Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον "εγχειρίδιο διαμόρφωσης ηγετών", ένα "εγκώμιον της απόκρυψης» για ηγεμόνες
1ος: Η πνευματικότητα αποτελεί προνόμιο ορισμένων, που όμως δεν είναι χαρακτηριστικό αμετακίνητο. Διαφυλάσσεται και καλλιεργείται με την πνευματική οξύτητα, συνώνυμη της πρωτότυπης, διεισδυτικής, λεπτής και καινοφανούς σκέψης, που εκφράζεται με τρόπο και μορφή ασυνήθιστη.
Αυτή η οξύτητα επιτρέπει, με τη σειρά της, μια αποσυναρμολόγηση των ιδεών και των συναισθημάτων, που οδηγεί στην ανελέητη κριτική και στη χλεύη, στοιχεία διακωμώδησης όπου αναδεικνύεται η τραγικότητα, συμπυκνώνεται η απαισιοδοξία και επιδεικνύεται η στρέβλωση της ζωής. Για τη διόρθωση και ανασυναρμολόγηση των πραγμάτων απαιτείται ηθική, πολιτική, παιδαγωγική διάθεση του πνευματικού και καλλιεργημένου ανθρώπου, που παίρνει έτσι τη θέση διδαχού. … αποφαίνεται επειδή το γλωσσικό ιδίωμα είναι, κατά τον Γκρασιάν, ένα δέντρο όπου οι φωνές είναι τα φύλλα και οι έννοιες είναι οι καρποί.
2ος: Αποτρέπει τους πάντες ο φωτισμένος άντρας να ερευνήσουν το βάθος των ικανοτήτων του, αν θέλει να τον σέβονται οι πάντες. Εντυπωσιακό είναι το ποτάμι ώσπου να περάσει κανείς απέναντι. Γιατί όσο το βάθος παραμένει άγνωστο και πιθανολογείται, πάντα, μαζί με την επιφύλαξη, συντηρεί το κύρος.
3ος: Χάρυβδις της αριστείας είναι η υπερβολική οξυθυμία. Και Σκύλλα της φήμης η ροπή προς την φιληδονία. Φροντίζει συνεπώς ο άριστος άντρας κατά πρώτον να καταπιέζει τα πάθη του ή τουλάχιστον να τα συγκαλύπτει με επιδεξιότητα.
Το έπαθλο μιας έξυπνης σκέψης είναι η νίκη.
4ος: O μέγας κριτής διέταξε να φέρουν μια ζυγαριά και ένα μαχαίρι. Και φοβέρισε τον Εβραίο με αποκεφαλισμό αν έκοβε περισσότερο ή λιγότερο από μια ουγγιά σάρκας. Αυτή η απόφαση έδωσε ένα έξυπνο τέλος στη διαμάχη και πρόσφερε στον κόσμο ένα θαύμα ευφυϊας. Εκεί όπου κυριαρχούν οι έσχατες αμφιβολίες, η σπουδή είναι χρησμός. Σφίγγα ενώπιον αινίγματος, χρυσή κλωστή εντός Λαβύρινθου, είθισται να είναι η κατάσταση του λέοντα, που χαλιναγωγεί τα όριά του για να τα κινητοποιήσει στη δύσκολη κατάσταση.
Όμως υπάρχουν και άλλοι, στερημένοι ευφυϊας και αγαθών, απλόχεροι ωστόσο σε διορατικότητα: γερακίνες για σπουδαία θηράματα, αετοί για τα ταπεινά. Δηκτικοί και σκωπτικοί, επιλέγουν, εκεί όπου οι άσπλαχνοι ζυμώνονται με αίμα, να χρησιμοποιούν το δηλητήριο. Σε αυτούς τους ανθρώπους, η λεπτότητα του νου, με ένα είδος περήφανης εναντιότητας, όσο επιπόλαιη κι αν είναι, τους γκρεμίζει και τους θάβει στην άβυσσο της περιφρόνησης, στην περιοχή της δυσαρέσκειας.
Ως εδώ οι εύνοιες της φύσης, από εδώ και πέρα, σμιλεύματα της τέχνης. Η φύση γεννάει την οξύνοια, η τέχνη την τρέφει, πότε με ξένες νοστιμάδες, πότε με την κατάλληλη προειδοποίηση.
Για μια γόνιμη ικανότητα, οι λόγοι και οι πράξεις των άλλων είναι σπόροι οξύνοιας, από τους οποίους γονιμοποιείται ο νους και πολλαπλασιάζει τη συγκομιδή ταχέων [αντιδράσεων] και την αφθονία έξυπνων αποφάσεων.
