία διαφέρει από την τυπική αισιόδοξη προσέγγιση – και πώς φίλοι ή σύζυγοι ή συνάδελφοι με διαφορετικές προσεγγίσεις μπορούν να καταλάβουν ο ένας τον άλλο και να συνεργαστούν αρμονικά. Είτε είστε σκληροπυρηνικοί απαισιόδοξοι, ή ένας αιώνια αισιόδοξος ή κάποιος συνδυασμός αυτών των δύο τύπων, η Norem σας δείχνει πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις προσδοκίες σας για την επιτυχία – και να ανακαλύψετε πώς να κάνετε τις τυχόν ανησυχίες σας και τις αρνητικές σκέψεις σας, να λειτουργήσουν για σας.
Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι ενέχει μεγάλους κινδύνους η μη ρεαλιστική αισιοδοξία, ενώ κρύβονται αρετές στην εποικοδομητική απαισιοδοξία Ίσως αυτή η άποψη να είναι μια ευπρόσδεκτη ανακούφιση από τη μονόπλευρη αισιόδοξη προκατάληψη της θετικής ψυχολογίας.
Τέλος, σε αυτή την άποψη της Norem μπορούμε να πούμε ότι βρίσκουμε μια ρεαλιστική ψυχολογία για πραγματικούς ανθρώπους.
Μετρώντας την αμυντική απαισιοδοξία και τη στρατηγική αισιοδοξία
Ένας τρόπος για να κατανοήσουμε την αμυντική απαισιοδοξία είναι να δούμε πώς μετριέται στις έρευνες. Παρακάτω υπάρχει μία παραλλαγμένη εκδοχή του ερωτηματολογίου που συνέταξε η Norem για να εντοπίζει τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν την αμυντική απαισιοδοξία και τη στρατηγική αισιοδοξία.
- Ερωτηματολόγιο αμυντικής απαισιοδοξίας
Σκεφτείτε μια κατάσταση που θέλετε να κάνετε το καλύτερο. Στη δουλειά σας, στην κοινωνική σας ζωή ή οπουδήποτε αλλού. Όταν απαντάτε στις ακόλουθες ερωτήσεις, σκεφτείτε, σας παρακαλώ, πώς προετοιμάζεστε για αυτού του είδους τις καταστάσεις. Βαθμολογήστε κατά πόσον αληθεύει κάθε πρόταση για σας:
1 2 3 4 5 6 7
Καθόλου αληθές για μένα Πολύ αληθές για μένα
|
• Συχνά αρχίζω περιμένοντας τα χειρότερα, ακόμη κι όταν κατά πάσα πιθανότητα θα τα πάω καλά.
• Ανησυχώ για την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα.
• Εξετάζω προσεκτικά όλες τις πιθανές εκβάσεις.
• Συχνά φοβάμαι ότι δεν θα μπορέσω να ανταποκριθώ στους σκοπούς μου.
• Ξοδεύω αρκετό χρόνο για να φανταστώ τι μπορεί να πάει άσχημα.
• Φαντάζομαι πώς θα αισθανθώ αν τα πράγματα πάνε χάλια.
• Προσπαθώ να σκεφτώ πώς θα διορθώσω τα κακώς κείμενα, όταν και αν συμβούν.
• Προσέχω να μην είμαι υπεραισιόδοξος σε αυτές τις καταστάσεις.
• Ξοδεύω αρκετό χρόνο σχεδιάζοντας όταν παρουσιαστεί μια τέτοια κατάσταση.
• Φαντάζομαι πώς θα αισθανθώ αν τα πράγματα πάνε καλά.
• Σ’ αυτές τις καταστάσεις μερικές φορές ανησυχώ περισσότερο για το ότι θα γελοιοποιηθώ, αντί να προσπαθώ να τα καταφέρω.
• Όταν προσπαθώ να προβλέψω τι θα πάει άσχημα, προετοιμάζομαι καλύτερα.
