Αν έχετε βρεθεί ποτέ παγιδευμένοι σε ένα φαινομενικά ατελείωτο κύκλο αρνητικής σκέψης ή αναρωτηθήκατε γιατί εστιάζατε σε ένα άσχετο, αγενές σχόλιο και την ίδια στιγμή ξεχνάτε εύκολα τις φιλοφρονήσεις, υπάρχει ένας ένοχος για να κατηγορήσετε: την εξέλιξη.
Σύμφωνα με το Νευροψυχολόγο Rick Hanson του Ινστιτούτου Wellspring, είμαστε εξελικτικά καλωδιωμένοι με την αρνητική προκατάληψη. Το μυαλό μας εστιάζει με φυσικό τρόπο στο κακό και απορρίπτει το καλό. Για τους προγόνους μας ήταν πολύ πιο σημαντικό να αποφύγουν τις απειλές από το να απολαμβάνουν τα κέρδη τους: Ένα άτομο που απέφευγε με επιτυχία μια απειλή, ξυπνούσε το επόμενο πρωί και είχε άλλη μία ευκαιρία να απολαύσει τη ζωή του, αλλά ένα άτομο που ήταν υπό απειλή, ενδεχομένως δεν θα έχει τέτοια δυνατότητα.
Η νέα γενιά αντιμέτωπη με τις ψυχικές διαταραχές
Έτσι, ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε να επικεντρώνεται στις απειλές. Όσοι με την είσοδο της νέας χιλιετίας βρίσκονταν μεταξύ 20-30 ετών, γνωρίζουν καλά το συναίσθημα του άγχους και της κατάθλιψης, ειδικά όταν αυτό σχετίζεται με την εργασία. Μια πρόσφατη μελέτη αναφέρει ότι περίπου το 20% αυτού του πληθυσμού, αναζήτησε βοήθεια ή συμβουλές στο χώρο της εργασίας για την κατάθλιψη - ποσοστό υψηλότερο από οποιαδήποτε άλλη γενιά.
«Τα αρνητικά ερεθίσματα παράγουν περισσότερη νευρική δραστηριότητα από ό,τι τα ίδια έντονα θετικά (π.χ. δυνατά, λαμπερά)» αναφέρει ο Hanson. «Γίνονται αντιληπτά επίσης πιο εύκολα και γρήγορα. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι στις μελέτες μπορούν να ταυτοποιήσουν τα θυμωμένα πρόσωπα ταχύτερα από ό,τι τα ευτυχισμένα· ακόμα και αν εμφανίζονται αυτές οι εικόνες τόσο γρήγορα (μόλις ένα δέκατο του δευτερολέπτου περίπου) ώστε να μη μπορούν να έχουν καμία συνειδητή αναγνώριση από αυτές, η αρχαία πάλη-ή-αποφυγή, το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου, θα εξακολουθεί να ενεργοποιείται από τα οργισμένα πρόσωπα».
«Ενώ ορισμένα άτομα μπορεί να είναι εγγενώς πιο αισιόδοξα από κάποια άλλα, είναι γενικώς αλήθεια ότι, προκειμένου οι θετικές εμπειρίες να “κολλήσουν” στο μυαλό μας, όπως οι αρνητικές, χρειάζεται να κρατούνται στη συνείδησή μας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα».
«Ο συναγερμός του εγκεφάλου σας – η αμυγδαλή – χρησιμοποιεί περίπου τα δύο τρίτα των νευρώνων της να ψάξει για μια κακή είδηση: κάτι που δείχνει ότι είναι προετοιμασμένη να είναι αρνητική», γράφει ο Hanson. «Από τη στιγμή που ηχεί οσυναγερμός, τα αρνητικά γεγονότα και οι εμπειρίες αποθηκεύονται γρήγορα στη μνήμη – σε αντίθεση με τις θετικές εμπειρίες και γεγονότα, τα οποία συνήθως πρέπει να αποθηκευτούν στην επίγνωση για 12ή περισσότερα δευτερόλεπτα για να μεταφερθούν από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη αποθήκευση».