5ος: ότι χωράει πολύ πράγμα δύσκολα γεμίζει. Το γούστο καλλιεργείται, όπως ακριβώς και η ευφυϊα. Εξέχοντα αμφότερα, είναι αδέλφια ομομήτρια, παιδιά της ικανότητας και εξίσου κληρονόμοι της αριστείας. // πολλοί συγχέουν την ευτυχία [και δεν τους ανήκει] με την απόλαυση των ορέξεών τους και καταδικάζουν τους υπόλοιπους ως δυστυχείς. Κάθε επιδοκιμασία που εκφράζεται με φειδώ είναι δείγμα ανωτερότητας, ενώ αντιθέτως η κατασπατάληση της εκτίμησης αξίζει την ποινή του εξευτελισμού. Ο θαυμασμός υπαγορεύεται ως επί το πλείστον από την άγνοια, δεν εξαρτάται τόσο από την τελειότητα των πραγμάτων, όσο από την ατέλεια των ορισμών.
6ος: ένας μόνος άνθρωπος δεν αξίζει όσο πολλοί άνθρωποι μαζί. Αν όμως είναι δείγμα μιας μοναδικής αριστείας, αυτός καθίσταται η σύνοψη ολόκληρης της κατηγορίας του με την οποία εξισούται. Κάθε τέχνη δεν αξίζει έπαινο ούτε κάθε δουλειά κομίζει κύρος. Η παντογνωσία δεν φέρει ψόγο, η συνεχής όμως επίδειξή της θα αποτελούσε ατόπημα σε βάρος της φήμης. .//. να πετύχεις υπεροχή σε όλα παραμένει τουλάχιστον αδύνατο, όχι εξαιτίας της ατονίας της φιλοδοξίας, αλλά κυρίως λόγω της πορείας της ζωής. Η άσκηση είναι το μέσο για την αφομοίωση όσων μαθαίνουμε, παρ’ όλο που λείπει ο χρόνος – και πολύ βεβαιότερα το γούστο – για τέτοια διεξοδική πρακτική.
8ος: δύο χώρες δημιούργησαν δύο ήρωες: η Θήβα, τον Ηρακλή, η Ρώμη τον Κάτωνα. Ο ένας χειροκροτήθηκε ο άλλος εξόργισε. Ο Κάτων υπερείχε σε φρόνηση ο Ηρακλής σε φήμη. Ο Κάτων όρισε χρέος του να δαμάσει την τερατώδη κατάσταση των ηθών. Ο Ηρακλής ανέλαβε εύλογα κατορθώματα ο Κάτων μισητά. Το εύλογο της υποχρέωσης διόγκωσε τη φήμη του άλκιμου άντρα ως τα όρια του κόσμου. Η τραχύτητα της υποχρέωσης που ανέλαβε ο Κάτων, τον περιχαράκωσε εντός των ορίων της Ρώμης. … το δύσκολο και το ευαίσθητο ενός ανώτερου εγχειρήματος λίγοι το αντιλαμβάνονται, οι οποίοι όμως είναι εξέχοντες. Κι έτσι σπάνια του προσδίδουν κύρος.
9ος: Δικαιολογείται να μην είσαι εξέχων στη μετριότητα για να είσαι μέτριος σε ό,τι έξοχο. Δεν δικαιολογείται όμως να είσαι μέτριος στο ελάχιστο, ενώ μπορείς να είσαι πρώτος στο υπέρτατο.
11ος: ο άντρας ευθυγραμμίζεται με αυτό το περιβάλλον: αφήνεται στην ιερότητα μιας έντιμης υποχώρησης, επειδή εξίσου ένδοξη είναι μια όμορφη υποχώρηση με μια τολμηρή επίθεση. // ένα γερασμένο ευτυχές γεγονός ρέπει πια προς τη σαθρότητα. Και ένα ακραίο ατυχές γεγονός βρίσκεται κοντά στη βελτίωση. // κουρσάρος είναι η τύχη, που περιμένει να φορτώσουν τα πλεούμενα. Η αντιμετώπισή της ας είναι να προλαβαίνεις [την έφοδό της] πιάνοντας.
12ος: μικρό πράγμα είναι να κατακτήσεις τη νόηση, αν δεν κερδίσεις τη θέληση, και πολύ περισσότερο είναι να αποκτήσεις ταυτοχρόνως το θαυμασμό και τη συμπάθεια.
