Έρωτας, αυτό το τρομακτικό συναίσθημα
Στο δυτικό πολιτισμό, το να ερωτεύεται κανείς θεωρείται ένα χαρούμενο και ευτυχές γεγονός: δύο άνθρωποι βρίσκουν ο ένας τον άλλον, η ιστορία τελειώνει, η αυλαία πέφτει, βγαίνουν οι τίτλοι τέλους. Τα προβλήματα της μοναξιάς, της επιθυμίας και της προσκόλλησης έχουν λυθεί. Ως αφήγηση, αυτό είναι πολύ ικανοποιητικό.
Αλλά, δεν είναι ακριβώς έτσι όταν πολλοί από εμάς βιώνουμε αυτό το συναίσθημα στην πραγματική ζωή. Γιατί ο έρωτας απαιτεί από εμάς να αναγνωρίσουμε ισχυρά συναισθήματα της επιθυμίας μας και αυτό μπορεί να μας καταστήσει συναισθηματικά εκτεθειμένους και ευάλωτους.
Λαχτάρα και Επιθυμία
Η λέξη λαχτάρα χρησιμοποιείται για να μεταφέρει την αίσθηση της έντονης έλξης του σημαντικού άλλου: να θέλεις την παρουσία του, την προσοχή του, το σώμα του… κάθε κομμάτι από αυτόν. Ο Maurice Sendak, με την αμίμητη ψυχή του, άρθρωσε ακριβώς αυτό το εύρωστο μείγμα από ενθουσιώδη και κινητοποιημένη επιθυμία προς τον άλλο: «Σε αγαπώ τόσο πολύ που μπορώ να σε φάω!»
Όταν συναντάμε κάποιον από τον οποίο ελκόμαστε σωματικά, συναισθηματικά, πνευματικά ή και με τους τρείς τρόπους, το προστατευτικό μας κέλυφος σπάει. Σκεφτείτε το βέλος του θεού Έρωτα: Αυτή η εικόνα είναι η άψογη εκπροσώπηση της απότομης, απροσδόκητης, κάπως επώδυνης διείσδυσης του εαυτού μας από κάποιον άλλον. Έναν εαυτό προσεκτικά δημιουργημένο για να συναναστρέφεται με τα πρόσωπα που συναντάτε, όπως περιέγραψε τόσο εύγλωττα τις μασκοφόρες παρουσιάσεις μας ο TS Eliot, αυτές που είναι σχεδιασμένες για να διευκολύνουν την ομαλή διαπροσωπική δέσμευση και να ελαχιστοποιήσουν την αδυναμία μας προς τους άλλους.
Η λαχτάρα και η επιθυμία διαβρώνουν το ψυχικό δέρμα μας, αυτό που με χαρά τρυπά ο Έρωτας, υποβάλλοντας μας σε μία αβέβαιη έκβαση, πολύ πιθανόν σε ένα αποτέλεσμα με αγωνιώδη πόνο. Η αγάπη μας ίσως να μην βρει ανταπόκριση. Και ακόμα κι αν τα συναισθήματά μας ανταποδοθούν, υπάρχει ένα πλήθος εμποδίων που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν: συνθήκες όπως απόσταση, θρησκεία και οικογενειακή κατάσταση, καθώς και πιο εσωτερικές επιπλοκές εντός του ζευγαριού, όπως αμφιθυμία, ανασφάλεια και ανησυχίες για την οικειότητα. Δεν υπάρχει απολύτως καμία εγγύηση ότι η ρομαντική αγάπη θα «λειτουργήσει».
Τι διακυβεύεται
Ο κίνδυνος βρίσκεται στο ράγισμα της καρδιάς. Και αυτό είναι μια τρομερή απειλή. Δεν είναι ασυνήθιστη η προσπάθεια που κάνουμε για να αποφύγουμε την επίθεση του βασανιστηρίου του ραγίσματος. Όλοι γνωρίζουμε άτομα που αποφεύγουν τη βαθιά δέσμευση με τους ερωτικούς συντρόφους ή επιθυμούν να παραμείνουν σε νεκρές σχέσεις. Και είμαστε εξοικειωμένοι με τις περιγραφές της ρομαντικής αγάπης ως «ανόητη», «παράλογη», «φευγαλέα», «σπατάλη ενέργειας», «μόνο για τους νέους». Όλα αυτά είναι λογικά, διότι το ράγισμα της καρδιάς μπορεί να είναι εντελώς καταστροφικό. Αλλά στην πραγματικότητα, είμαστε φτιαγμένοι για την αγάπη και δεν είναι τόσο εύκολο να ξεφύγουμε. Η έκφραση της ασυνείδητης εμμονής μας είναι διάχυτη: ταινίες, μουσική, βιβλία, θέατρο, on-line … είναι παντού.