(το ερωτηματολόγιο στα Αγγλικά μπορείτε πιο εύκολα να το συμπληρώσετε στο δίκτυο, που βρίσκεται εδώ)
Για να καταλάβετε πού βρίσκεστε, προσθέστε τους βαθμούς σας από όλες τις ερωτήσεις. Τα αποτελέσματα κυμαίνονται από 12 ως 84. Τα μεγαλύτερα φανερώνουν ισχυρή τάση για αμυντική απαισιοδοξία. Αν έχετε πάνω από 50, τότε είστε ένας αμυντικός απαισιόδοξος, τουλάχιστον σε αυτήν την έρευνα. Κάτω από 30, κάποιος θα σας χαρακτήριζε ως στρατηγικό αισιόδοξο.
Μεταξύ 30 και 50, χρησιμοποιείτε ενδεχομένως και τις δύο στρατηγικές ή καμία από τις δύο ουσιαστικά. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται από το είδος της κατάστασης που σκεφτόσασταν όταν απαντούσατε, γιατί μπορεί να χρησιμοποιείτε διαφορετικές στρατηγικές σε διαφορετικές καταστάσεις.
Δεν είμαστε λοιπόν μόνο αισιόδοξοι ή απαισιόδοξοι: είμαστε απαισιόδοξοι, αλλά την ίδια στιγμή είμαστε αγχώδεις, ευσυνείδητοι, ευάλωτοι, καλοί στα Μαθηματικά (ή στην Ιστορία), με παρελθόν στις σχέσεις μας με φίλους, γονείς, συγγενείς ή συναδέλφους. Ενδεχομένως είμαστε απαισιόδοξοι σε ό,τι αφορά τις σχέσεις μας με τους άλλους, ή απαισιόδοξοι με όλα εκτός από τις σχέσεις μας με τους άλλους.
Οι άνθρωποι δεν διακρίνονται από ένα ή δύο απλά και άσχετα μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Αντιθέτως, έχουν σύνθετες δομές προσωπικότητας που αναπτύσσονται και μεταβάλλονται με τις εμπειρίες. H απαισιοδοξία μας για την έκβαση της αυριανής επαγγελματικής συνέντευξης εξαρτάται από το αν είναι η πρώτη, η πέμπτη ή η εκατοστή συνέντευξη, από το αν οι προηγούμενες πήγαν καλά ή όχι, από το αν έχουμε ήδη εργαστεί σε αυτόν τον τομέα και κατέχουμε το αντικείμενο, από το αν στ’ αλήθεια χρειαζόμαστε αυτή τη δουλειά ή απλώς διερευνούμε το έδαφος, από τον βαθμό της κοινωνικότητας μας, από το αν έχουμε τη δυνατότητα να μιλήσουμε γι’ αυτό το ζήτημα (και άλλα…) στους φίλους μας ή στην οικογένεια μας.
Η συνθέτη πραγματικότητα αντανακλάται και στους σύνθετους όρους που χρησιμοποιήσαμε προηγουμένως και αυτοί με τη σειρά τους περιγράφουν τη σύνθετη ανθρώπινη προσωπικότητα. Για όλους αυτούς τους λόγους θα ήταν καλύτερα να αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε τους άλλους ανθρώπους ως μονοδιάστατες προσωπικότητες, με μεμονωμένα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα ως αισιόδοξους ή απαισιόδοξους μόνο!
Μελετώντας την απαισιοδοξία και το άγχος, κατανοούμε την ανάγκη διερεύνησης της σχέσης μεταξύ των διαφόρων πλευρών μιας προσωπικότητας. H αμυντική απαισιοδοξία δεν θα σήμαινε πολλά αν δεν γνωρίζαμε ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν είναι αγχώδεις και ότι το άγχος τους δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα.
* Το βιβλίο της Julie Norem κυκλοφορεί στα Ελληνικά με τίτλο “Η θετική πλευρά της αρνητικής σκέψης” και μοιράστηκε από το ΒΗΜΑ (2012).