13ος: η απόσταση από τα πράγματα, ψυχή κάθε ιδιότητας, ζωή κάθε τελειότητας, ευπρέπεια των πράξεων, γλαφυρότητα του λόγου και γοητεία κάθε καλού γούστου, κολακεύει τη νοημοσύνη και αποξενώνει την εξήγηση. Είναι η λάμψη αυτών των ίδιων των λάμψεων και είναι κάλλος της μορφής. Οι υπόλοιπες ιδιότητες καλλωπίζουν τη φύση, αλλά η τήρηση απόστασης εξαίρει αυτές τις ίδιες τις ιδιότητες. Συμβαίνει να είναι η τελειότητα της ίδιας της τελειότητας, μια ομορφιά που υπερβαίνει [όλες τις ομορφιές] με οικουμενική χάρη.
14ος: σε ορισμένους λάμπει μια εγγενής υπεροχή, μια μυστική δύναμη επιβολής, η οποία καθίσταται αντικείμενο υπακοής δίχως να εμφανίζει σημεία πειθαναγκασμού ούτε να σχετίζεται με την τέχνη της πειθούς. // περισσότερα φέρνει σε πέρας ένας τέτοιος άντρας με μια κίνηση του χεριού του παρά όλοι οι άλλοι με όλη τους την επιμέλεια. Οι λόγοι [υπό τους οποίους ένας τέτοιος άντρας ενεργεί] έχουν μια μυστική ισχύ, ώστε απολαμβάνουν αποδοχή λόγω συμπάθειας παρά λόγω καθαρότητας // κατά τα άλλα, το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη φυσική επιβολή προέρχεται από τη δυσπιστία προς τον ίδιο μας τον εαυτό και την υποψία που τρέφουμε προς την ίδια μας την αξιοσύνη, ακόμα περισσότερο αν τείνουμε προς την έλλειψη εμπιστοσύνης, που σημαίνει την ολοσχερή μας παράδοση στην περιφρόνηση.
Αποτελεί εγγύηση στα μάτια της κοινής γνώμης ένα ευνοϊκό ξεκίνημα. Και το ξεκίνημα ενός ήρωα πρέπει να στοχεύει εκατό φορές πιο πάνω από ό,τι οι προσδοκίες του κοινού των θνητών.
17ος: κάθε προτέρημα, κάθε λάμψη, κάθε τελειότητα πρέπει να δένει καθαυτή με έναν ήρωα. Καμία όμως να μη δένει προσποιητά. Η προσποίηση είναι έρμα του μεγαλείου // η εκτίμηση είναι εντελώς ελεύθερη: δεν υπόκειται σε τέχνασμα, ακόμα λιγότερο στη βία. Αποδίδεται ταχύτερα σε μια σιωπηρή ευγλωττία των προτερημάτων παρά σε μια κενόδοξη επίδειξη. Η λίγη αυτοεκτίμηση εμποδίζει κατά πολύ την επιδοκιμασία των άλλων.
18ος: οι ήρωες στερήθηκαν στην πλειοψηφία τους είτε γιων είτε ηρώων γιων, όχι όμως μιμητών, γιατί φαίνεται πως ο Θεός τους επιφόρτισε μάλλον να είναι δείγματα τόλμης παρά πολλαπλασιαστές της φυσικότητας.
Μπαλτάσαρ Γκρασιάν – Ο Ήρωας
Ο Μπαλτάσαρ Γκρασιάν (1601-1658), ο αποκαλούμενος Νίτσε της Ισπανίας, δεν έχει πάψει να απασχολεί την επικαιρότητα. Μοναχός του τάγματος των Ιησουϊτών, εμπνευσμένος ιεροκήρυκας, πολεμιστής, είναι ο συγγραφέας του "El Criticon", του ογκωδέστερου συμβολικού μυθιστορήματος στην ιστορία της ευρωπαϊκής γραμματείας. Είναι επίσης συγγραφέας σύντομων κειμένων που περιγράφουν υποδειγματικούς ανθρώπινους χαρακτήρες, όπως ο Ήρωας, ο Πολιτικός, ο Καλός Καγαθός, εκπροσώπους μιας πνευματικής αριστοκρατίας, ικανούς να υπερβαίνουν μεν το μέτρο, γνωρίζοντας όμως τα όριά τους. Οι απόψεις και οι ιδέες του, αν και είχαν την υποστήριξη προνομιούχων φίλων και προστατών του, συνάντησαν την αντίδραση των προϊσταμένων του στο τάγμα των Ιησουϊτών. Λέγεται ότι, προς τιμωρία του, το τάγμα δεν τον φυλάκισε απλώς, αλλά του πήρε και την πένα του ώστε να μην έχει τρόπο να συνεχίσει να γράφει. Λίγο αργότερα τον αποκατέστησε, όσο χρειαζόταν για να πεθάνει έξω από τη φυλακή.
Πηγή: ioniahios