Πώς ο αρνητικός τρόπος σκέψης αλλάζει τον εγκέφαλο
Όσο περισσότερο τα μοτίβα σκέψης ενός ατόμου γίνονται αρνητικά και προχωρούν προς τον επαναλαμβανόμενο αρνητικό στοχασμό, τόσο πιο εύκολο γίνεται να επανέλθει αυτόματα σε αυτά τα πρότυπα σκέψης.
Αυτό δεν είναι τόσο καλό για την υγεία μας. Αυτός ο επαναλαμβανόμενος αρνητικός στοχασμός μπορεί να βλάψει τις νευρικές δομές που ρυθμίζουν τα συναισθήματα και τη μνήμη. Ακόμα και όταν το άγχος και η ανησυχία μας είναι εντελώς υποθετικά και δεν στηρίζονται σε καμία πραγματική ή σημερινή κατάσταση, η αμυγδαλή και ο θάλαμος (που βοηθούν να επικοινωνούν αισθητηριακά και κινητικά σήματα), δεν μπορούν να διαφοροποιήσουν αυτό το υποθετικό άγχος από το είδος που πραγματικά είναι.
Η κορτιζόλη, μια ορμόνη του στρες, διασπά τον ιππόκαμπο, το τμήμα του εγκεφάλου που βοηθά να σχηματίσουν νέες μνήμες. Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν μια αιχμή κορτιζόλης το πρωί, αλλά μπορεί επίσης να φτάσει στο έπακρο την υπόλοιπη ημέρα σε απόκριση με το στρες. Όσο περισσότερη κορτιζόλη απελευθερώνεται σε απόκριση με τις αρνητικές εμπειρίες και σκέψεις, τόσο πιο δύσκολο μπορεί να γίνει με την πάροδο του χρόνου, να σχηματιστούν νέες θετικές αναμνήσεις.
Στη νευροεπιστήμη, η έκφραση «οι νευρώνες που ενεργοποιούνται μαζί, συνδέονται μαζί» περιγράφει «την εξαρτώμενη νευροπλαστική εμπειρία»-ουσιαστικά, την έννοια που το μυαλό μας διαμορφώνεται από τις σκέψεις και τις εμπειρίες μας. Σύμφωνα με τον Hanson, οι συνάψεις στον εγκέφαλό μας που ενεργοποιούνται συχνά γίνονται πιο ευαίσθητες. Οι εμπειρίες και οι σκέψεις μας, μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη νέων συνάψεων και να αλλάξουν ακόμη και τα γονίδιά μας, αλλάζοντας την ίδια τη δομή του εγκεφάλου μας. Ή, όπως γράφει ο Hanson, «ο εγκέφαλος παίρνει το σχήμα του, από αυτό που το μυαλό μας σκέφτεται».
Εάν είστε επιρρεπείς σε αρνητικές σκέψεις, αυτό μπορεί να φαίνεται απογοητευτικό. Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω στις σκέψεις μας. Στο τέλος, συχνά ξεπροβάλλουν από το πουθενά και όταν ο αρνητικός αναστοχασμός ενεργοποιείται, μπορεί να είναι δύσκολο να σπάσει τον φαύλο κύκλο. Αλλά υπάρχουν καλά νέα, σύμφωνα με τον Hanson, ο οποίος αναφέρει ότι είναι δυνατόν να αλλάξουμε το τρόπο σκέψης μας και ακόμα και να «επισημοποιήσουμε την ευτυχία» στον εγκέφαλό μας.
Μεταβολίζοντας τις αρνητικές σκέψεις
Μια δραστηριότητα που απασχολεί πλήρως το μυαλό, όπως ένα σταυρόλεξο, μπορεί να είναι χρήσιμο, από την άποψη να ξεφύγουμε από αρνητικά αναστοχαστικά πρότυπα σκέψης.
Η αυτοεπίγνωση – μια μη επικριτική επίγνωση των τωρινών βιωματικών εμπειριών μας – έχει αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη μετατόπιση αρνητικών μοτίβων σκέψης και δραστηριότητας του εγκεφάλου. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Cognitive Therapy and Research” το 2014 διαπίστωσε ότι κάνοντας ένα βήμα πίσω για να «παρατηρήσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα ως προσωρινά και αντικειμενικά γεγονότα στο μυαλό», μπορεί να μας βοηθήσει να μειώσουμε τα αποτελέσματα του αρνητικού αναστοχασμού σε άτομα με κατάθλιψη.