Έτσι, αρκετά συχνά, παρά τα αυτοπροστατευτικά μέτρα που βάζουμε, βρισκόμαστε ανυπεράσπιστοι έναντι του αποικισμού των συναισθημάτων μας: καταλήγουμε στην απεγνωσμένη λαχτάρα για αυτόν τον ακαταμάχητο κάποιον. Πώς μπορεί αυτό να είναι κάτι άλλο παρά τρομακτικό; Θεέ μου, είναι απολύτως φοβερό. Και, επίσης, συναρπαστικό και ζωντανό αν, πράγματι, συμφωνήσει κανείς με την ιδέα ότι υπάρχει ένα «νόημα» σε όλο αυτό το συναίσθημα.
Η αγάπη δεν είναι εύκολο να γίνει αισθητή
Μία ετεροφυλόφιλη γυναίκα ασθενής με την οποία έχω εργαστεί για μερικά χρόνια, μια γυναίκα που είχε ορισμένες καταστροφικές ρομαντικές σχέσεις, έχει πρόσφατα, και με πολύ στενοχωρημένο δισταγμό, αναγνωρίσει ότι έχει σχέση με έναν άνδρα με τον οποίο είναι ερωτευμένη. Η δήλωσή της σε μία πρόσφατη συνεδρία ήταν αθόρυβη, πικραμένη, θλιβερή. Το αντιμετώπισα με παρόμοιο τρόπο. Και όμως, ταυτόχρονα με αυτή την πλημμυρισμένη με άγχος πτυχή, παρουσιαζόταν και μια αναγνωρισμένη χαρά που μοιράστηκε αρκετά συνειδητά μεταξύ μας. Δηλαδή, θα μπορούσαμε να κρατήσουμε τόσο την αναπόφευκτη αβεβαιότητα και το δυναμικό για τον σχεδόν αφόρητο πόνο, παράλληλα με την αναγνώριση ότι κάτι το εξαιρετικό και μοναδικό είχε φτάσει στη ζωή της και, γι’ αυτό, και οι δύο νιώσαμε αναπάντεχη χαρά. Ανταλλάξαμε ένα αμφιθυμικό χαμόγελο: η ζωή είναι περίπλοκη.
Την πιο ακριβή μεταφορά για την αδιάψευστη δύναμη με την οποία τα συναισθήματα της επιθυμίας γεμίζουν την ύπαρξη ενός ανθρώπου, συνάντησα όταν ένας ομοφυλόφιλος άνδρας ασθενής συζητούσε το χωρισμό με τον τρέχοντα φίλο του, αφού γνώρισε έναν άνδρα από τον οποίο κεραυνοβολήθηκε από έρωτα. Βρήκε τον εαυτό του να κλαίει με ανεξέλεγκτα αναφιλητά όταν ξεκινούσε τη νέα σχέση. Εκμυστηρεύτηκε σε μένα ότι, ο ίδιος ποτέ δεν ήθελε άλλο πρόσωπο τόσο παθιασμένα και με τέτοιο αίσθημα να αφεθεί σε αυτόν. Φοβόταν μήπως αυτός ο άνθρωπος δεν θα τον θέλει, ότι δεν θα «λειτουργούσε» η σχέση, ότι η ζωή του γινόταν διάτρητη: η απόλυτη απείθαρχη δύναμη των συναισθημάτων, τον άφησε με κομμένη την ανάσα, σύγχυση και συγκλονισμένο.
Μιλήσαμε εκτενώς για το θέμα αυτό, καθώς και για τρόπους με τους οποίους η προηγούμενη ιστορία του δεν του είχε επιτρέψει τέτοια ανοιχτή έκφραση. Ναι, ήταν οδυνηρό, αλλά και ο ίδιος αισθάνθηκε πιο ώριμος και πιο ανοιχτός σε κάθε ενδεχόμενο από ποτέ. Η ταλαιπωρία του δεν ήταν μια ένδειξη ότι κάτι ψυχολογικά δεν πήγαινε καλά. Ήταν ερωτευμένος. Ήταν φοβισμένος.
Η λογική δεν είναι η λύση
Δεν θέλουμε να χάσουμε την (φαντασιωσική) μας εξουσία πάνω στα συναισθήματά μας. Ο έρωτας είναι μία αμείλικτη υπενθύμιση ότι η λογική είναι σε μεγάλο βαθμό άσχετη με πολλές πτυχές της συναισθηματικής ζωής μας. Το συναίσθημα του έρωτα είναι τρομακτικό και ταυτόχρονα άξιο σοβαρού βιώματος, όχι απόρριψης ή άρνησης ή ανάλυσης σε τακτοποιημένες λίστες στις οποίες αναφερόμαστε για την ανακούφιση από την αβεβαιότητα. Ο φόβος, ο κίνδυνος και ο πόνος είναι μέρος της περιοχής που κινείται ο έρωτας. Όπως είναι η χαρά και η κατάπληξη και η υπερβατικότητα. Θα πρέπει να προχωρήσουμε με το να αισθανόμαστε όλα αυτά όσο καλύτερα μπορούμε, κατανοώντας ότι το να φοβόμαστε είναι μέρος του να είσαι ζωντανός: η πληρέστερη γκάμα των συναισθημάτων που προσφέρει μία ολοκληρωμένη ζωή.
