ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Με το ποίημα "Το Τρελοβάπορο", θα ταξιδέψουμε παρακάτω και με καπετάνιο, τον κυρ Οδυσσέα. Ας το διαβάσουμε ολόκληρο μια φορά:
Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά
κι αρχίζει τις μανούβρες "βίρα - μάινα".
·
Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές
φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ' τις δυο μεριές.
·
Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ' όνειρο
κι έχει λοστρόμο αθώο, ναύτη πονηρό.
·
Από τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς,
βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς.
·
Έλα Χριστέ και Κύριε, λέω κι απορώ,
τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο,
·
Χρόνους μας ταξιδεύει, δε βουλιάξαμε,
χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε.
·
Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε,
μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε.
·
Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα
παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα.
Το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες. Η καθεμιά, κρατάει για τον εαυτό της, τέσσερις στίχους. Θα τις εξετάσουμε ξεχωριστά, για να βρούμε τους ποιητικούς θησαυρούς που κρύβουν.
Ενότητα 1η
Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά
κι αρχίζει τις μανούβρες "βίρα - μάινα".
Πόσο παράδοξα ξεκινά; Ακούς λέει, βαπόρι βγαίνει στα βουνά; Περίεργη εικόνα. Σουρεαλιστική. Πλούσια σε χρώματα. Το γαλάζιο της θάλασσας, που ακολουθεί το βαπόρι, δένει με το πράσινο των βουνών. Τα χρώματα, δένουν με τους ήχους. Ήχοι χαρούμενοι, παιδικοί, παιχνιδιάρικοι, "βίρα - μάινα". Λέξεις κι ακούσματα ναυτικά, θαλασσινά.
Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές
φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ' τις δυο μεριές.
Και το βαπόρι, ακολουθώντας το παράξενο ταξίδι του, ρίχνει άγκυρα στις κουκουναριές. Δε φορτώνει όμως εμπορεύματα, δεν το ενδιαφέρουν τέτοια πράγματα. Φορτώνει καθαρό και φρέσκο αέρα. Μπόλικο αέρα κι απ' τις δυο μεριές.Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε, ότι ο Ελύτης ζωγραφίζει στη φαντασία μας, την Ελλάδα. Τη ζωγραφίζει σαν βαπόρι, γιατί είναι περιτριγυρισμένη από θάλασσα, να βγαίνει στα βουνά που είναι το κύριο χαρακτηριστικό της πατρίδας μας. Βουνά, κουκουναριές, θάλασσα είναι εικόνες γνωστές κι αγαπητές της ελληνικής γης. Εικόνες, που μας προσφέρονται σαν σε παραμύθι και μας γεμίζουν χαρά, αισιοδοξία και νεανικότητα.
Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ' όνειρο
κι έχει λοστρόμο αθώο, ναύτη πονηρό.
Τώρα ο ποιητής, μέσα απ' τις αντιθέσεις "μαύρη πέτρα - όνειρο" και "αθώος - πονηρός", μας περνά τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις της ελληνικής φύσης, που συσχετίζονται με τους Έλληνες και την ιστορία τους. Απ' τη μια η μαύρη πέτρα της κακοτράχαλης φύσης, αλλά και των ιστορικών δυσκολιών μας και απ' την άλλη η ονειρική ομορφιά της ελληνικής γης και η ιστορική δόξα της. Απ' τη μια ο αθώος, καλοκάγαθος λοστρόμος με την καλοσύνη του, την αγαθότητα και τη φιλοξενία του λαού μας κι απ' την άλλη το πνεύμα, του πανέξυπνου και πολυμήχανου Οδυσσέα.
Από τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς,
βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς.
Η περιγραφή ολοκληρώνεται, με μια αναφορά στη μακραίωνη και πολυτάραχη ιστορία της Ελλάδας, που το φορτίο της, δεν είναι άλλο, παρά βάσανα και αναστεναγμοί. Δεν μπορεί όμως να μας μείνει η εντύπωση μιας διάχυτης απαισιοδοξίας. Γιατί παρακάτω τα πράγματα αλλάζουν.
Ενότητα 2η
Έλα Χριστέ και Κύριε, λέω κι απορώ,
τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο,
Επίκληση του Θεού. Ο Χριστός, πάντα κοντά σ' αυτή τη χώρα και στους ανθρώπους της. Αυτόν καλεί και τώρα ο ποιητής, να τον βοηθήσει να κατανοήσει, αυτά που συμβαίνουν γύρω του, στην παράξενη αυτή γωνιά της γης.
Χρόνους μας ταξιδεύει, δε βουλιάξαμε,
χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε.
Σ' αυτή τη δεύτερη ενότητα, ο ποιητής μας κάνει έναν απολογισμό της ιστορίας των Ελλήνων και διαπιστώνει, με μια απλή και αγνή περηφάνια, ότι τόσες διακυμάνσεις και δοκιμασίες, δεν κατάφεραν να εξαφανίσουν την Ελλάδα απ' το προσκήνιο της ιστορίας. Μας θυμίζει εδώ, τον Μακρυγιάννη, που έλεγε στον Δερυγνί "ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θερία πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε, τρώνε από μας και μένει και μαγιά".
Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε,
μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε.
Στις δύσκολες στιγμές, μέσα στις πιο δραματικές φάσεις της ιστορίας τους, οι Έλληνες αγωνίστηκαν χωρίς να φοβηθούν, χωρίς να λυγίσουν και κατάφεραν να επιβιώσουν και να περάσουν νικητές.
Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα
παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα.
Η τελευταία αυτή στροφή, μοιάζει με μια δυνατή φωνή χαράς με ένα δυνατό νικητήριο σάλπισμα. Ο ήλιος, είναι για τον Ελύτη, σύμβολο χαράς της ελληνικής ψυχής, είναι η επιβεβαίωση της πίστης του ποιητή στη δύναμη της ζωής, στην παντοτινή λάμψη του ελληνικού πνεύματος.Είναι δύσκολο να πούμε αν ο Ελύτης γράφει ή ζωγραφίζει. Εκείνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι η ποιητική του φαντασία δίνει εικόνες μαγικές, εικόνες με εξαιρετική ευαισθησία. Εικόνες μέσα από ένα βλέμμα καθαρό, γνήσιο, μέσα από μια παιδική ματιά.Μιλά με σύμβολα απλά, άμεσα, ζωντανά και κατανοητά. Αναζητά όμως και μια λέξη σπάνια και έντονη, που θα βάλει την προσωπική του σφραγίδα και αυτή, στο "Τρελοβάπορο" δεν είναι άλλη από τον "Ήλιο τον Ηλιάτορα".Ο Οδυσσέας Ελύτης είτε μιλάει σε τρίτο πρόσωπο - όπως στις τέσσερις στροφές που αποτελούν την πρώτη ενότητα - είτε μιλάει σε πρώτο πληθυντικό - όπως στις τέσσερις στροφές που ανήκουν στη δεύτερη ενότητα, ένα είναι σίγουρο. Ότι συμμετέχει, ότι είναι μέτοχος στην κοινή μοίρα των Ελλήνων.
via
